41 boekenweek
Altijd vol goede
moed en met
'Ik wilde geen boek schrijven uit woede
woensdag 3 maart 2010
Het zou hem in de jaren negentig niet verbaasd hebben
wanneer hij was gevraagd het Boekenweek-geschenk te
schrijven. Nu was het voor Joost Zwagerman een verras
sing. Duel is zijn eerste fictiewerk in acht jaar. „Met drie
kinderen is het nog leuker dan met twee, maar het wordt
wel een vrolijke chaos in je huis."
door Theo Hakkert
foto Annina Romita
Joost Zwagerman: „Voor mijn gevoel ben ik nooit weggeweest bij de fictie."
onderden pallets!" Op
I de hem kenmerkende
toon, vol enthousiasme
en verwondering, ver-
JL. JL. telt joost Zwagerman
over de dag in januari dat hij op bezoek
was bij een drukkerij in Weimar. Daar, in
het hart van het oude Duitsland, werd zijn
Boekenweekgeschenk Duel 'gedrukt Bijna
een miljoen exemplaren stonden hun
schepper aan te gapen. „Dan besef je pas
wat je teweeg hebt gebrachL Weet je hoe
veel trucks nodig waren om die boeken
naar Nederland te brengen? Veertien! Het
was een soort exodus."
Nieuw is het traditionele circus rond de
Boekenweek voor hem niet. Toen Leon de
Winter het geschenk had geschreven en
tijdens de Boekenweek twee dagen ziek
was, nam Zwagerman zijn taken over. Zo
zijn er zelfs exemplaren van De Winters
Serenade met de handtekening van Zwager
man erin. „Ik heb me er helemaal op inge
steld dat het één groot feest wordt."
Terwijl hij eigenlijk al uit zijn hoofd had
gezet dat hij zou worden gevraagd voor
het Boekenweekgeschenk. Midden jaren
negentig zou het hem niet verbaasd heb
ben, zegt hij. „Maar ik werd niet ge
vraagd."
Het Boekenweekgeschenk Duel is een ech
te Zwagerman. Een prachtig verhaal over
een museumdirecteur die zijn intrek
neemt in de lege zalen van zijn museum
wanneer dit wordt verbouwd. Weliswaar
gebaseerd op het ware gegeven dat Gijs
van Tuyl, directeur van het Stedelijk Mu
seum in Amsterdam, inderdaad een tijd in
het lege Stedelijk heeft gewoond, maar
toch fictie. Een novelle, een korte roman.
Wat de vraag rechtvaardigt hoe het voor
hem voelt terug te zijn bij fictie. Zijn laat
ste roman, Zes sterren, verscheen in 2002.
„Voor mijn gevoel ben ik nooit wegge
weest bij de fictie. Ik ben altijd blijven
schrijven. Zo is er ook een periode geweest
van dertien jaar dat ik geen gedichten heb
gepubliceerd, maar ik schreef ze nog wel.
Het is allemaal doorgegaan."
De vraag was mede ingegeven door zijn ei
gen opmerking dat hij deze tijd niet zo ge
schikt vindt voor fictie. „Dat klopt. Ik heb
dat niet helemaal goed uitgelegd, denk ik.
Het heeft te maken met mijn persoonlijke
leven. In 2002 verscheen Zes sterren. Een
jaar later werd ons derde kind geboren.
Met drie kinderen is het nog leuker dan
met twee, maar het wordt wel een vrolijke
chaos in je huis. Dan vecht je voor ieder
vrij uur dat je hebt. Het is makkelijker kor
tere teksten te maken. Als je je gaat blindst
aren op een roman, ben je helemaal afwe
zig als gezinslid."
Persoonlijk werd ook de geschiedenis rond
de moord op zijn vriend Theo van Gogh.
„Hij is de man die Vals licht verfilmde. Ik
schreef met hem een script naar aanlei
ding van Gimmick!" In 2004 presenteerde
Zwagerman het televisieprogramma Zo
mergasten. De laatste gast die zomer was
Ayaan Hirsi Ali. „Ze wilde de film Submiss
ion uitzenden, geregisseerd door Theo. Dat
is ook gebeurd. Als redactielid heb ik me
toen afgevraagd of Zomergasten daar wel
voor was. Maar de meerderheid was voor,
dus ging het gewoon door."
Dat najaar werd Van Gogh op straat ver
moord. „Ayaan was voor de moordenaar
onbereikbaar en toen heeft hij Van Gogh
maar vermoord. Eigenlijk bij gebrek aan
Ayaan, om het bot te zeggen."
