341 psychologie
het schuldgevoel
Kinderen, begin er niet aan!
OPVOEDEN
De les van Kemkers: geef je fout gewoon toe
vrijdag 12 maart 2010
door Annie de Vreugd
Weg met
Al vanaf onze jeugd worden we overladen met schuldgevoel. Dat kan nuttig
zijn om fouten te corrigeren en sociaal ongewenst gedrag te veranderen.
Maar je kunt er ook veel last van hebben, waardoor je verkeerde keuzes
maakt. Soms kan het je leven zelfs verpesten. Maar hoe kom je ervan af?
door Anne Salomons illustratie Saskia van der Linden
TT e moet je oude moeder naar
I het bejaardenhuis brengen, je
I komt te laat op je werk, je ver-
I geet een zieke vriendin te be-
zoeken: je kunt je overal schul
dig over voelen. Vooral vrouwen,
zo blijkt uit een enquête van Psy
chologie Magazine, hebben regel
matig last van schuldgevoel: van
hen geeft 18 procent aan het dage
lijks te ervaren, 30 procent een
paar keer per week en 30 procent
een paar keer per maand. Bij man
nen is dit respectievelijk 10, 24 en
32 procent.
„Als vrouwen, die over het alge
meen iets empathischer zijn, zich
sneller verantwoordelijk voelen
voor een ander, zullen ze meer
schuldgevoelens hebben", zegt dr.
Seger Breugelmans, psycholoog
aan de Universiteit van Tilburg.
„Mensen zonder empathie voelen
geen schuld." Schuldgevoel is een
negatieve emotie. „Maar wél een
sociale emotie", benadrukt Breu
gelmans. „De functie van schuldge-
Gerard Kemkers, de schaatscoach die zijn pupil Sven Kramer tijdens de olym
pische 10 kilometer de verkeerde baan in stuurde, waardoor de Fries een ze
kere gouden medaille misliep, zal waarschijnlijk nog vaak wakker schrikken en
door schuldgevoel achtervolgd worden. Het was immers zijn schuld, hij had
een fout gemaakt. Lijnse: „Als zijn ideaalbeeld van een coach is dat die nooit
fouten maakt, zal hij daar inderdaad veel last van hebben. Hij moet zich dan
ook afvragen 'of het wel zijn intentie was Sven Kramer te laten diskwalifice
ren'. Gelukkig heeft hij meteen zijn fout publiekelijk toegegeven, daarmee
geeft hij anderen en zichzelf de kans hem te vergeven."
Wat Marian Lijnse betreft, zouden meer mensen een gemaakte fout moeten
toegeven. „Nog al te vaak laten mensen zich leiden door angst en schaamte,
daar worden ze zelf niet beter van en anderen ook niet."
voel is: beschermen van jouw rela
tie met de ander. Als je iets hebt
gedaan wat een relatie schaadt,
maakt het schuldgevoel je erop at
tent dat je er iets aan moet doen
om dit te repareren."
Schuldgevoel is dus goed, mits op
losbaar. Maar wat als je schuldge
voelens hebt waar je niets mee
kunt, die blijven dooretteren en je
leven vergallen? Psychosociaal the
rapeut Marian Lijnse geeft lezin
gen en trainingen in omgaan met
schuldgevoel. Lijnse: „We krijgen
allemaal vanaf onze vroege jeugd
normen en waarden mee. Als je
met je handjes een flinke graai uit
de koektrommel neemt en door je
moeder betrapt wordt, krijg je een
standje. Zoiets is heel bedreigend
voor een kind omdat het afhanke
lijk is van de moeder en wil vol
doen aan haar ideaalbeeld. Het
schaamt zich voor zijn gedrag en
krijgt een schuldgevoel uit angst
de liefde van zijn moeder kwijt te
raken. Een constructief schuldge
voel, want voortaan zal het kind
zich twee keer bedenken voordat
het in de koektrommel graait."
Niets mee mis, maar het wordt on
zinnig en destructief als we er in
blijven hangen. Lijnse: „Dat heeft
alles te maken met hoe we naar
ons zelf kijken. Als je stevig in de
wereld staat, blijf je minder snel in
schuldgevoel steken. Dan denk je:
'ach, het kan een keer gebeuren
dat ik een verjaardag vergeet'.
„Mensen met een minder positief
zelfbeeld blijven eerder schuldge
voelens koesteren, ze voldoen niet
aan het ideaalbeeld dat ze hebben
van zichzelf Daarom is het ook zo
effectief op iemands schuldgevoel
Beetje alcohol stimuleert
flashback na een trauma
Wie enkele glazen alcoholhouden
de drank op heeft alvorens een
dramatische gebeurtenis mee te
maken, krijgt in de periode erna
gemiddeld vaker flashbacks van
die gebeurtenis dan mensen die
voor de gebeurtenis geen of juist
veel (7 glazen of meer) alcohol op
hadden. Dit constateert J. Bisby in
Biological Psychiatry op grond
van onderzoek bij vrijwilligers.
http://snipurl.com/uped7
Geluksgevoelens leiden tot
meer zinvolle gesprekken
Mensen die zich gelukkig voelen,
praten meer en over zinvollere za
ken dan mensen die zich ongeluk
kig voelen. De ongelukkigen zijn
meer teruggetrokken en als zij
praten, is dat meer over koetjes
en kalfjes dan de gelukkigen. Dit
destilleert M. Mehl uit gesprekken
die hij 79 proefpersonen liet opne
men en gegevens die hij daarbij
uit persoonlijkheidstesten haalde.
http://snipurl.com/upg91
Kind van alleenstaande
moeder doet het prima
De geestelijke en sociale ontwik
keling van kinderen die in een ge
zin met alleen een moeder op
groeien, verschilt niet wezenlijk
van die bij kinderen met twee op
voeders. Dit concludeert S. Golom-
bok in het blad Human Reproduc
tion. Hij onderzocht kinderen uit
een kleine honderd families. Ze
werden vanaf de geboorte tot
jongvolwassenheid gevolgd.
http://snipurl.com/upgf5
hun opvoedkennis kunnen toet
sen. Op de vragen worden 'correc
te antwoorden gegeven'. Bestaan
correcte antwoorden? Staan de
tijd en de wetenschap vanaf nu
stil? Zijn alle kinderen, ouders en
situaties identiek?
