13
Sterren zijn fotogeniek
Leesplankje was romantisch
I
ip
i.ijm
M
Smikkelen en spelen bij
Mini Mundi met Pasen!
donderdag 25 maart 2010
door Arjen van Ginkel
De oudste foto's op de
tentoonstelling 'First
Light' zijn die van de
zon en de maan. De
nieuwste zijn spectaculaire af
beeldingen van ruimtetelesco
pen die het licht registreren dat
miljoenen jaren geleden is ver
stuurd. Huis Marseille in Am
sterdam exposeert over fotogra
fie en astronomie. Buitenaardse
beelden die het voorstellingsver
mogen prikkelen.
De realiteit waar sterrenkundigen
zich mee bezig houden is soms
nauwelijks te bevatten. Neem een
lichtjaar. Licht beweegt zich voort
met de snelheid van 300.000 kilo
meter per seconde. Dat betekent
dat we bij 365 dagen praten over
9500 miljard kilometer.
Dit soort wetenschappelijke getal
len vragen veel van onze fantasie.
In de abstracte wereld-van de ster
renkunde is de fotografie een na
tuurlijke bondgenoot. Vanaf het
ontstaan in de negentiende eeuw
proberen sterrenkundigen het
licht uit het heelal op de gevoelige
plaat vast te leggen. Zien doet gelo
ven.
De collecties van Nederlandse mu
sea en universiteiten bieden eem
rijk en internationaal vermaard
aanbod van foto's die de verken
ning van de ruimte zichtbaar ma
ken. Ruim twee jaar deed Saskia
Asser, conservator van Huis Mar
seille, onderzoek naar het erfgoed
van de sterrenkundefotografie.
Met de opkomst van de fotografie
halverwege de 19e eeuw begint de
fotograaf/wetenschapper zijn waar
nemingen vast te leggen. In het
overzicht beginnen we met de
oudste pogingen om de zon en de
maan zo goed mogelijk in beeld te
brengen. Met de toenmalige tech
niek was dat een hele kunst. Op
de titelpagina van het proefschrift
van de Nederlandse astronoom
Pieter Jan Kaiser uit 1862 staat een
foto Van de maan. In 1880 lukt het
de Fransman Jules Janssen om
Paardekopnevel in het sterrenbeeld Orion, gefotografeerd in 2000.
met een soort revolvercamera voor
zien van een supersnelle belich
tingstijd het oppervlak van de zon
zichtbaar te maken.
De nieuwste foto's zijn het resul
taat van computergestuurde tele
scopen die de riiimte afscannen.
Satellieten zoals de Hubble en de
Spitzer en telescopen als ESO en
Herschel registreren voor het oog
zichtbaar, maar vooral ook onzicht
baar licht. 'First Light', de titel van
de tentoonstelling, verwijst naar
het moment waarop een nieuwe
telescoop voor het eerst zijn 'ogen'
opent en een waarneming ver
richt.
Het kost even tijd om door te drin
gen in de wereld van het zonnestel
sel, het melkwegstelsel en andere
sterrenstelsels. Maar dan begin je
opeens iets te voelen voor een
'paardenkop'. Want de twee foto's
van de Paardekopnevel in sterren
beeld Orion spreken echt tot de
verbeelding. Bovendien geven ze
prachtig de ontwikkeling van de
fotografie weer. De donkere, kou
de gaswolk die als silhouet afsteekt
tegen een heldere nevel is zowel in
zwart-wit als in kleur te zien. In
1920 werd, na een belichtingstijd
van drie uur, het beeld van de ne
vel vastgelegd.
In 2000 maakt een moderne tele
scoop drie opnamen met verschil
lende filters. Het samengestelde
beeld maakt de aanwezigheid van
waterstof zichtbaar boven het sil
houet, dat doet denken aan het
enige schaakstuk dat een sprong
mag maken.
Tentoonstelling First Light. Fotografie
Sc Astronomie - t/m 30 mei in Huis
Marseille, museum voor fotografie,
Keizersgracht 401, Amsterdam.
Openingstijden: dinsdag t/m zondag
11.00-18.00 uur. De publicatie First
Light met teksten van Saskia Asser en
Huib Henrichs is verschenen bij
Architectura Sc Natura Press, €29,50.
ssA
Uwe
M
1 e" 1111 rlg 1
...Ui
door Eric Kok
Het leesplankje van meester M.B.
Hoogeveen en tekenaar Cornelis Jet-
edereen kent ze: aap noot
mies. Hele generaties mensen
hebben met die woordjes le
ren lezen. Het leesplankje van
meester M.B. Hoogeveen en teke
naar Cornelis Jetses bestaat inmid
dels een eeuw. Het Nationaal On
derwijsmuseum in Rotterdam ver
telt de geschiedenis ervan.
Elke school had vroeger een lees
plankje: een houten bord met zes
tien tekeningen met daaronder het
bijbehorende woord. De kinderen
konden met losse letters de woor
den leggen. Hoogeveen schreef al
in 1892 over zijn eerste ervaringen
met een klassikale leesplank. Hij
experimenteerde ermee in zijn
klas in het Friese Stiens. Later gaf
hij een eerste versie uit. Het werd
niet bijster goed verkocht. Het was
slordig afgewerkt, en niet alle klan
ken kwamen aan bod: -eu- en
-uu- ontbraken. De grote door
braak kwam toen de Groningse uit
gever Wolters de leesmethode
overnam. Het vernieuwde lees
plankje verscheen in 1910, de klas
sieke versie met aap noot mies.
Cornelis Jetses maakte nieuwe te
keningen, onderwijzer Rieks
Scheepstra maakte nieuwe lees
boekjes. Ze schiepen een roman
tisch beeld van het platteland.
Aap noot mies: t/m 22 augustus 2010
in het Nationaal Onderwijsmuseum,
Nieuwemarkt 1 a in Rotterdam.
V
«I/WW -
A'OOV
\Cfr
Vanaf 18,95 euro speel je een hele dag en
geniet je van een overheerlijke brunch!
Kijk op de site voor meer info.
big
fiwj
www.minimundi.nl/paasbrunch
-<t MXMA «tft* OfWKiy
f H F®
