burger:
weinig kennis
9 spectrum
'Een tekening van je
4-jarige kind is niet
meteen een Picasso'
Zaterdag 20 februari 2010
jaren. Wat in de jaren zestig begon met
emancipatie door burgerlijke ongehoor
zaamheid, is uitgegroeid tot een ik-genera-
tie die zich niets door anderen laat vertel
len en altijd met haar mening klaarstaat,
bij voorkeur op internet.
Gebrek aan kennis is geen bezwaar. De gro
te gemene deler is een grondige afkeer van
autoriteit en uniform. Politie is een hinder
lijk verschijnsel, bestuurders zijn zakken
vullers, politici leugenaars en leraren moe
ten niet zeiken en gewoon voldoendes ge
ven. Anders komt pa verhaal halen op
school.
Zelfs wetenschappelijke instituten vallen
ten prooi aan collectief wantrouwen. Het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu (RIVM) zag vorig jaar tot zijn stom
me verbazing een opstand ontstaan tegen
de vaccinatie van meisjes tegen baarmoe
derhalskanker. Actiegroepen Kritisch Prik
ken en Verontruste Ouders, opgericht
door een paar moeders, wisten met een in-
ternetcampagne en dankzij enorme me
dia-aandacht zoveel onrust te zaaien, dat
slechts de helft van de opgeroepen meisjes
zich liet inenten. De rest bleek vatbaar
voor de, volgens het RIVM uit de lucht ge
grepen, horrorverhalen over bijwerkingen
van het vaccin.
Het nieuwste instituut dat onder vuur ligt,
is het IPCC, het tot voor kort gerespec
teerde, internationale klimaatpanel van de
Verenigde Naties. Massale aandacht voor
domme fouten en al te grote stelligheid in
het klimaatrapport van 2007 hebben een
sluimerend ongeloof in het broeikaseffect
aangewakkerd tot een orkaan van volks
woede. Sindsdien maakt minder dan de
helft van de Nederlanders zich nog zorgen
om het broeikaseffect, zijn klimaatonder
zoekers corrupt en geldt het IPCC als 'mi
lieumaffia'.
De wetenschap wankelt op haar voetstuk.
„We leven in een tijd waarin de verwor
venheden van de wetenschap niet meer
bijzonder zijn", vertelt Martijn Lampert
van opinieonderzoeksbureau Motivaction,
mede-auteur van het boek De grenzeloze
generatie. „Voor Nederlanders zit de voor
uitgang in praktische zaken van alledag: au
to, telefoon, computer. Toen 'de eerste
mens op de maan landde, was dat heel
symbolisch, heroïsch. Maar wat is nu het
laatste dat de wetenschap van dat kaliber
heeft geleverd? Mensen hebben vooral be
langstelling voor wetenschappelijke voor
uitgang op het gebied van gezondheid,
maar juist op dat terrein zie je allerlei com
plottheorieën ontstaan."
Onheilstijdingen van alternatieve genezers
worden tegenwoordig al snel als gelijk
waardig gesteld aan medisch onderzoek.
De conclusie van wetenschappelijk onder
zoek is immers ook maar een mening,
klinkt het dan. „Een mening heeft tegen
woordig een eigen rechtvaardiging", zegt
Paul Schnabel, directeur van het Sociaal en
Cultureel Planbureau (SCP). „Hoe heftiger
een mening wordt beleden, hoe geloof
waardiger die wordt beschouwd. Dat
wordt als authentiek gezien en zo'iemand
zal dan wel gelijk hebben."
De Britse socioloog Frank Furedi be
schouwt het gezagsprobleem als hét grote
probleem van westerse samenlevingen.
Ouders onderhandelen met hun kinderen
over de opvoeding, docenten zijn als de
dood klierende leerlingen stevig aan te pak
ken en ambulancebroeders en brandweer
lieden worden belaagd. Alleen tegen be
roemde artiesten wordt nog opgekeken.
„Termen als gezag, autoriteit en autoritair
worden vaak gebruikt op een manier die
een negatieve bijklank heeft", zei Furedi
vorig jaar bij zijn Thomas More Lezing in
Amsterdam. „Het gezag staat dezer dagen
zeer slecht aangeschreven. Het is mode het
te ontmaskeren."
We zijn een volk geworden dat privé ge
lukkig is, maar overloopt van maatschappe
lijk onbehagen, blijkt uit verschillende on
derzoeken. Gebrek aan respect zien we als
groot maatschappelijk probleem, maar dat
ligt altijd aan anderen. De helft van de Ne
derlanders wantrouwt de politiek. Agen
ten en hulpverleners klagen over gebrek
aan respect voor hun functie. En ruim de
helft van de Nederlanders vertrouwt zelfs
de eigen buurman niet.
