ioltaal
Verloedering
of verandering?
Honderd jaar na de
introductie van het
leesplankje aap-
noot-mies vinden
veel Nederlanders
dat het taalniveau
daalt. Met verhitte
discussies over het
gebruik van 'hun'
in plaats van 'zij' als
gevolg. Verloedert
de taal? En zo ja,
hoe erg is dat?
jfc
mus
zaterdag 27 februari 2010
reageren?
nieuwsredactie@wegener.nl
door Dewi Gigengack
Als ik thuis komt en
hun zitten in de
voor tuin staan sta
ren ze je helemaal
aan. Ben nu weer
me huis uit ge
vlucht werdt zo erg bedreigt en weer
me auto heb een splinter nieuwe au
to weer heel de zeikant bekrast. "Al
dus ene Berend op het internetfo
rum van Tros Radar.
Honderd jaar na de introductie
van het leesplankje aap-noot-mies
lijkt het taalniveau op een diepte
punt. Is dit een extreem voorbeeld
of is het tekenend voor de belab
berde beheersing van het Neder
lands?
Velen vinden dat de taal verloe
dert. Onzin, vindt hoogleraar Ne
derlandse taalkunde Fred Weer
man van de Universiteit van Am
sterdam. „Taal verandert altijd.
Maar er is geen sprake van verloe
dering."
Je moet wel een onderscheid ma
ken tussen spelling en de wijze
waarop mensen praten, zegt Weer
man. Die fout maakte onderwijs
minister Ronald Plasterk onlangs
in De Wereld Draait Door met taal
wetenschapper Helen de Hoop,
over het gebruik van 'hun' als on
derwerp. Plasterk wil een zin als
'hun lopen over straat' niet goed
keuren, en vond dat er de afgelo
pen jaren 'al genoeg veranderin
gen zijn aangebracht om de taal lo
gischer te maken'. De Hoop pro
beerde duidelijk te maken dat die
veranderingen te maken hebben
met spelling, en niet met taal.
Weerman verduidelijkt: „Spelling
bestaat uit regels die we samen
hebben afgesproken. Fouten met
d's en dt's zijn spelfouten. Daarop
kun je worden afgerekend, bijvoor
beeld bij fouten in een sollicitatie
brief Iedereen moet de kans heb
ben de regels die daarvoor be
staan, te leren. Het is een blunder
als je het onderwijs daarin niet
steunt."
Van een andere orde is het gebruik
van 'hun' in plaats van 'zij', vindt
Weerman. Hij deelt de mening
van De Hoop, die onderzoek deed
naar het veelvuldige gebruik van
'hun' als onderwerp. De verkla
ring ligt volgens De Hoop in het
feit dat 'hun' naar personen ver
wijst, en dus makkelijker is. „Veel
mensen vinden 'hun' als onder
werp lelijk en het geldt niet als
standaard", zegt Weerman. „Maar
verder is het een volkomen natuur
lijk verschijnsel, dat je in allerlei ta
len aantreft, zoals in de geschiede
nis van het Frans en het Engels.
Veranderingen zijn van alle tijden.
Vroeger gebruikten we nog 'du' in
Onderwijspeil
Uit onderzoek in veertig landen
(Progress in International Reading Li
teracy Studybleek in 2006 dat Ne
derlandse leerlingen uit groep 6
minder goed lezen dan vijfjaar
daarvoor.
Vergeleken met andere landen is
Nederland gezakt vamde top naar
de subtop.
De commissie-Dijsselbloem (On
derwijsvernieuwing in voortgezet
onderwijs) concludeerde in 2008
dat prestaties op basisvaardighe
den achteruit zijn gegaan.
Ook de Onderwijsinspectie consta
teerde een toename van leerlingen
die problemen hebben met lezen.
Volgens de Periodieke Peiling van
het Onderwijsniveau, uitgevoerd
door het Cito, is het kennis- en
vaardigheidsniveau van leerlingen
in het basisonderwijs wat betreft
taal ongeveer gelijk gebleven in
de afgelopen twintig jaar.
