281 boeken
Een stoel is
alles wat je
nodig hebt
Voor altijd staren naar de lege stoel naast je
BOEKEN KORT
Fantoom
vrijdag 19 maart 2010
door Arie Storm
Van literatuur kun je wel degelijk
vrolijk worden. Dat is een con
statering die misschien niet ie
dereen direct met het werk van
lacq Vogelaar in verband brengt, maar dat
is niet terecht. Van het lezen van zijn
nieuwste boek, Je zit niet alleen in je vel
(ondertitel: Fictieve genres), knapt je hu
meur danig op, zelfs in zo'n vreselijk opge
fokte is-iedereen-wel-happyperiode als de
Boekenweek.
Vogelaars boek gaat écht over literatuur,
op intelligente wijze en vanuit een impo
nerende belezenheid. Het is overigens
geen essaybundel, al wordt er vaak in geci
teerd. Vogelaar omschrijft het boek zelf ah
een hommage aan 'een bepaald soort lite
ratuur, waarvoor niet het pedante parool
geldt: pas op, er staat niet wat er staat'.
Het is literatuur waar het precies gaat om
wat er staat - en als het goed is staat er
meer dan je op het eerste gezicht veron
derstelt'. 'Literatuur vraagt altijd om
méér.' Vogelaar richt zich in het eerste
deel op een wel bijzonder specifiek type li
teratuur: die waarin een meneer centraal
staat. Een meneer en dus niet het verklein
woord ervan, een meneertje, zoals Voge
laar tot twee keer toe in een noot uitlegt.
Door het klein te maken, zou je het bela
chelijk maken en dat is niet de bedoeling.
Meteen kan hier worden opgemerkt dat
dit zo'n boek is waarbij je er goed aan
doet de noten en appendices en alle ande
re (schijnbare) zijpaden die worden inge
slagen, werkelijk te lezen: ze horen er alle
maal bij en de scherpe waarnemingen
over literatuur en wat literatuur is, wor
den je op alle verschillende plaatsen in dit
boek met handenvol geleverd. Dit is een
leesboek én een bladerboek, een boek
waarin je aantekeningen maakt. En dat ter
wijl je toch niet het gevoel hebt dat je zit
te studeren, want Vogelaar schrijft helder
en met een licht humoristische onder
toon. Je zit niet alleen in je vel is ondanks al
le ernst ervan een zonnig boek.
De meneren - al dan niet met een naam
achter dit meneer - die Vogelaar opvoert,
komen uit romans en verhalen van Paul
Een boek over boeken. Jacq Vogelaar
maakt het buitengewoon leesbaar. 'Hoe
vaak heeft trouwens een romanpersona
ge echt zinnige gedachten?'
v
Valéry, Henri Michaux, Bertolt Brecht en
Samuel Beckett, om maar wat bekendere
namen te noemen, want er passeren ook
tal van schrijvers de revue (veel Franse lite
ratuur) die minder bekend zijn, maar die
je prompt wel wilt lezen. Tot mijn vreugde
wordt tevens ingegaan op de roman Me
neer van lean-Philippe Toussaint. Mooi ci
taat uit dat boek: 'Meer dan ooit was Me
neer nu bezig met op een stoel zitten. Dat
was alles wat hij van het leven vroeg, Me
neer, een stoel'. Want dat is wat en passant
duidelijk wordt uit de excursies van Voge
laar in het fictieve genre waarin een me
neer wordt opgevoerd: wat is dat nu eigen
lijk, literatuur? In literatuur draait het,
denk ik, niet zozeer om gebeurtenissen
(geld verdienen, overspel, opgroeien) als
wel om de reflectie erop, het denken, het
verzinnen. Vogelaar, weer in een noot:
'Hoe vaak heeft trouwens een romanperso
nage echt zinnige gedachten, ik bedoel een
gedachtegang, geen wisecracks of citeerba
re spreuken'. Het is zo, Vogelaar heeft ge
lijk, in nogal wat romans wordt nooit nage
dacht.
Na het bijzonder aanstekelijke eerste deel
over het genre van de menerenroman (om
het zo maar te noemen) volgt een midden
stuk over grofweg gezegd autobiografische
geschriften en het al dan niet fictieve karak
ter daarvan. Het boek wordt afgerond door
een deel over wat Vogelaar het genre van
de 'pilroman' noemt, zeg maar: een micro
roman, een roman in zo weinig mogelijk
woorden.
Vogelaar noemt onder andere het boek
Centuria (uit 1979) van Giorgio Manganelli:
'Het omvat honderd romannetjes van één
pagina, telkens over een zeker iemand, elke
keer een andere heer.' Aan welk boek, on
langs verschenen en met veel poeha uitge
geven als was het een volstrekt origineel
idee, doet ons dit toch denken? Maar goed,
laten we niet weer in een somberheidsre
flex schieten over het wel zeer schamele ni
veau van nogal wat moderne Nederlandse
literatuur - Vogelaar schreef een geweldig
boek.
Jacq Vogelaar - Je zit niet alleen in je vei
Querido, 19,95 euro.
