io paddenstoelen
Het is herfst en opeens schieten overal in het bos paddenstoelen uit de grond. Aanraken is gevaarlijk
want een groot deel is giftig. Onzin, zegt paddenstoelendeskundige Piet Bremer. Tijdens een boswandeling
probeert hij de vele fabels rond de paddenstoel door te prikken.
Gevaar van giftige paddenstoelen
zaterdag 31 oktober 2009
reageren?
nieuwsredactie@wegener.nl
Geniet, maar pluk met mate
door Monique Prins
illustratie Chantal van Wessel
O
eh, dat is
een mooie!',
roept myco-
loog (pad
denstoelen
expert) Piet
Bremer. Met een paar grote passen
van zijn groene regenlaarzen stapt
hij op een klein rood bolletje af
dat net boven de herfstbladeren
uitsteekt. Hij plukt de paddenstoel
en ruikt er even aan. Neemt dan
een klein hapje van de rode hoed
en spuugt het weer uit. „Geen twij
fel mogelijk. Dit is de Braakrussu-
la. De naam zegt het al: van nature
ben je geneigd deze paddenstoel
direct weer uit te spugen, zo
scherp is de smaak. Als je hier heel
veel van zou eten, word je misse
lijk en moet je braken. Maar door
die scherpe radijsachtige smaak zal
het niet vaak voorkomen dat ie
mand er meer dan een hap van
eet."
Bremer is in zijn element in het
bos. En dit is niet zomaar een bos.
Dit is het Waterloopbos in Mark
nesse, dat sinds 2002 voor een
groot deel in handen is van Na
tuurmonumenten. Van de 4732
soorten paddenstoelen die in Ne
derland voorkomen, zijn er hier
maar liefst 1700 te vinden. Het Wa
terloopbos is een paradijs voor
paddenstoelen, zegt boswachter
Norbert Kwint. „Vroeger was hier
de zee. De keileem van de zeebo
dem en kalk uit schelpresten zijn
in combinatie met natte omstan
digheden ideaal voor paddenstoe
len. Bovendien bleek zestig jaar ge
leden dat deze bodem niet ge
schikt is voor landbouw en dus
zijn er direct bomen geplant. In
het oudste bos van de Noordoost
polder hebben veel paddenstoelen
de kans gekregen om te groeien.
Een derde van de paddenstoelen
in Nederland wordt bedreigd door
verdroging, verschraling en ver
mesting. Hier hebben ze het goed.
Zo komt de Gewone morielje,
heerlijk in een risotto, hier vrij al
gemeen voor. Elders in het land is
die zeldzaam."
Half Europa loopt op dit moment
door de bossen te zoeken naar eet
bare paddenstoelen. Fransen, Italia
nen, Zweden, Polen en Russen, al
lemaal gaan ze in de herfst op
zoek naar onder meer cantharel
len en portobellochampignons.
Maar niet in Nederland. Terwijl
het bos door de warme zomer nu
juist vol staat met zwammen.
„Een paar weken geleden is een
groepje Polen opgepakt, omdat ze
in de Veluwse bossen aan het kam
peren waren, op zoek naar padden
stoelen", zegt boswachter Kwint.
Ze hadden vele kilo's geplukt,
voor zichzelf of om illegaal door te
verkopen. Alleen al dat kamperen
is verboden, voor de commerciële
pluk kwam daar nog een boete bo
venop (zie kader).
„Als iedereen bessen, paddenstoe
len en kastanjes gaat plukken,
blijft er niets achter voor andere
mensen om van te genieten. Het
legt een zware druk op de weinige
natuur die we hebben. Bovendien
is het voedsel voor bijvoorbeeld
eekhoorns en muizen."
En dan heb je het nog maar alleen
over het vruchtlichaam, het belang
rijkste deel van een paddenstoel
zijn de draden onder de grond,
het mycelium. Schimmels maken
de mineralen vrij die weer als
voedsel dienen voor groene plan
ten. Schimmels zijn de opruimers
van het bos. Het zijn de enige orga
nismen die (dood) hout kunnen
afbreken. Zonder schimmels zou
er een dikke strooisellaag op de bo
dem liggen waar niets mee ge
beurt. Paddenstoelen zijn een on
misbaar onderdeel van de kring
loop van de natuur.
We zijn bang gemaakt voor bos-
paddenstoelen, zegt Bremer. „Ik
heb zelf maar zeven of acht soor
ten paddenstoelen uit het bos ge
plukt en gegeten. Als ik dan zie
wat die buitenlanders allemaal
eten, denk ik wel dat er veel meer
eetbaar is dan wij denken. Je moet
alleen heel voorzichtig zijn. Ruik
en proef goed voordat je er een
bord vol van eet. Van een giftige
Paddenstoeldeskundige
Piet Bremer ruikt in
het Kuinderbos aan
een paddenstoel:
„Ze kunnen ruiken
naar fruit, cacao of
paardenpis."
foto Hans Veenhuis
kun je goed ziek worden. Maag
krampen, braken, diarree en in
een heel enkel geval kan het je le
ven kosten."
