verandert de wereld te snel
3 spectrum
'De vrijheid
van religie is
niet aangetast'
Zaterdag 5 december 2009
Sadaqat Ahmed schuift een gor
dijntje opzij. „Kijk, daar staat
een tv-ploeg die onze moskee
als decor gebruikt." De 43-jarige
imam van Zwitserlands oudste
moskee is een veelgevraagd man sinds het
referendum over het bouwverbod voor mi
naretten, waartegen ruim 57 procent van
de kiezers afgelopen zondag 'ja' zei. Zijn
bescheiden Mahmudmoskee telt een mina
ret van 18 meter hoog en staat al sinds 1963
in Zürich, pal tegenover een kerk met een
aanzienlijk hogere toren.
„Destijds waren er ook wel protesten te
gen de minaret en de moskee, maar ze zijn
toch gebouwd. Nu vindt de buurt dat ze
bij het straatbeeld horen", vertelt Ahmed.
De imam, die eerder voorganger was in
moskeeën in Den Haag en Nunspeet,
houdt zijn geloofsgemeenschap van meer
dan tweehonderd leden dezer dagen voor
kalm te blijven. „Emoties zijn ruim voor
handen, de schok na het referendum is
groot. Maar we gaan geen olie op het vuur
gooien."
Tijdens het gesprek wordt hij geregeld ge
beld door mensen die steun betuigen.
Zelfs een lid van de rechts-populistische
SVP (Zwitserse Volkspartij) belt be
schaamd op. Zwitserlands grootste partij
organiseerde samen met de christelijke
EDU (Democratische Volkspartij) het refe
rendum, dat tot ver buiten Zwitserland
een schokgolf teweegbracht.
Duidelijk is dat de stem tegen de minaret
verder gaat dan irritatie over opdringerige,
exotische architectuur. Zwitserland zegt
'tot hier en niet verder' tegen moslims.
„Ons gaat het niet om de islam óf de mina
retten", stelt Ueli Rindlisbacher (59),
SVP-raadslid in Reinach, „maar om de
snelle en aanhoudende immigratie van
mensen met een andere cultuur. Ook zien
we steeds meer radicalisering onder mos
lims. Dat maakt onzeker, vooral omdat de
politiek niet reageert."
Om het restaurant waar we verder praten
te bereiken, moeten we door een kring
van Albanese jongeren die een roltrap
blokkeren. „Op alle drukke plaatsen scho
len ze samen. Dat stoort toch", zegt Rind
lisbacher.
Reinach ligt ongeveer 50 kilometer ten
zuidwesten van Zürich en is met ruim
7.000 inwoners de grootste plaats in het ge
bied met het hoogste aantal ja-stemmers,
bijna 78 procent. Ruim eenderde van de
bevolking is van buitenlandse komaf, ve
len zijn moslim. Kosovo-Albanezen vor
men de grootste groep. Rindlisbacher:
„Veertig jaar geleden kenden we hier geen
islam, nu is het overal. Het is de groeiende
overmacht waar we bang voor zijn."
Sinds de jaren negentig is het aantal mos
lims sterk toegenomen, van 40.000 in 1990
naar 400.000 nu, ruim 4 procent van de be
volking.
Monika Jung (59) is schooldirecteur in
Menziken, het buurdorp van Reinach. Een
op de vijf leerlingen op de Schule Menzi
ken is van Kosovo-Albanese komaf. De
school probeert onderling begrip tussen de
leerlingen te stimuleren. Scholieren die so
ciaal, vriendelijk en respectvol zijn, komen
in aanmerking voor een prijs. Veel proble
men zegt Jung niet te hebben. „We heb
ben met orthodoxe christenen meer discus
sie dan met moslims. Nog nooit heeft een
moslim zich bij mij beklaagd over de kerst
viering, christenen wel."
Mensen ergeren zich wel aan Albanezen
die vaak in groepen op straat staan, hun ei
gen taal spreken en passanten hinderen.
„In plaats van er iets van te zeggen, heb
ben ze zich een mening gevormd", zegt
]ung. „Dat is de aard van veel Zwitsers."
Zo denkt ook Ruedi Weber (55), veehou
der en Grünen-politicus: „Zwitsers zijn te
rughoudend. Ze treden niet zelfbewust op
en willen hoffelijk blijven, ook al hebben
ze het helemaal gehad. Met het referen
dum konden ze anoniem een streep trek
ken." En dat ook nog eens met een
oer-Zwitsers instrument, het pronkstuk
van de Zwitserse democratie. Weber: „Een
volksstemming is vaak niet mooi, maar ik
vind het een juist middel. Het maakt deel
uit van onze ziel, dat begrijpt het buiten
land vaak niet."
Volgens politicoloog Lukas Golder (35)
van onderzoeksinstituut gfs.bern heeft het
referendum 'op een drastische manier be
vestigd dat integratie de grootste zorg is
van de Zwitsers'. Opinieonderzoek wees
jarenlang uit dat immigratie als grootste be
dreiging werd gezien. De politiek heeft
daarop gereageerd met een veel strenger
asielbeleid. Maar aan integratie is te weinig
gedaan, zegt Golder. Grootste klacht van
veel Zwitsers is dat 'buitenlanders' zich
niet aanpassen, afgesloten in clans leven
en de taal niet spreken. En dat de politiek
daar te weinig tegen onderneemt.