Het Ministerie van Onderwijs con
cludeert dat kinderen minder goed
zijn in taal dan voorheen. Ook be
staan er grote verschillen tussen
scholen onderling. Gevolg daarvan
is dat vervolgopleidingen achter
standen moeten repareren, terwijl
daar weinig tijd voor is.
Vanaf komend schooljaar voert het
ministerie 'referentieniveaus' in,
die uitdrukken welk taalniveau een
leerling moet hebben op welk mo
ment.
Door vast te stellen en te toetsen
wat leerlingen wanneer moeten
kunnen, hoopt Den Haag de presta
ties van leerlingen op het gebied
van rekenen en taal op te krikken.
plaats van 'je', en hadden we
naamvallen." 'Hun' is niet de eni
ge verandering in de taal. „Mensen
gebruiken steeds vaker 'wat' in
plaats van 'dat', zoals in 'het boek
wat ik lees'. Deze verandering valt
minder op en maakt minder emo
ties los dan het gebruik van 'hun'.
'Hun' heeft een sociaal stigma."
De vraag is: wanneer pas je de re
gels aan? Neerlandicus Joost Swan-
born adviseert als 'De Taaidokter'
ambtenaren, ondernemers en par
ticulieren over teksten. Hij vindt
dat Plasterk een punt heeft. „Het
zou goed zijn als er duidelijke
richtlijnen komen over taal. Daar
moet je de wetenschap ook bij be
trekken. Want wanneer is een ver
andering ingeburgerd? Is iets cor
rect als de meerderheid het ge
bruikt? Het is goed om een norm
te stellen, maar het heeft ook geen
zin om te vechten tegen de bier
kaai."
Is 'taalverloedering' vooral iets van
jongeren? Swanborn ziet al tien
jaar lang dezelfde fouten. „Typisch
voor ambtenaren is het vervor
men van constructies, het hante
ren van een onlogische opbouw
en het vreselijke jargon. Jonge amb
tenaren doen dit vaker dan oude
re, waarschijnlijk omdat ze den
ken dat zulk taalgebruik van hen
wordt verwacht." Weerman geeft
al twintig jaar colleges Nederlands.
Bij zijn studenten merkt hij nau
welijks een verschil in niveau ver
geleken met 'vroeger'. „Spelling is
ongeveer hetzelfde. Ze zijn beter
geworden in mondelinge presenta
ties. Wel merk ik dat studenten va
ker spreektaal gebruiken voor ge
schreven stukken: dat is dus een
verschil in stijl."
Veranderingen komen vaak 'van
onderen', stelt Weerman. „Dat is
niet iets van de jeugd, iedereen
doet er aan mee. Maar of alleen de
elite de taal probeert te bescher
men, betwijfel ik. Iederéén heeft
de pest aan veranderingen in de
taal. Of een verandering wel of
niet opvalt, als de vaart er eenmaal
in zit, is het niet meer te houden."
Op sociale netwerksite Hyves dis
cussieert een groep tegen taalver
loedering over de grootste ergernis
sen. Er reageert ook iemand die
geen moeite heeft met veranderin
gen: Kimberley: Ga normaal doen.
Niet iedereen is perfect in neder-
lands. die dan hun zij het blablabla
whatever zolang mensen maar be
grijpen wat er gezegt word.
Laura: @Kimberleg: 'gezegd wordt',
niet 'gezegt word'.
Kimberley: En dan? Je begrijpt toch
wat ik zeg. Daar gaat het om. Lo-
:v; moeder gaat naar fik j
zus mag mee en pop ook j
kom voor je hok fik
f LJ hier is wat soep
!T-n-:
ij1
s
Leesonderwijs van
Van de middeleeuwen tot eind
achttiende eeuw leerden kinderen
lezen met de spelmethode, waar
bij ze de alfabetische namen van
de letters leerden. Later werd de
klankmethode populair. Daarbij
ging het om de klank van de letter.
Het woord 'boek' werd eerst nog
gespeld als bee-oo-ee-ka. Met de
klankmethode werd dat: b-oe-k.
Een andere manier was de globaal-