UITVINDER Aan Marcel Möring
is een uitvinder verloren ge
gaan. In 'Alles wordt beter'
heeft hij een reeks columns ge
bundeld, waarin hij zijn erva
ringen met apparaten en klus
sen op humoristische wijze be
schrijft.
De rest van mijn leven bestaat
nog steeds uit ijdele dromen
over totaaloplossingen die alle
andere oplossingen overbodig
maken. Tegenwoordig krijgen
die dromen de vorm van boe
ken', schrijft hij. Misschien zou
den meer schrijvers ook uitvin
der moeten zijn.
Q Marcel Möring - Alles wordt beter.
Veen Magazines, 17,50 euro
Schaakliefheb
bers kunnen veel plezier bele
ven aan 'Het paneel van Vlaan
deren' van de Spaanse schrijver
Arturo Pérez-Reverte. Die
schreef'La Tabla des Flandes' al
in de jaren negentig en de ro
man werd toen ook in het Ne
derlands vertaald. Uitgeverij Ka
rakter heeft het boek opnieuw
uitgebracht.
Het is een spannend verhaal op
basis van het schilderij 'Het
schaakspel' van de Vlaamse vijf-
tiende-eeuwse meester Pieter
van Huys.
Q Arturo Pérez-Reverte - Het pa
neel van Vlaanderen. Vert. J. Scha-
lekamp. Karakter, 19,90 euro
Hoe bevrijdend
kan het schrijven van een boek
zijn? Deze vraag werpt Kees
Verheul op bij de herziene en
uitgebreide druk van 'Een jon
gen met vier benen', waarin hij
onder meer de pedoseksuele re
latie beschrijft waarin hij als
jongen belandde. Het boek,
waarin Verheul zonder op
smuk vertelt hoe hij aanvanke
lijk argeloos in de relatie met
meneer Prinsen verstrikt raakt,
werd goed ontvangen. Bijna
dertig jaar later is de houding
tegenover pedoseksualiteit ver
hard.
In zijn nawoord noemt Verheul
'niets zo funest bij de benade
ring van dit onderwerp als emo
ties en moedwillige blindheid
voor nuances'.
Q) Kees Verheul - Een jongen met
vier benen. Van Oorschot,
15 euro.
Hel is een woord voor pijn die geen
bestaansrecht heeft; je lijdt aan
een afwezigheid, je snakt met hart
en huid naar wat er eerst nog was.
Wat afgesneden is dringt zich bedrieglijk
op, je strekt je armen blind naar
de verzaagde voet, een leegte,
het verdwenen kind. Het is een naam
voor wat zich voordoet in de zestien
meter van de ziel: een spookbeeld snelt
de doelmond in en doet alle verlies
teniet, maakt alles goed.
Anna Enquist (geb.1945)
door Mario Molegraaf
In het begin denk je: dit
gaat nooit meer over.
Hoe kun je verder met
die lege stoel? Rouw is
rauw, ik heb het zelf onder
vonden, net als talloos veel
miljoenen, maar het blijft
het eenzaamste gevoel.
Maanden, jaren, eeuwen la
ter merk je, met schaamte
bijna, het slijt. Bij Anna En-
quist, bekend door haar ro
mans en haar poëzie, is het ^BBS
leed nog even hevig.
Zomer 2001 werd haar
dochter, 27, in Amsterdam overreden door
een vrachtauto zonder dodehoekspiegel.
Haar nieuwe dichtbundel Nieuws van ner
gens staat weer in het teken van dit onge
Anna Enquist
JU gedichten
luk. Ze schrijft ergens: 'Na zes
jaar moet zelfs de taal van ge
mis omgezet'. Maar van relati
vering is geen sprake, kan
geen sprake zijn, mag geen
sprake zijn.
Leven dat de literatuur splijt.
Gedichten met zulke scherpe
randen dat ook de criticus
zich eraan snijdt. Want wat
moet je zeggen over het werk
van een vrouw die zichzelf
ziet als 'de enige met alles
kwijt' en die mensen zonder
grote pijn verwijten maakt?
Haar de les uit alle handboe
ken voorhouden dat een goe
de dichter met het kleinste woord het
grootste gevoel weet op te roepen? Deze
verzen zijn eenvoudig schril omdat ze
schril moeten zijn. Neem Fantoom dat ein
digt met een voetbalvergelijking, het straf
schopgebied verplaatst naar de ziel. Ook
in 1974 worden voetbal en de overleden
dochter verbonden. Dat lijkt ongepast,
bijna schokkend, zoiets ergs en banaals in
één adem.
Maar ze stelt haar eigen dichterswetten. Ze
deed dat trouwens ook al vóór 2001, haar
rampjaar. Haar poëzie diende toen even
goed als therapie, met de bijbehorende
grilligheid en heftigheid. De grens tussen
voor en na is geen muur. Sterker nog, voor
haar dochter stierf, was ze al afscheid aan
het nemen. Bijvoorbeeld in Eindexamen,
waarin de moeder het meisje met veel te
genzin het huis ziet verlaten. Voor altijd ge
doemd tot het staren naar de lege stoel
naast haar.
Anna Enquist - Nieuws van nergens.
De Arbeiderspers, 60 pag., 16,95 euro.