r|
H M N ET?
Zaterdag 14 november 2009 3
(circa)
Geboorte van -
Nicolaas van Patara -»
in Lycië, Turkije
(circa) 6 december. Sterfdag van Nicolaas
bisschop van Myra, Turkije. Zijn heiligverklaring
volgt twee a drie jaar later. Nicolaas geldt als
beschermheilige van schippers en kinderen.
500
Zeelieden roven de heilig verklaarde
botten van St. Nicolaas uit Myra om ze in
het Italiaanse Bari in een aan hem gewijde
kerk onder te brengen. Bari was eeuwen
lang in Spaanse handen.
750
Het oudste bewijs van een
openbaar optreden van
Sinterklaas is te vinden in
een kinderboek van 1783.
Daarin wordt verteld dat
Sint Nicolaas in het wit te
paard door Brabantse
steden rijdt, toegejuicht
door kinderen.
De schrijver laat duidelijk
blijken dat het voor hem om
bijgeloof gaat.
1750
Jffi e legende van
Nicolaas van Myra
is een opmerkelijk verhaal
van naastenliefde. Eigenlijk
is ons Sinterklaasverhaal
een schoolvoorbeeld van
hoe iemand eeuwenlang
kan voortleven als be
schermheilige. In dit geval
van kinderen en schepelin
gen. Maar dat wil niet zeg
gen dat de traditie in de
loop der tijd niet is aange
past. In tegendeel zelfs.
Door Herbert Kats
Colofon
Vormgeving: Nicole Hoepelman
Foto's: ANP Extra
Coördinatie: Herbert Kats
boel weer in evenwicht, in ieder geval voor die tijd.
Eigenlijk is er sinds de boeken van Schenkman steeds een beetje
bij gekomen. Zo'n vijftig jaar geleden kregen we te horen dat het
toenmalige paard van Sinterklaas de naam van Majestueuzo
droeg. Twintig jaar geleden werd de schimmel opgevolgd door de
veel vriendelijker klinkende Amerigo. Wat de naam betreft zijn wij
beter af dan onze zuiderburen, waar de sint als metgezel het paard
Slecht Weer Vandaag heeft gestald. Overigens weet Amerigo zich
weer verzekerd van een eigentijdse opvolger. Als het veulen Pega
sus zijn naam ook maar een beetje waarmaakt kan de sint in de
toekomst over daken vliegen...
En de legende werd verder opgefleurd en uitgebouwd. Neem onze
zo vertrouwde pakjesavond. Die was er al heel lang, maar nam
pas na de Tweede Wereldoorlog een hoge vlucht. Keurig in de pas
met de toenemende welvaart. Sinterklaas werd van goedheilig
meer en meer goedgeefs.
Sint Nicolaas was er al in de eerste eeuwen na Christus. Inder
daad, als barmhartige bisschop van het Turkse Myra. In de Middel
eeuwen raakte ook in ons deel van Europa de verering van deze
heilige in zwang. Vooral armen en kindertjes profiteerden ervan.
En zo wordt al sinds de 15e eeuw de schoen gezet.
De sint had het na de Tachtigjarige Oorlog zwaar. Met name Calvi
nisten hamerden op de vele heidense en paapse (katholieke) ele
menten die deze viering zou bevatten. Maar uiteindelijk wilden
zelfs protestanten niet van het volksfeest af.
Het is wel de vraag of de toenmalige Sint Nicolaas ooit zo populair
was geworden als hij nu is. Want pas door Jan Schenkman uit Am
sterdam kregen we de Sinterklaas zoals we die tegenwoordig ken
nen. Treffende naam, trouwens. Schenk-man klinkt bijna als een
pseudoniem. Deze onderwijzer (1803-1863) legde de basis in zijn
boekje Sint Nicolaas en zijn knecht, waarin de tekst van Zie Ginds
komt de Stoomboot was opgenomen. Daarmee kreeg de sint het
schip waar hij als beschermheilige van schepelingen -zijn
duo-baan- wel recht op had.
Schimmel
Schenkman introduceerde bovendien
Spanje als afkomst van de goedheiligman
(een dichterlijke vrijheid) en liet hem op
een schimmel over daken rijden.
Zwarte Piet kreeg, als waarschuwing voor
'stoute kinderen', niet alleen een zak en
een roe, maar mocht ook cadeautjes door
de schoorsteen laten zakken. Zo was de
Televisie
Al sinds de jaren dertig van de vorige eeuw kennen we de landelij
ke intocht. Amsterdam kreeg de eer en het
was ook weer de hoofdstad die in 1952 de
primeur kreeg van de eerste tv-uitzen-
ding.Net als de pepernoten, cadeautjes,
liedjes en gedichtjes inmiddels een onlos
makelijk deel van de viering zijn, zo is
sindsdien de televisie niet meer weg te
denken. Geheel passend bij de doelgroep
speelden vertrouwde helden uit Sesam
straat daarbij een voorname rol. Denk aan
Rik (Hoogendoorn), Lot (Lohr) en de on
vergetelijke 'meneer' Aart (Staartjes). Zij
waren er bij als de stoomboot -tegenwoor
dig veelzeggend Pakjesboot gedoopt- aan
meerde. Nu is de beurt aan de Klok-
/jtz/s-generatie: in Schiedam staat Jeroen
Kramer op de kade.
Het beroemde
schilderij'Het Sint
Nicolaasfeest'
(ca. 1665)#
van Jan Steen.
Een van de oudste berichten
over een Sinterklaasviering stamt uit
1360. In Dordrecht krijgen kinderen
een dag vrij en een fooitje uit de
stadskas om pret te maken.
Uit archiefstukken blijkt dat vanaf
in de Sint Nicolaaskerk in Utrecht
schoenen werden gezet op 5 de
cember, pakjesavond. Rijke
legden wat in de schoenen en de
opbrengst werd verdeeld onder de
armen op 6 december.
Schrijver Jan Schenkman
voert voor het eerst
van de sint op in zijn boek
'Sint-Nicolaas en zijn knecht'.
Eerste intocht van
Sinterklaas op televisie
De eerste werkelijke
intocht (in Venray)
dateert uit