De bevolking heeft in hoog tempo onder
huids een metamorfose ondergaan, be
schrijft Lampert in zijn boek. De plichtsge
trouwe generatie, waar de stabiele Neder
landse samenleving lang op rustte, is gede
cimeerd. Die plek is grotendeels ingeno
men door omvangrijke groepen die zich
de mondigheid van een geëmancipeerde
samenleving eigen hebben gemaakt, maar
veelal de opleiding en kennis missen om
daarmee om te gaan. Deze moderne bur
ger, de 'RTL- en SBS-kijker', richt zich
sterk op het gezin en materieel geluk om
lekker te kunnen leven. Met de maatschap
pij in groter verband hebben ze weinig op.
Waar hoger opgeleiden hun eigen weg
wel vinden, voelt deze groep zich buitenge
sloten, constateert Lampert. Ze voelen zich
zelf buitenstaanders omdat ze zich niet er
kend voelen, bijvoorbeeld door politici.
Hun basisgevoel is onzekerheid en soms
angst. Ze doen mee aan de mondige acade
mische cultuur, waarin elkaar bekritiseren
gemeengoed is. Maar echt snappen doen
ze het niet. Dat gebrek aan duidelijkheid
geeft ze een gevoel van onzekerheid.
Lampert: „Ze zijn niet zelfredzaam en mis
sen sturing. Het maakt ze recalcitrant en
wantrouwig. Een zorgelijke ontwikkeling,
want in een maatschappij zijn naast vrij
heid ook gezag en autoriteit nodig. De pa
radox is dat zij wel behoefte hebben aan
sterk leiderschap."
De opkomst van de buitenstaanders heeft
het blinde vertrouwen in arts, leraar en
agent weggevaagd. Schnabel illustreert dat
wel eens met de grap over de vrouw die
bij de dokter komt: 'Er is iets mis met mijn
man, dokter', zegt de vrouw. De arts onder
zoekt de zaak en meldt: 'Helaas, uw echtge
noot is overleden'. De man protesteert. 'Ik
ben helemaal niet dood'. Waarop zijn
vrouw hem toesnauwt: 'Spreek de dokter
niet tegen'. Schnabel: „Vroeger waren de
deskundige, de arts en de wetenschapper
nog zeldzame figuren. Zij kwamen uit ho
gere kringen, had,den gestudeerd en had
den alleen daardoor al een hoge status. Dat
is verdwenen. De hoger opgeleide is je
buurman geworden en de huisarts noem
je bij de voornaam. Ik noem dat wel de in
formalisering van de maatschappij. De an
dere kant van de medaille is dat kinderen
ook niet bang meer zijn voor autoriteit."
Voor Jan Derksen, hoogleraar klinische
psychologie aan de Radboud Universiteit
in Nijmegen en schrijver van het boek Zijn
wij wel narcistisch genoegis narcisme het
sleutelwoord. Met een flinke eigendunk is
niets mis, legt hij uit. Het kan mensen tot
grote prestaties drijven. Maar het narcisme
is volgens Derksen in Nederland te ver
doorgeschoten. „We leven in een
dat-kan-ik-ook-tijd en een dat-wil-ik-ook-
cultuur. De relativering is zoek. Mensen
vinden het heel moeilijk grenzen te accep
teren. We zijn niet allemaal gelijk en we
weten ook niet allemaal evenveel. We
moeten het narcisme afremmen en een
herstel van respect voor autoriteit krijgen."
Dat begint bij de opvoeding. In te veel ge
zinnen en op te veel scholen is autoriteit
afgeschaft, stelt Derksen. „Het is toch gek
als een kind van 6 de leraar bij de voor
naam noemt?" Kinderen moeten volgens
hem niet worden behandeld als gelijken
en al helemaal niet als volmaakte prinsjes
en prinsesjes. Een tekening van je 4-jarige
kind is niet meteen een Picasso. Compli
mentjes maken, is goed. Maar benadrukt
Derksen: „Zeg óók hoe het nog beter kan."
En je kind inmaken met een spelletje? Pri
ma, stelt Derksen. Dat laat zien dat een
kind nog veel moet leren om het niveau
van de volwassene te bereiken.
„Veel ouders weten niet meer wat gezond
en goed is voor hun kinderen", stelt Lam
pert. „Ze bieden ze te weinig structuur en
dus te weinig respect voor artsen en onder
wijzers. Tja, dan krijg je dat een vader zijn
beklag gaat doen bij de school als zijn kind
een onvoldoende heeft gekregen. We moe
ten daarom in het onderwijs, de pedago
giek, veel meer aandacht besteden aan ge
zonde leefstijl. Niet alleen lichamelijk, ook
mentaal. Leren dat jezelf ontwikkelen en
goed in iets worden tijd kost."
Die bescheidenheid mist de huidige gene
ratie. Een mening uit de onderbuik vinden
ze evenveel waard als die van een deskun
digen. Dankzij internet kunnen ze die al
tijd en overal spuien. „Mensen die hun me
ning over van alles geven zonder dat ze
over de kennis beschikken, zijn in feite pu
bers. Ze praten heel ongeremd en het gaat
nergens over. Eigenlijk moet je tegen ze
zeggen: tel tot tien voordat je iets roept."
reageren?
spectrum@wegener.nl
