zeeland 129
'Hello Grandpa' in Bergen op Zoom
'Wij zijn hoogst verblijd'
Energie besparen met Effe Dimmen
zaterdag 7 november 2009
SLAG OM DE SCHELDE Geallieerde begraafplaatsen vergeten bij Zeeuwse herdenkingen
Bij de herdenkingen van de
Slag om de Schelde blijven
de gesneuvelden doorgaans
buiten beeld. Hun graven
liggen in Bergen op Zoom.
door Ben Jansen
Zonder aarzelen loopt
René Hoebeke op de
Britse oorlogsbegraaf
plaats bij Bergen op
Zoom naar het gedeel
te waar 'zijn' gesneuvelden liggen.
Rechtsachter in de vakken 8 en 10
zijn de graven van de Schotten die
bij de strijd om de Sloedam tussen
31 oktober en 5 november 1944
om het leven zijn gekomen. Hoe
beke is de onbetwiste specialist op
dit onderdeel van de Slag om de
Schelde, sinds het verschijnen ze
ven jaar geleden van zijn 928 pagi
na's tellende boek Slagveld Sloe
dam.
Hij kent de verhalen die bij veel
grafstenen horen. Hoebeke, inwo
ner van Nieuw- en Sint-Joosland,
wijst op die van soldaat William
Hutton Speed, scherpschutter in
het ïste bataljon van de Glasgow
Highlanders, die op 2 november
1944, 23 jaar oud, stierf op de Sloe
dam. Zijn commandant stuurde
hem de dam op uit woede over
het feit dat Duitse scherpschutters
als zodanig herkenbare Schotse
hospiks onder vuur namen terwijl
die gewonden aan het helpen wa
ren. Dat is not done en de comman
dant besloot de Duitsers met gelij
ke munt terug te betalen. Hij zette
extra scherpschutters in, onder
wie William Speed. Die werd even
wel kort daarop zelf het slachtoffer
van een welgemikt schot.
Naast de Britse ligt de Canadese
begraafplaats. Ook daar weet Hoe
beke de weg, al kost het hem hier
meer moeite de gesneuvelden van
de gevechten op de Sloedam te vin
den. De graven blijken op een an
dere manier te zijn geordend dan
op de Britse begraafplaats, waar
door de slachtoffers bij de verschil
lende operaties in het kader van
de Slag om de Schelde niet altijd
bij elkaar zijn begraven.
Een wandeling langs de Canadese
grafstenen brengt opmerkelijk
vaak de sterfdatum 13 oktober
1944 in beeld. Het betreft officie
ren, onderofficieren en manschap
pen van het regiment Black Watch
of Canada. Zij kregen die dag - het
was vrijdag de dertiende - het be
vel vanuit Woensdrecht door
open terrein op te rukken richting
Kreekrakdam. Het werd een slach-
ting. De commandanten van de
vier compagnieën werden gedood.
Van één compagnie van negentig
man keerden slechts vier militai
ren terug. Het regiment verloor
die dag 183 man, van wie er 56
sneuvelden. Vrijdag 13 oktober
1944 is sindsdien Black Friday
voor de Black Watch of Canada.
Voor iedere Britse en Canadese ve
teraan die in de loop der jaren de
slagvelden van de strijd om de toe
gang tot de haven van Antwerpen
heeft bezocht, was het vanzelfspre
kend op de begraafplaatsen bij Ber
gen op Zoom respect te betuigen
aan de daar begraven gesneuvelde
kameraden. Bij de herdenkingen
in Zeeland hebben de oorlogsbe
graafplaatsen altijd een onderge
door Henk Postma
Om vier uur bereikt ons
het bericht dat de laatste
tegenstand op Oostkapel-
le is gebroken. De hele dag rijden
Engelse amfibiewagens en grote
pantserwagens langs de weg, door
een laag water van zestig tot zeven
tig centimeter. Wij zijn hoogst ver
blijd en zingen van blijdschap ons
volkslied.'
Een dag na Veere, op 7 november,
zijn ook Oostkapelle en Seroosker-
ke vrij. Als door wonderen gered,
hebben de Komejans uit Marieker-
ke de bevrijding van Walcheren
doorstaan. In de dagen voor de
Duitse overgave verblijven ze, te
midden van bombardementen en
artillerie-beschietingen, in De Wie
lewaal, een huis net buiten Dom
burg. Zoon Jaap (26) beleeft de ver
schrikkingen vanuit zijn rolstoel,
en schrijft op wat hen overkomt.
Zaterdag 28 oktober 1944: 'Als wij
druk aan het formulieren draaien
zijn voor de vergoeding van eva
cuatie, komen de eerste vliegende
forten over. Hevige explosies doen
alles op zijn grondvesten trillen.'
De familie vlucht richting Oostka
pelle. Tweehonderd meter verder
zoeken ze dekking bij een villa.
'Inmiddels', noteert Komejan, 'ko
men zeer veel mensen uit het bos,
zij zijn van Domburg wegge
vlucht. De ene vrouw die naast
mij staat, is driemaal in de sloot ge
vallen. Een andere vrouw loopt op
haar kousen. Zij is haar klompen
verloren. Velen houden een zak
doek voor de mond om het scheu
ren der longen te voorkomen. De
schikte rol gespeeld. Bergen op
Zoom was kennelijk wel erg ver
weg.
