spectrum 6
Zaterdag 30 januari 2010
De nazorg van de NS
v'
Zelfdodingen. Het is een deli
caat onderwerp voor de Ne
derlandse Spoorwegen. Al
tien jaar is er een afdeling om
de nabestaanden bij te staan,
vragen te beantwoorden, een bloemstuk te
leggen of mensen te helpen hun traumati
sche angst voor de trein wat weg te ne
men.
Nooit eerder trad de Spoorwegen ermee in
de openbaarheid. De dood hoort, net als
de levendigheid van alledag, bij een trein-
bedrijf. Het is nauwelijks uit te sluiten, al
wordt de laatste jaren systematisch ge
werkt om plekken met veel zelfdodingen
onbereikbaar te maken met hekken en
met ondoordringbaar groen.
Pas na aandringen wil de NS vertellen hoe
ze de anonimiteit en abstractie van zo'n
groot bedrijf doorbreekt voor achterblij
vers. Waar moeten zij dan heen met hun
verdriet en vragen? Bij wie van de 26.000
medewerkers begin je dan?
In de betonnen jungle van Hoog Catherij-
ne in Utrecht is een deur naar NS-kanto-
ren, waar ze de zorg voor nabestaanden
hebben. Vaak zullen die Cobi Nijhuis tref
fen, die alle leed namens de NS aanhoort.
Begrijpende ogen, ongeveinsde vriendelijk
heid. Bij haar belanden de mappen over
dodelijke ongelukken op het bureau. Na
elk dodelijk incident wordt de begrafenis
ondernemer gebeld: „Wilt u de familie vra
gen of ze er bezwaar tegen hebben dat we
een bloemstuk sturen bij de plechtigheid?"
Meestal komt dat bij nabestaanden als ver
rassing, bijna altijd wordt het in dankbaar
heid aanvaard. Er zit een kaartje bij met
het nummer van deze nazorgafdeling. In
toenemende mate krijgt Nijhuis daarna te
lefoontjes.
„Ze zijn blij met een luisterend oor, dat ze
kunnen praten met iemand bij de NS die
hun verdriet aanvoelt. Voor nabestaanden
zijn wij toch het bedrijf waar het familielid
het laatst bij is geweest", zoals ze het uiter
mate behoedzaam formuleert. Bij haar
komt veel leed en verdriet samen, maar zo
voelt het niet, zegt ze: „Ik ben blij met de
persoonlijke rol die je hebt. Dat moet ook,
voor mensen in de rouw is er anders een
hoge drempel die men niet over kan stap
pen."
Na drie jaar training volgt ze nu voor het
tweede jaar de opleiding rouwverwerking,
om achterblijvers beter bij te staan. Die zit
ten vol vragen, eigenlijk in alle gevallen.
Soms al na een week, soms na zeven jaar
pas. Een familielid verliezen is al een dra
ma, de dood door een trein is traumatisch.
„Uiteindelijk willen ze zo precies mogelijk
weten wat er is gebeurd."
Niet bepaald een eenvoudige opgave. De
gevolgen van een treinongeluk zijn niet ge
makkelijk in beelden te vangen. De kist bij
een plechtigheid is doorgaans gesloten.
„Toch wil men de waarheid weten. Dan
hebben ze één beeld in het hoofd, altijd
nog beter dan alle beelden waar je fantasie
als vanzelf al voor zorgt. Ik heb gemerkt:
de waarheid is uiteindelijk lang zo schok
kend niet als het carrousel van gedachten
hoe het allemaal geweest kan zijn."
Ze treft de familie aan in stadia van woe
de, ontkenning, verdriet en berusting,
maar om één ding zijn ze bijna allemaal be
Het verdriet is vaak verschrikkelijk. Wat moet je als NS doen als
iemand onder de trein is gekomen en dodelijk is verongelukt?
Stelt de familie prijs op een bloemstuk en medeleven van de
Spoorwegen of juist niet? Bij de NS helpt een nazorgafdeling met
verwerking van rouw en verdriet. Bijna nooit overheerst boosheid.
Vaak wel de solidariteit met machinist en conducteur. „Zij zijn net
zo goed slachtoffers als wij."
door Jelle Boonstra
zorgd: hoe gaat het met de machinist? Re
gelmatig zegt de familie: 'stuur die bloe
men voor ons maar naar de machinist'.
Een manier om medeleven te laten blij
ken. Bij de NS gaat men nooit op verzoe
ken van familie in zelf te kunnen spreken
met de machinist in kwestie. „Veel te con
fronterend", zegt Nijhuis. „De meeste ma
chinisten zeggen: 'we willen het anoniem
houden, anders komt het veel te dichtbij'.
Nu al is het ziekteverzuim hoog onder
treinbestuurders, die getuige waren van
zo'n dodelijk ongeval. „Als ze weten hoe
zo'n gezin er uit ziet dat achterblijft, hoe
oud de kinderen zijn, dan krijgt het zoveel
reliëf dat er nauwelijks nog afstand van te
nemen valt." Collega's op de bok van de
trein hebben doorgaans al 'veel tijd nodig
om te herstellen'.
