21 boekenweek
Op Walcheren, in Veere, zag
Overzicht van alle Zeeuwse activiteiten
woensdag 3 maart 2010
Bijna honderd jaar nadat Nescio debuteerde worden zijn
Titaantjes het boegbeeld van de Boekenweek. De ope
ningszin 'Jongens waren we - maar aardige jongens' lijkt
onsterfelijk. Onlangs doken er twee brieven van Nescio
op, die hij schreef in de zomer van 1908. In Veere, waar
hij vergetelheid zocht en inspiratie vond. Lieneke Fre-
richs bundelde de teksten in het boek Nescio - Brieven uit
Veere, dat zaterdag in Middelburg wordt gepresenteerd.
door Jan van Damme
Hoe bekend Nescio volgens
velen ook mag zijn - eerst
even dit.
Nescio - 'ik weet het niet' -
is de schrijversnaam van Jan
Hendrik Frederik Grönloh (1882-1961). Hij
wordt geboren en groeit op in Amsterdam
in een Remonstrants gezin. Tijdens zijn
jeugd wordt hij geraakt door de idealen en
idealisten van zijn tijd. In 1900 meldt hij
zich aan bij Walden, een door de psychia
ter en schrijver Frederik van Eeden
(1860-1932) in Bussum opgezette commu
ne. Ook is hij mede-initiatiefnemer van de
Vereniging voor Gemeenschappelijk
Grondbezit. Nescio's eerste novelle De uit
vreter, in 1911 gepubliceerd in het literaire
tijdschrift De Gids, kan gelezen worden als
een afscheid van die idealen. Op dat mo
ment werkt hij als kantoorbediende bij de
Holland Bombay Trading Company, waar
van hij later directeur wordt. Erkenning
voor zijn literaire werk volgt pas na zijn
dood.
Lieneke Frerichs bezorgde in 1996 het ver
zameld proza en nagelaten werk van Nes
cio. Dat hij een plaats heeft verworven bij
de groten van de Nederlandse literatuur,
heeft volgens haar vooral te maken met
zijn directe, 'natuurlijke' manier van schrij
ven. Succesvolle tijdgenoten als Frans Coe-
nen, Israël Querido en Carry van Bruggen
schreven veel meer opgepoetst Nederlands
en zijn daardoor in de vergetelheid ge
raakt. Nescio daarentegen baarde opzien -
net als Multatuli en Willem Elsschot - met
geschreven spreektaal.
Altijd waren ze bang ergens te laat te komen
of van iemand een standje te krijgen, of zij
kwamen niet uit met hun tractement, of hun
plee was verstopt, of ze hadden een zweertje,
of hun Zondagsche pak begon te slijten, of de
huur moest betaald worden. (De uitvreter)
Lieneke Frerichs: „Ouwelullen, klootjes
volk, dat soort woorden. Anderzijds is er
ook de vervoering. Die combinatie, nuch
terheid en vervoering, maakt hem tot op
de dag van vandaag bijzonder. Er zit een
bedrieglijke lichtheid in zijn werk, die je
ook ziet bij iemand als Charlie Chaplin.
Overigens schreef Nescio geen lichte verha
len. Zelfmoord, hoofdpersonen die gek
worden. Maar het wordt wel licht verteld.
Daardoor kon zijn werk overleven."
De nagelaten correspondentie van Nescio
wordt bewaard in het Letterkundig Mu
seum in Den Haag, maar de familiebrieven
berusten nog in het familiearchiefarchief
dat door de kleinkinderen wordt beheerd.
De nu opgedoken en door Lieneke Fre
richs bezorgde Veerse brieven komen uit
dat besloten archief
Nescio - die toen natuurlijk nog geen Nes
cio heette - reisde in 1908 twee keer naar
het toen nog niet achter deltadammen ver
stopte Veere. De eerste keer met Pinkste
ren, afgaande op de kaarten die hij aan zijn
vrouw Aagje Tiket verstuurde. Enkele we
ken later, in juli, zag hij de vissers weer uit
varen. Zijn Aagje was op dat moment
hoogzwanger van hun tweede kind. Uit de
brieven kan worden opgemaakt dat de
schrijver in spe zich neerslachtig voelde.
Kort na zijn aankomst, als hij nog aan zijn
nieuwe omgeving moet wennen, schrijft
hij: 'Noord Beveland nix gedaan als je
spleen hebt'. Met andere woorden: als je
neerslachtig, droevig bent. Dat is - denkt
ook Lieneke Frerichs - de reden dat hij
naar Zeeland komt: „Nescio's idealistische
jaren zijn voorbij, zijn eigen kolonie is over
de kop gegaan, in 1907 zegt hij het penning
meesterschap van de vereniging op. Hij
heeft het punt bereikt dat hij het prutseri-
ge van die anarchistische clubjes inziet. Hij
is getrouwd, heeft verantwoordelijkheden,
heeft werk. Zijn jongensjaren liggen achter
hem. Hij zit in een idealistisch vacuüm. En
heeft wel het gevoel iets te zeggen te heb
ben. Maar hoe?"