Bremer staat stil bij een kleine geli
ge paddenstoel met een slijmerige
hoed. Hij buigt voorover en plukt
hem af „Kijk, de hoed van deze
Roodbruine botercollybia is plak
kerig. Mensen denken dat elk slijm
giftig is. Niet waar. Deze is eetbaar,
al is het geen culinair hoogstandje.
Meteen je handen wassen anders
word je ziek, hoor je altijd. Ook
niet waar, zelfs dodelijk giftige pad
denstoelen kun je gewoon aanra
ken. Ik zou zeggen: veeg het slijm
of de zwarte sporen gewoon even
aan je broek af! Geen centje pijn.
Het is ook een fabel dat je padden
stoelen beschadigt als je ze plukt.
Uit studies blijkt steeds weer dat
plukken geen schade geeft. De
schimmeldraden in de grond blij
ven gewoon intact. Vergelijk het
met appels plukken, daar gaat de
boom ook niet dood van."
De liefde van bioloog Bremer ont
stond toen hij op de lagere school
een herfstdoos moest maken en
Eerder deze maand stierf een 65-jarige vrouw uit het Groningse Zoutkamp
na het eten van zelfgeplukte paddenstoelen. De vrouw was een zelfbenoemd
expert op het gebied van kruiden en zwammen en ging wel vaker het bos in
om paddenstoelen te plukken. Gevreesd wordt dat zij de uiterst giftige Groe
ne knolamaniet heeft verward met de zeer smakelijke Weidechampignon.
Want juist dit jaar komt deze giftige soort vooral in de duinstreek van
Noord-Holland, de Veluwe en Noord-Brabant in groten getale voor. Wie een
paar van deze knolamanieten (met de bijnaam 'Doodsengel') eet, is ten dode
opgeschreven. Dat iemand sterft na het eten van een giftige paddenstoel
komt in Nederland uiterst zelden voor. Flink ziek en misselijk worden, ge
beurt zo'n 25 keer per jaar. Het is verstandig alleen een bospaddenstoel te
eten als je kennis van zaken hebt. Lastig is dat veel eetbare paddenstoelen lij
ken op hun giftige soortgenoten.
op zoek ging naar de mooiste pad
denstoelen. „Heel de klas maakte
op een speelse manier kennis met
de pracht van het bos. In 1966
mochten er van de natuurclub
IVN opeens geen herfstdozen
meer gemaakt worden. De jeugd
roofde het hele bos leeg, zeiden ze.
Doodzonde. Vandaar dat een ge
middelde Nederlander nu vaak
niet verder komt dan clichépad
denstoelen als het Elfenbankje en
de Vliegenzwam met z'n rood met
witte stippen. Stom is ook dat ie
dereen denkt dat er alleen in de
herfst paddenstoelen zijn en dan
ook nog eens alleen in het bos.
Ook niet waar. Je kunt het hele
jaar door paddenstoelen vin
den, zelfs in de
winter. En ze zit
ten ook volop
in graslanden,
bermen, riet en
zelfs de duinen. We
zijn alleen niet gewend
om daar naar ze op zoek te
gaan."
Een klein bospaadje kent al vele
tientallen verschillende soorten.
Bremer loopt kriskras door het
bos, van de Slanke anijstrechter-
zwam naar de Witsteelfranjehoed,
de Witte kluifjeszwam en het El
fenschermpje. Voor de inheemse
soorten werd jaren geleden een
speciale commissie in het leven ge
roepen om goede Nederlandse na
men te bedenken, als alternatief
voor de onuitspreekbare Latijnse
namen. Dat resulteerde in sprook
jesachtige en rare benamingen als
toverchampignon, satansboleet,
ruige ridderzwam, vierslippige
aardster en gul sinterklaasschijfje.
Er zijn paddenstoelen in de meest
fantastische, haast hallucinerende
vormen, geuren en kleuren, zegt
Bremer. „Er zijn drie keer zoveel
soorten paddenstoelen als bloem
planten. Toch is er nog veel onbe
kend. Wat is het nut van die prach
tige kleuren? Een bloem wil er vo
gels en zoogdieren mee lokken.
Dieren die leven van paddenstoe
len zijn vooral naaktslakken, vlie-
genlarven, muizen en eekhoorns.
Geen dieren die zich veel aantrek
ken van kleuren. Een raadsel."
Paddenstoelen hebben alles in
zich om de zintuigen te prikkelen,
zegt Bremer. „Ze zijn er in alle
denkbare vormen, alle kleuren van
de regenboog. Ze kunnen ruiken
naar fruit, cacao of paardenpis. De
smaak kan lijken op peper, noten,
abrikoos of kokos. Er valt nog zo
veel aan ze te ontdekken. Ik zou
zeggen: ga wat vaker door de knie
ën en knuffel een paddenstoel."