De familie wil weten wat er is gebeurd
met een trein na zo'n fataal incident. „Ik
leg dan uit hoe de machinist de trein stil
zet. Hoe de conducteur is teruggelopen
om te kijken wat er is gebeurd, soms wel
600 meter tot een kilometer. Als die con
stateert dat een mens is gedood, dan be
dekt hij het lichaam. Dat beeld is ook vaak
wel troostend voor de familie, heb ik ge
merkt. In de cabine wordt vervolgens Pro
rail ingeschakeld. Die zorgt voor politie en
brandweer en een uitvaartondernemer. De
NS zorgt voor een nieuwe treinbeman-
ning. De conducteur en machinist worden
direct van de trein gehaald, zij hoeven niet
verder te rijden. Op stations kunnen ze
praten met collega's die het ook hebben
meegemaakt. En met de afdeling Vangrail
kunnen ze proberen stress en trauma te
verminderen."
Cobi Nijhuis: „Familie vindt het ook
troostrijk, dat de spoormensen niet verder
hoefden te rijden. Vaak willen ze de de
tails weten. Hebben slachtoffer en machi
nist elkaar in de ogen gekeken? Dat wordt
nagevraagd, maar wel met een paar tussen
stations. Eerst de afdeling, dan de chef en
dan de conducteur zelf."
Er zijn Vangrail-collega's die de nabestaan
den wel vis-a-vis willen ontmoeten, maar
dan altijd wel van ongevallen waar ze zelf
niet bij betrokken zijn geweest. In Euro
pees perspectief gezien is die zorg van de
NS uitzonderlijk. „Het hoort bij het maat
schappelijk verantwoord ondernemen",
zegt Nijhuis. Er zijn veel spoorwegonder
nemingen in andere landen die dat niet
doen. Er zijn er zelfs bij, die in de kilheid
van het moderne managersdenken geen
bloemetje sturen, maar een rekening. We
gens oponthoud.
Net als in de berm van de snelwegen verre
zen er ook naast het spoor veel monumen
tjes voor omgekomen familieleden. „We
begrijpen wat het betekent die neer te zet
ten, we snappen de noodzaak, maar we
proberen de mensen steeds ook uit te leg
gen dat het heel confronterend is voor ma
chinisten, die steeds de plek passeren. Ook
dat het vanuit de eigen veiligheid niet
mag: het is zeer gevaarlijk je bij het spoor
te begeven", zegt ze. En het is nou niet be
paald de geschikte plek voor mensen met
een rouwdepressie. Ze probeert steeds op
bloemstukken of op kruisjes een naam te
vinden. Daarna legt ze zelf contact met de
familie om het monumentje weg te laten
halen. „Als ik hen uitleg wat voor conse
quenties het heeft voor spoorpersoneel,
snappen ze dat. Ik heb er nog nooit boos
heid over getroffen."
Vaak wordt daarna een tocht gemaakt
naar de herdenkingsplaats, die speciaal
voor slachtoffers bij treinongelukken is
neergezet. Dat gebeurde in 2004, aanvanke
lijk ter markering van het grootste spoor
wegongeluk op Nederlandse bodem (Har-
melen, 8 januari 1962 - met 93 doden). In
het monument dat Anton Broos in
Utrecht maakte, zou je rails kunnen zien,
die tot een cirkel krullen. „Eeh moment
van verstilling, daarna gaat het leven weer
door."
Anne van der Meijden, de emeritus hoogle
raar, maakte er een tekst bij, geschikt voor
alle gezindten:
herinneringen lopen samen op,
met hen die op het spoor
de wissel van de dood passeerden
met onze voeten meten wij verdriet en rouw
een lieve groet van dit verstild station
tot weerziens op de volgende bestemming
Het is geen nationaal monument gewor
den, maar een landelijk. Een subtiel ver-
Coby Nijhuis bij landelijk monument in Utrecht voor mensen die door zelfdoding op het
spoor om het leven zijn gekomen. foto's Studio Kastermans
Zelfdodingen op het spoor
In 2008 sprongen volgens het ministerie van
Verkeer en Waterstaat 164 mensen voor een
trein met fatale afloop.
k- Dat was het laagste aantal in tien jaar tijd. In
2007 waren het er nog 193. De laatste tien
jaar ligt het gemiddelde rond de 180 per jaar.
Sommige machinisten maken zeer regelmatig
zelfdodingen mee. Er zijn treinbestuurders die
het meer dan 25 keer voor hun ogen hebben
zien gebeuren.
Mensen die regelmatig denken aan zelfdo
ding, kunnen contact opnemen met
www.113online.nl. Deze organisatie biedt 24
uur per dag een luisterend oor en heeft tele
foonnummer 0900-1130113. Het nummer
staat ook open voor anderen, die iemand wil
len behoeden voor zelfdoding.