Waarom Walcheren, waarom Veere,
wordt niet duidelijk. Vermoedelijk heeft
iemand in zijn directe omgeving hem ge
tipt. Die tip lijkt - zoals gezegd - helemaal
verkeerd uit te pakken. In zijn eerste brief
van 7 juli 1908 deugt er weinig van zijn va
kantiegewest. 'Over drieën was ik in Vlis-
singen, nix an. Een dom casino, dan die
domme scheepsbouw met die malle balan
sen, nix an. Klootjesvolk bij den weg. Ik
den trein naar Middelburg gepakt. Daar in
de Abdij een bieffi gegeten om half zes,
criant vervelend. De domme menschen
hielden hun domme smoelen In het
laatste deel van de eerste, maar zeker in de
tweede brief van 11 juli wordt de toon lich
ter. En krijgt hij lol in het beschrijven.
Alle weer is hier goed. In de groote zaal van
den toren kun je goed zitten. Ik luister maar
naar 't water en de wind en volg de zeilsche
pen met de oogen. I^rook maar, ik loop maar
door Veere, maak hier een praatje, maak daar
een praatje, op den steiger, op 't hoofd, aan de
kaai, in 't dorp, ken alle gepensioneerden, den
gewezen loods die zich dooddrinkt Als je
dat volk hier hoort praten dan merk je wat
taal is. Ze zeggen niet veel en 'ris altijd 't zelf
de maar 't is altijd 't zelfde zooals 't Veersche
gat en de plaat en 't tij en de zee altijd 't zelf
de zijn, dat wil zeggen heelemaal niet altijd 't
zelfde als je 't maar weet.
Die toon, die observaties, komen in ruime
mate terug in zijn eerste novelle De uitvre
ter. De twee hoofdpersonen Bavink en 'uit
vreter' Japi komen in Veere terecht:
En 't tij kwam in en 't tij ging uit; 't water
rees en viel. En iederen avond kwam de man-
John Irving foto Merlijn Doomernik
WOENSDAG 10 MAART
Nelleke Zandwijk, schrijver en beeldend kunste
naar, is te gast. Zij publiceerde twee romans: De dag
van de jas (2001en Avonturen van een uitslover
(2005). Ze schrijft, met een licht absurdistische inslag,
over kinderen/jongeren vanuit het perspectief van het
kind.
Hulst, bibliotheek, 19.30 uur.
Lezing Arthur Japin. In 2006 schreef hij het Boe
kenweekgeschenk (De grote wereldZijn bekendste
boeken zijn Een schitterend gebrek (2003, Libris Litera
tuurprijs) en De overgave (2007, NS Publieksprijs).
Tholen, bibliotheek, 20.00 uur.
Literaire avond met Christine Otten, georgani
seerd door Stichting Prometheus. Van Otten ver
scheen onlangs de roman In wonderland.
Terneuzen, Porgy en Bess, 20.15 uur.
DONDERDAG 11 MAART
Ingrid Hoogervorst is te gast. Voordat ze in 2003
debuteerde met de roman Woede schreef ze jarenlang
literatuurrecensies, eerst voor De Limburger, later
voor De Telegraaf. Sinds 2008 verzorgt ze ook de boe
kenrubriek van Tros Nieuwsshow op radio 1.
Terneuzen, bibliotheek, 19.30 uur.
Mady Lengkeek, dichter en kunstenares uit Hein-
kenszand, verzorgt lezing over de geschiedenis van de
poëzie, vanaf het eerste gedicht tot de poëzie van nu.
Heinkenszand, bibliotheek, 20.00 uur.
VRIJDAG 12 MAART
Lezing van de Amerikaanse auteur Francisco X.
Stork. Hij schreef de young adultroman Marcelo en de
echte wereld.
Middelburg, De Drukkerij, 13.00-14.00 uur.
Thomas Rosenboom wordt geïnterviewd door
Manda Heddema. Ook kan het publiek vragen stellen.
Onlangs kwam Rosenbooms nieuwe roman uit: Zoete
mond. Hij is tot nu toe de enige auteur die twee keer
de Libris Literatuurprijs heeft gewonnen, voor zowel
Gewassen vlees als Publieke werken.
Goes, De Koperen Tuin, 19.30 uur.
ZATERDAG 13 MAART
Doorlopende demonstratie van e-readers en het
lezen en downloaden van e-books.
Middelburg, Zeeuwse Bibliotheek, 10.00-16.00 uur.
De Middelburgse auteur Floortje Zwigtman sig
neert Spiegeljongen, het derde deel van haar trilogie
'Een groene bloem'.
Middelburg, De Drukkerij, 14.00-15.00 uur.
Simon Blaas en Kees Wijker dragen voor uit Ti
taantjes van Nescio, muzikaal omlijst door gitarist Igor
Presnyakov.
Middelburg, De Drukkerij, 15.00 uur.
DINSDAG 16 MAART
Literaire avond met journaliste en schrijfster Conny
Braam. Eind vorig jaar verscheen haar boek De handels
reiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek, een span
nende roman over cocaïne en oorlog, liefde en wraak.
Gespreksleider tijdens de avond is publicist Frans Meu-
lenberg.
Zierikzee, FiZi, 20.00 uur.
JP B
De Campveersche Toren in Veere, begin twintigste eeuw.