De meeste geallieerde dodelijke
slachtoffers van de Slag om de
Schelde in Midden-Zeeland en
West-Brabant zijn in Bergen op
Zoom begraven. Veel Canadese mi
litairen die in Zeeuws-Vlaanderen
zijn gesneuveld, liggen op de be
graafplaats in het Vlaamse Ade-
gem. De keus om na de oorlog bij
het opruimen van veldgraven geal
lieerde soldaten in Bergen op
Zoom te herbegraven, ligt voor de
hand. Er was aan de weg naar
Roosendaal al een oorlogsbegraaf
plaats, aangelegd door de Duitsers
voor hun eigen gesneuvelden en
voor geallieerde luchtmachtmilitai
ren waarvan de vliegtuigen in de
wijde omgeving waren neerge
haald. Na de oorlog, toen de Duit
se graven overal in Nederland naar
Ysselsteyn werden overgebracht
en de Amerikaanse gesneuvelden
werden gerepatrieerd naar de Vere
nigde Staten of in Margraten wer
den herbegraven, bleef in Bergen
op Zoom een vrij grote begraaf
plaats over met alleen honderd
veertig graven van militairen van
de Gemenebest. De toenmalige Im
perial War Graves Commission
verplaatste daarom honderden gra
ven uit Zuidwest-Nederland naar
Bergen op Zoom.
Eerder al besloten de Canadezen,
nadat ze Bergen op Zoom op 27 ok
tober 1944 hadden veroverd, naast
de toen nog gemengd Duitse-geal-
lieerde begraafplaats een eigen
plek in te richten als laatste rust
plaats voor hun gesneuvelden die
in West-Brabant waren gevallen
en die nog zouden omkomen in
Midden-Zeeland. Later zijn hier,
op enkele tientallen meters naast
de Britse begraafplaats, vrijwel alle
Canadese graven in Zuidwest-Ne
derland geconcentreerd.
De Britse begraafplaats telt 1.296
graven; de Canadese 1.115. De ge
meente Bergen op Zoom houdt de
twee begraafplaatsen piekfijn bij.
De schade door de droogte van de
afgelopen zomer wordt hersteld
door delen van de gazons op
nieuw in te zaaien. De sporen wa
ren nog niet uitgewist voor de her
denkingen van dit najaar.
Zoals op alle oorlogskerkhoven is
op beide begraafplaatsen een regis
ter te raadplegen met de namen
van degenen die er begraven zijn
en de plek waar hun graf zich be
vindt. Ook zijn er gastenboeken
waarin belangstellenden hun
naam en eventuele opmerkingen
kunnen opschrijven. Een van de
laatste bezoekers van de Canadese
begraafplaats noteerde: 'Hello
Grandpa!'
door Ben Jansen
borst wordt soms door de lucht
druk dichtgedrukt.' Als de explo
sies in hevigheid afnemen, gaan ze
terug naar De Wielewaal. 'Van de
kust is niets te zien. Alles is in één
grote rookwolk weggenomen,
waarboven steeds de fonteinen
van aarde, vuur en rook omhoog
vliegen. Dan rechts voor ons zes
grote bommen, grote rook- en
vuurzuilen, ongeveer 75 meter van
ons vandaan.' De familie drukt
zich achter een walletje in de tuin
tegen de grond. 'Het lijkt alsof al
les uit elkaar gereten zal worden.'
Op 2 november is Domburg door
Engelse troepen bezet. Maar er
wordt nog steeds geschoten. Tegen
middernacht wordt het huis door
een granaat getroffen. 'Wij om
klemmen elkaar en nemen af
scheid, omdat wij elk ogenblik de
granaat verwachten die ons met al
le anderen uit deze aardse hel zal
wegnemen.' Vader en twee huisge
noten raken gewond. 'Maar ieder
een leeft nog.' In de ochtend vluch
ten ze per vlot naar Aagtekerke.
Tot daar, als de Duitsers na vier da
gen zijn verslagen, 'van blijdschap
ons volkslied' klinkt.
MIDDELBURG - De provincie Zee
land kan jaarlijks een kleine
70.000 euro besparen op de open
bare verlichting en verlichte weg
wijzers. -
Dit kan worden bereikt door ver
lichting op daarvoor in aanmer
king komende plaatsen te dim
men of te doven en TL-balken in
verlichte wegwijzers te voorzien
van LED-armaturen.
Een en ander staat in de nota Effe
Dimmen van het dagelijks provin
ciebestuur.
Het is de bedoeling dat de verlich
ting op rotondes tot de helft wordt
gedimd en de inleidende verlich
ting tot 80 procent. Op sommige
plekken hoeft die inleidende ver
lichting zelfs helemaal niet te bran
den.
Onderzoek heeft uitgewezen dat
de besparing mogelijk is zonder ge
volgen voor de verkeersveiligheid.
1
Slachtoffer hulp
Nctferiand
"Het Zwijgen Voorbij?"
Sinds 1998 houdt Slachtofferhulp Zeeland de herdenking verkeersslachtoffers.
Deze niet religieuze bijeenkomst biedt ruimte voor het delen van verdriet, het
vinden van troost bij elkaar en vraagt aandacht en erkenning voor de ingrijpende
gevolgen van een ernstig verkeersongeval met soms zelfs dodelijke slachtoffers.
De herdenkingsbijeenkomst vindt plaats op zondag 15 november a.s.
vanaf 14.00 uur in de "Nieuwe Kerk", Groenmarkt 1 te Middelburg.
Vanaf 13.30 uur is de zaal open.
U bent van harte welkom. Voor meer informatie
tel. 0118-681244 of www.slachtojferhulp.nl
De meeste in Zeeland gesneuvelde militairen zijn begraven op de Britse en de Canadese oorlogsbegraafplaats in
Bergen op Zoom. foto Leo Adriaansen
