io overlevende s<
Sobibor heeft haar niet stil gekregen
Selma Wijnberg (87) overleefde als enige Neder
landse vrouw het concentratiekamp Sobibor.
Eenmaal terug van deze hel op aarde, werd ze als
een hondsvot behandeld in haar woonplaats
Zwolle. In de VS probeerde ze Nederland voorgoed
achter zich te laten. „Daar heb ik niets, daar ben ik
niets." Maandag is ze terug, op uitnodiging van de
regering. In Westerbork zal demissionair minister
Klink officieel excuus maken voor de behandeling
van toen.
Too little, too late?
vrijdag 9 april 2010
reageren?
nieuwsredactie@wegener.nl
Alsnog
Selma, vlak na de oorlog, op een Pools uitreisvisum.
Hotel Wijnberg, aan de Veemarkt 23 in Zwolle. Het gebouw staat er nog, vroeger was dit het jood
se trefpunt van de stad.
door Jelle Boonstra
De wrok tegen Ne
derland is ze
nooit kwijtge
raakt en daar is al
le reden toe, zegt
Ad van Liempt,
die een ontroerend boek schreef
over Selma's leven, haar overleven.
De oud-hoofdredacteur van het
NOS Journaal en Nova, en beden
ker van 'Andere Tijden', bekijkt de
grote geschiedenis het liefst vanuit
de gezichtshoek van 'gewone men
sen'. Toen hij in Herdenkingscen
trum Westerbork hoorde dat Sel
ma nog in leven is en hoogbejaard
in Amerika woont, besloot hij
haar bijzondere levensverhaal op
te tekenen. Op een symbolisch mo
ment: maandag is 'het 65 jaar gele
den dat het doorgangskamp door
de Canadezen werd bevrijd. Van
Liempt reisde naar Branford, Con
necticut, en zat drie dagen tegen
over Selma Wijnberg. Maandag
verschijnt dat boek, en zondag is
bij de NOS al een televisiefilm te
zien over Selma, haar ontsnapping
uit Sobibor en de mensonterende
behandeling bij terugkeer in Ne
derland.
Van Liempt kwam onder de in
druk van haar levenslust - hoe
kun je in vredesnaam nog een le
ven leiden nadat je het droefste
hebt doorstaan waartoe de mens
heid in staat is gebleken? Hoe kun
je liefde voelen na zoveel dood om
je heen? Sober schreef hij op, wat
Selma hem vertelde. „Het verhaal
heeft zo'n emotionele lading, die
hoefje niet te versterken met bij
voeglijke naamwoorden als gruwe
lijk of afschuwelijk."
In haar prettige houten huis met
een grote tuin eromheen vertelde
Selma over haar jeugd in Zwolle,
waar haar vader Hotel Wijnberg
dreef, aan de Veemarkt. Het mid
delpunt van het Joodse leven in de
stad. Selma was 17 jaar toen de
Duitsers op 10 mei 1940 Zwolle
binnenmarcheerden. Ze ont
sprong er steeds de dans bij de raz
zia's, waaraan de politie ijverig
meewerkte. Van Liempt vond een
memo over de eerste Zwolse raz
zia, in de nacht van 7 op 8 novem
ber 1942, het had op het prikbord
in het bureau gehangen: De arresta
tie begint hedenavond om 20 uur en
wordt niet geëindigd voordat allen
gearresteerd zijn, er wordt niet gelet
op leeftijd, hoe jong of oud ook.
Huiver over de ruggengraat. „Zulke
briefjes, ze zijn zo achteloos, zo al
ledaags", zegt Van Liempt. „En dit
was dus niet alleen Zwolle, dit was
de toon in heel Nederland." Selma
ging in onderduik in De Bilt, werd
er gepakt door Utrechtse jodenja
gers en in maart 1943 na een week
in Westerbork op transport gesteld
naar Sobibor, Polen. Geen werk
kamp, maar een vernietigings
kamp, waar de Joodse burgers -
waarschijnlijk 170.000 in totaal -
na aankomst direct werden vergast
in Lager 3. „Met een Russische ben
zinemotor, met minstens 200 pk
vermogen, minimaal acht cilin
ders, watergekoeld", schrijft Ad
van Liempt, als in een proces-ver
baal. Selma werd uit de rij geplukt
om in Lager 1 kleding van de ver
moorde joden te sorteren. Daar
hoorde ze al meteen dat haar fami
lie en vrienden hun eerste dag niet
hadden overleefd. Bewakers had
den volmacht om iedereen te mar
telen, te mishandelen of te doden.
„Elke SS'er was er zijn eigen God."
John Demjanjuk zat er in de perio
de ook, zeggen zijn aanklagers -
maar Selma heeft hem nooit ge
zien. Daarom getuigde ze ook niet
in het proces dat Sobibor weer op
de voorpagina's heeft gebracht.
De Duitsers organiseerden een
feestje, waarop Arbeitsjuden mu
ziek moesten maken en met elkaar
moesten dansen. Selma ontmoette
zo Chaim Engel, een Pool van ge
boorte - die haar steun en toever
laat in het leven zou worden, haar
redder, haar echtgenoot, tot aan
zijn dood in 2003. „Hij was na de
oorlog mijn vader en mijn moe
der, mijn broers en mijn zussen en
mijn man tegelijk", zei ze tegen
Van Liempt. Ze overleefden door
het eten dat ze vonden in kleding
van de vermoorde joden. Diaman
ten en gouden dollars uit de zak
ken verstopten ze in de bodem -
wie weet zouden ze het kamp ooit
kunnen ontvluchten, al was de
kans daarop nagenoeg nul. Selma
kreeg tyfus, een zeker doodvonnis
- maar ze ontsnapte aan executie,
doordat ze in de barak verborgen
werd gehouden. "Ik heb altijd zo'n
geluk gehad, ik had een engeltje op
mijn schouder, dat kan niet anders",
zei ze om de tien minuten tegen
Van Liempt. Chaim bleek - in alle
stilte - betrokken te zijn bij plan
nen voor een uitbraak, gepland op
14 oktober 1943, als veel bewakers
buiten het kamp zouden zijn. De
SS'ers werden één voor één met
messteken of met een bijl ver
moord of met gestolen geweren.
Chaim zelf stak een SS'er dood.
'Deze is voor mijn vader, deze voor
