11 spectrum
het allemaal zo snel zou gaan', aldus Gor-
batsjov in Le Figaro.
Met het einde van de Koude Oorlog werd
de hereniging van Oost- en West-Duits-
land mogelijk. Door het wegvallen van het
communisme kwam er in Oost-Europa
een einde aan een knellend regime. In de
Sovjet-Unie duurde dat feitelijk tot 26 de
cember 1991, de dag waarop het land juri
disch ophield te bestaan. Boris Jeltsin,
sinds juni 1991 al president van Rusland,
nam de macht over.
Het wegvallen van het communistische
keurslijf biedt de burgers in Oost-Europa
een ongekende vrijheid. Het Westen
speelt daar handig op in. Politici worden
geschoold in westerse, democratische waar
den zonder acht te slaan op historie, regio
nale gebruiken, waarden en normen. Com
munisten kunnen als socialisten gewoon
doorwerken.
De open markt wordt overspoeld met wes
terse producten die mede door de commu
nistische antipropaganda gretig aftrek vin
den. Een proces dat ten koste gaat van lo
kale producenten die niet gewend zijn aan
agressieve verkoopwijzen. Onder de com
munisten bestond een gegarandeerde pro
ductie en afzet, tegen vaste prijzen. Handi
ge kapitalisten kopen snel de meest waar
devolle ondernemingen op. Om ze vervol
gens te sluiten omdat ze anders, gezien de
goedkope productiemethoden, een te gro
te concurrent zouden worden.
Als de euforie voorbij is, zitten in elk land
miljoenen mensen zonder werk: een onbe
kend fenomeen onder het communisme.
Van economische groei is geen sprake
meer, de nationale munt blijkt niets
waard. Bovendien is er ineens sprake van
staatsschulden: aan het Westen maar ook
aan vroegere communistische broedersta-
ten. Deels in geld maar ook in goederen,
een overblijfsel van de ruilhandel onder de
Comecon, de Oost-Europese tegenhanger
van de EG (nu EU).
President Jeltsin, in 1991 de eerste president
van Rusland na het uiteenvallen van de Sov
jet-Unie, zwaait na zijn overwinning met de
Russische vlag. foto GPD/AP
De ontbinding van de Sovjet-Unie ver
loopt niet overal even soepel. Er breken ge
vechten uit in Tsjetsjenië (wil onafhanke
lijkheid), Georgië, Moldavië (het oostelijk
deel, Transdnjestrië, wil zelfstandigheid)
en Azerbeidzjan (Nagorno Karabach).
Op militair terrein blijken de Oost-Europe
se landen zo snel mogelijk NAVO-lid te
willen worden, om zo een garantie te heb
ben tegen een eventuele hernieuwde over
heersing door Moskou. In de West-Europe-
se hoofdsteden bestaat weinig begrip voor
Rusland, dat waar mogelijk wordt geklei
neerd. Een verdrag over beperking van
conventionele troepen en bewapening in
Europa, CFE, werkt ten nadele van de Rus
sen. Oostwaartse uitbreiding van de
NAVO wordt niet geblokkeerd.
Zonder communisten blijkt Tsjecho-Slowa-
kije als federatieve staat onhoudbaar. Het
land valt in 1993 uiteen. Ook op de Balkan
slaat de vlam in de pan. De eenheidsstaat
Joegoslavië valt uit elkaar. Het leidt tot
bloedige oorlogen in Kroatië (1992-1993),
Bosnië-Herzegovina (1992-1995) en Servië
(Kosovo, 1998-1999). De Russen bemoeien
zich pas medio 1999 met die gevechten:
troepen bereiken als eersten het vliegveld
van de Kosovaarse hoofdstad Pristina, tot
grote woede van de NAVO.
Twee maanden later treedt Vladimir Poe-
tin aan als premier van Rusland. Onder
zijn leiding begint Rusland aan een weder
opstanding. Geholpen door een toenemen
de vraag naar olie en gas en de extra in
komsten die dat oplevert, start Poetin met
Zaterdag 24 oktober 2009
het heroveren van Ruslands historische po
sitie in de wereld.