Wie de opvoedingscanon door
leest, kan zich in alle ernst afvra
gen waarom mensen kinderen
krijgen. Wat bezielt hen? Het ant
woord: ouders krijgen kinderen
omdat ze daaraan heel veel ple
zier beleven. Ze kunnen zich zo
blij en trots voelen bij wat hun
kind allemaal al kan en wil. Ook
al gaat niet altijd alles zoals ze
voorafhadden bedacht.
Ouders geloven in eigen kunnen
en in eigen kracht. Ze weten dat
ze met hun gezonde verstand en
met heel hun warme hart prima
kunnen opvoeden. Ze vertrouwen
erop dat zij deels zullen worden
gestuurd door hun intuïtie.
Ouders weten dat ze niet dom
zijn. Ze zijn bovendien ook zelf
opgevoed en in die zin ervarings
deskundigen. Uiteraard leven bij
veel ouders vragen, het tegendeel
zou pas vreemd zijn. Maar niet el
ke vraag van een ouder is meteen
een groot probleem. Niet elke ei
genaardigheid van een kind een
zorgwekkende afwijking. Sommi
ge problemen lossen helemaal
vanzelf op, veel dingen gaan zo
maar goed. Niet elk kind leeft in
een probleemgezin, uit onder
zoek blijkt keer op keer dat het
met het gros van de kinderen ge
woon heel goed gaat.
Als je kinderen hebt, is het uiter
aard zinvol eens een boek te lezen
over opvoeding. Maar je kunt het
overdrijven. Het is de vraag of
ouders met alledaagse opvoedings-
vragen, zitten te wachten op deze
stortvloed aan wetenschappelijke
betogen. Al die boeken die in de
kantlijn worden aanbevolen, hoe
ven ouders heus niet te lezen. Die
tijd kunnen ze beter vullen met
voorlezen. Ze hoeven echt geen
wetenschapper te zijn om hun
kind te kunnen opvoeden.
Opvoeden is geen klinische bezig
heid, opvoeden doe je toch vooral
vanuit een warm hart Hierover
geen woord in dit boek. Het is
eenrichtingverkeer: deskundigen
vertellen ouders wat ze moeten
doen. Er is veel kennis bijeenge
bracht in een interessant boek,
maar de ervaringskennis van
ouders ontbreekt.
Een gemiste kans.
Kinderen, beste mensen,
begin er niet aan. Het is
vragen om moeilijkhe
den. Neofobie, shaken
baby syndrome, opgeblazen zelf
beeld, nicotineverslaving, autis-
mespectrumstoornissen, leerpro
blemen door narcose. Je wilt niet
weten wat een kind in zijn jonge
leven allemaal kan overkomen.
Ouders moeten hun kind daarom
emotioneel coachen, constructief
omgaan met conflicten, altruïs
tisch gedrag bij hun kind stimule
ren, emoties spiegelen en het
ouderschapperspectief in acht ne
men. Het opvoeden van een kind
is voor ouders eigenlijk geen
doen. Zonder wetenschappelijke
kennis zijn ze incompetent om
hun kind groot te brengen.
Dat ga je althans bijna geloven als
je de opvoedingscanon leest, die
in opdracht van de gemeente Den
Haag is geschreven. Aan dit boek
werkten louter wetenschappelijke
zwaargewichten mee. Mensen die
over een grote vakkennis beschik
ken en een uitgebreide werkerva
ring hebben. In die zin is dit boek
uniek te noemen. Er is geen ander
boek met zoveel hedendaagse we
tenschappelijke inzichten over de
kinderlijke ontwikkeling.
Dit sterke punt is meteen ook het
zwakste punt van de canon. Het
is een aaneenschakeling van ont
wikkelingsschema's en onder
zoeksresultaten. Een boek vol
moeilijke woorden. Niet bepaald
een boek dat je op een regenachti
ge zondagmiddag eens even door
neemt. Ook geen boek waar je als
ouder vertrouwen door krijgt dat
het allemaal wel goed komt met
je spruit Integendeel, het is een
heel zwaar boek geworden, waar
ouders eerder door zullen gaan
piekeren en tobben dan dat het
hun vragen beantwoordt. Dat op
voedingsonzekerheid eerder aan
wakkert dan wegneemt. Het is
een boek om het als ouder be
nauwd van te krijgen, het onder
mijnt hun zelfvertrouwen.
Ouders doen het niet snel goed,
maar gelukkig hebben we de ge
zondheidszorg, het onderwijs en
de kinderopvang. Plekken waar
veel van de auteurs te vinden zijn.
In de kantlijn van het
boek wordt een lijst vra
gen aan ouders opge-
voerd, waarmee zij
illustratie
Eliane Duvekot