Uit zijn lichaamstaal is op te maken dat de
zaak bij Zwagerman nog veel losmaakt.
„Dat is niet zo gek. Als de onttakelende
werkelijkheid van Nederland dicht bij je
persoonlijke leven komt, heel dichtbij, als
een oude vriend van je op straat ligt te ster
ven om een film die gebracht is in een pro
gramma dat jij presenteerde, dringt dat
heel erg je leven binnen. Ik was toch al ie
mand die opinieartikelen schreef Toen
kwam het ook nog in mijn persoonlijke le
ven terecht. Ik werd toen zo toegezogen
naar het schrijven van columns en opinie
artikelen, dat ik het bijna tegennatuurlijk
vond weer fijn een roman te schrijven."
Hij zoekt even naar het juist woord. „Dat
had bijna iets potsierlijks."
Rust zocht en vond hij in het samenstellen
van grote bloemlezingen met de beste kor
te en beste lange verhalen uit de Neder
landse literatuur. Daarvoor dook hij de
catacomben van uitgeverijen in en zat hij
dagen in de Koninklijke Bibliotheek in
Den Haag. „Ik wilde even in een cocon zit
ten. Misschien, achteraf, ook wel als reactie
op de onrust die in mijn leven kwam."
loost Zwagerman is een schrijver die ook
in romans de vinger aan de pols van de
tijd heeft. Zijn boeken schurken tegen de
actualiteit aan. Zou hij niet eens een ro
man over de episode rond de moord op
Christine Often foto Lex de Meester
door Rolf Bosboom
Het leven van schrijfster Christi
ne Otten en haar man kreeg in
1994 een bizarre wending. Tot
hun verbijstering deed de poli
tie een inval in hun woning. Van het ene
op het andere moment belandden ze in
een politiefilm, inclusief schaduwen, tele
foons afluisteren en arrestatie. Ottens part
ner bleek - ten onrechte - te worden ver
dacht van betrokkenheid bij de radicale ac
tiegroep RaRa, die destijds verantwoorde
lijk werd gehouden voor terroristische aan
slagen.
„Het was echt verschrikkelijk, een nacht
merrie. Dat wens je niemand toe", zegt Ot
ten over die ingrijpende episode, die het
uitgangspunt is geweest voor haar nieuwe
roman In wonderland. Hoewel het voor de
hand lijkt te liggen dat ze er ooit over zou
schrijven, had ze daar zelf tot voor kort
nooit aan gedacht. „De geboorte van mijn
dochter viel ongeveer samen met het aflo
pen van de zaak. De kwestie heb ik daarna
'opgeborgen'. Het was tijd voor positieve
dingen. Kort daarna ben ik gedebuteerd
met Blauw metaal. Die roman heb ik afge
schreven toen de zaak nog speelde. Dat
was het enige moment van de dag waarop
ik me nog goed voelde."
De RaRa-affaire raakte voor haar op de
achtergrond. „Ik was op heel andere din
gen gericht. Ik heb mijn leven geleid, mijn
boeken geschreven en ben naar Amerika
gegaan.om De laatste dichters te maken.
Nooit heb ik eraan gedacht om over die
kwestie te schrijven. Totdat ik een keer
met de redacteur van mijn uitgeverij wan
delde en ik er argeloos over vertelde. Ze
zei meteen: je moet hier toch over schrij
ven? Toen pas ben ik er serieus over na
gaan denken. Doordat ik er nu ook met af
stand naar kon kijken, besefte ik dat het
juist heel interessant is. Er zitten veel kan
ten aan die heel intrigerend zijn, ook voor
een roman."
Een roman, zegt ze met nadruk, want hoe
zeer In wonderland ook gestoeld is op per
soonlijke ervaringen, de personages en het
verhaal zijn fictief „Fictie is een betere ma
nier voor mij om met de werkelijkheid om
te gaan, omdat ik dan de complexiteit er
van meer kan doorgronden en de verschil
lende personages van heel dichtbij kan le
ren kennen. In een non-fictieboek moet
alles kloppen en ga je heel precies recon
strueren. Dat vond ik niet zo boeiend,
want dat had ik al meegemaakt. Voor mij
was het veel interessanter om op zoek te
gaan naar de grote - maar ook heel per
soonlijke - thema's erachter."
Caroline, de hoofdpersoon van In wonder
land, komt jaren na dato in contact met de
rechter-commissaris die het onderzoek
leidde. Om dat (fictieve) personage goed