De Russische leider stuit echter op George
W. Bush, de Amerikaanse president die in
zijn beleid uitgaat van een mondiale domi
nantie van de VS. Bush wenst niet echt re
kening te houden met de standpunten of
belangen van de Russen. De lijn-Bush
leidt tot toenemende spanningen met Mos
kou, culminerend in een felle rede van Poe
tin op 10 februari 2007 in München tijdens
een internationale conferentie ovetvrede
en veiligheid. Poetin verwijt de VS daar te
streven naar een unipolaire wereld: een
wereld waarin maar één machtscentrum
bestaat, één baas. „De VS heeft grenzen
overschreden op elk terrein, economisch,
politiek en humanitair, en heeft zichzelf
opgedrongen aan andere landen", aldus
Poetin. Dit beleid heeft volgens hem tot
rampen geleid. „De VS holt van het ene
naar het andere conflict, zonder iets op te
lossen." Poetin zegt geen genoegen te ne
men met de ontstane situatie, en roept
Washington op het (veiligheids)beleid te
heroverwegen.
In het Westen wordt de rede opgevat als
een terugkeer naar de Koude Oorlog, me
de gezien Ruslands kritiek op het CFE
(Poetin staakte de uitvoering ervan), de
oostwaartse uitbreiding van de NAVO met
een mogelijk lidmaatschap van Georgië en
Oekraïne, en de voorgenomen installatie
van een Amerikaans antiraketsysteem in
Polen en Tsjechië.
In 1987 betoogde Gorbatsjov al dat iets op
bouwen op basis van dictatoriale praktij
ken, geweld en overheersing, onmogelijk
is. 'Er bestaat een gelijke vrijheid voor ie
dereen, of geen vrijheid', schreef hij. Woor
den die Bush' opvolger in het Witte Huis,
Barack Obama, in praktijk lijkt te willen
brengen. Hij zet in op samenwerking met
de Russen in plaats van confrontatie. Oba
ma ziet in dat hij de Russen nodig heeft.
Bijvoorbeeld bij het opruimen van kernwa
pens als stap op weg naar een kernwapen-
vrije wereld. Bij het in toom houden van
nucleaire aspiraties van Noord-Korea en
Iran. Bij het bestrijden van terrorisme. Bij
de aanpak van de drugshandel en bij ener
gievraagstukken. Rusland bezit enorme
strategische voorraden olie en gas die met
name voor Europese landen, bondgenoten
van Amerika, van groot belang zijn.
In Oost-Europa zien voormalige toppoliti
ci en veel van de huidige machthebbers
die het communisme nog bewust hebben
meegemaakt, de toenadering tussen de VS
en Rusland met lede ogen aan. Deze elite
waarschuwt voor het Russische gevaar en
claimt dat de VS hen in de steek laat.
Jongere generaties zien het echter heel an
ders. Die zijn, door de economische ople
ving sinds eind jaren negentig, verwesterd
en trekken zich niets aarrvan de trauma's
waarmee hun ouders en grootouders nog
worstelen. Voor hen geldt alleen de toe
komst.
Zelfs Hillary Clinton, de Amerikaanse mi
nister van Buitenlandse Zaken, realiseert
zich dat. „Laten wij slimmer zijn dan ons
verleden", zei ze onlangs. „Ik kies ervoor,
het feit dat ik een kind van de Koude Oor
log ben, terzijde te schuiven."
In Moskou lijken president Dmitry Medve-
dev en premier Poetin die weg ook op te
willen. Maar niet tot elke prijs. Amerika en
diens bondgenoten zullen Rusland als ge
lijkwaardige partner moeten accepteren en
rekening moeten houden met de specifiek
Russische eigenaardigheden en gevoelighe
den. „De visie van het Westen op ons, is
nog steeds gebaseerd op frustraties uit het
verleden. Veel Russen voelen zich verne
derd door die houding", aldus Medvedev
tijdens een recent bezoek aan Zwitserland.
Pas als de Russen dat gevoel kwijt zijn, is
de Koude Oorlog echt ten einde.
reageren?
spectrum@wegener.nl