„Het volk heeft zijn stem laten horen te
gen de politici die overal en altijd maar wil
len liberaliseren", zegt Rindlisbacher van
de SVP. „Hoe lang kunnen we onze identi
teit nog behouden als er steeds meer druk
van buitenaf komt?"
De angst door vreemdelingen te worden
overspoeld, zit diep bij veel van de ruim
zeven miljoen inwoners van het bergland.
Al bij de komst van Italiaanse gastarbei
ders in de jaren zestig was er protest. De
multicultinatie - Zwitserland telt vier be
volkingsgroepen met hun eigen taal - was
nooit een koloniale macht, immigratie is
iets van de laatste halve eeuw. Toch stelde
Zwitserland, geen EU-lid, zich open voor
werknëmers uit Oost-Europa en neemt
Een Zwitser demonstreert op het
Heivetiaplein in Zürich tegen de
mogelijke bouw van minaretten.
foto Alessandro Delta Bella/GPD/AP
het deel aan het Schengen-verdrag over
het vrij verkeer van personen. Bijna een
op de vier inwoners is buitenlander.
Het modelland van het Rode Kruis, de Ver
enigde Naties en malse Alpenweiden, dat
dankzij zijn neutraliteit vaak een belangrij
ke rol speelt bij het beheersen van conflic
ten in de wereld, staat onder druk. Door
de mondiale financiële crisis is het trotse
bankenland in het verdomhoekje terecht
gekomen. De bruuske arrestatie van filmre
gisseur Roman Polanski ontlokte interna
tionale kritiek.
Kennelijk kunnen de Zwitsers nog maar
weinig goed doen, zo omschrijft een com
mentator het sentiment in het land. Moge
lijk keren ze zich uit pure bokkigheid te
gen de minarettenbouw. Een 'goedkoop'
protest, want moslims mogen hun religie
gewoon blijven uitoefenen.
De gijzeling van twee Zwitserse zakenlie
den door de Libische leider Muammar Kad-
affi gaf de anti-minarettencampagne rug-
wind. 'Weer moslims die problemen ma
ken'. In Zwitserse hoofden wordt alles op
één hoop gegooid. Al Qaida en de taliban,
de Iraanse leider Ahmadinejad en de Pales
tijnse verzetsbeweging Harnas zijn syno
niem geworden voor de islam. Evenals
dwanghuwelijken, vrouwenbesnijdenis,
steniging en de boerka. Dat is er bij het re
ferendum over de minaretten allemaal uit
gekomen, luidt nu de analyse van de Zwit
sers zelf.
Het minarettenverbod heeft een dubbele
meerderheid, die van de kiezer en van de
kantons, waarvan er slechts 4 van de 26 te
genstemden. De meeste medestanders ko
men uit de landelijke gebieden en voorste
den, terwijl in de grote steden meer tegen
standers waren. Ook de drie steden met
een minaret - Genève, Winterthur en
Zürich - stemden tegen. In Duitstalig Zwit
serland lag de ja-stem in alle kantons, op
Zürich en Zug na, boven het landelijk ge
middelde.
De groene politicus Weber ziet niet hoe
Zwitserland internationaal geïsoleerd kan
raken door het overweldigende 'ja'zoals
wordt beweerd. „De vrijheid van religie is
niet aangetast, moskeeën zijn niet verbo
den. Er komt alleen een extra bepaling in
de bouwwet." Ook de conservatieve politi
cus Rindlisbacher ziet geen probleem:
„We hebben gestemd over iets in ons ei
gen land, niet in het buitenland."
Is Zwitserland een uitzondering in Euro
pa? Politicoloog Golder: „Er is geen aanlei
ding te denken dat Zwitsers wezenlijk an
ders voelen over immigratie en integratie
dan de bevolkingen van andere Europese
landen. Het bijzondere is alleen dat wij er
over stemmen."
„De bergen blokkeren ons zicht, Nederlan
ders kunnen verder kijken. Maar ik denk
niet dat wij bangere mensen zijn dan jul
lie. In andere Europese landen zou de uit
slag vergelijkbaar zijn als daar een referen
dum werd gehouden", zegt boer Weber.
Zeker is dat de rust in Zwitserland is ver
stoord. Tegenstanders willen het verbod
langs juridische weg ongedaan maken. Of
ze eisen, zoals de jonge socialisten, dat
christelijke kruizen nu ook uit klaslokalen
worden verwijderd. Intussen dwingt het
minarettenverbod de regering tot een
strenger integratiebeleid, al is nog onduide
lijk hoe dat eruit gaat zien.
Rindlisbacher: „Wij zijn een traditioneel
volk. We kunnen veranderen en dat doen
we ook altijd. Maar een verandering moet
geleidelijk gaan."
reageren?
spectrum@wegener.nl
foto Alessandro Delia Bella/GPD/AP
