Misschien lijken alle kleine planeten op Venus of Mars en donderdag 22 oktober ^09
blijkt de aarde toch heel bijzonder te zijn' A1
Sterrenkundigen
willen, net als Het
Goede Doel al
jaren geleden,
antwoord op de
vraag: is er een
plaats tussen de
sterren waar ik
heen kan gaan?
Het antwoord
komt, maas er is
nog wel jaren
onderzoek nodig.
'Intelligent leven
vinden is nog
moeilijker'
Jarenlang onderzoek
Daphne Stam van SRON
n de sterren...?
door Miriam van den Brand
illustratie Chantal van Wessel
Ster: een bolvormig hemellichaam,
dat bestaat uit lichtgevend plasma.
Eigenlijk is een ster een soort zon.
Exoplaneten zijn planeten die draaien om een ster.
Het bestaan van deze planeten is voornamelijk
afgeleid van indirecte waarnemingen en daarop
gebaseerde berekeningen.
worden opgelost is dat de zon de
telescoop verblindt en een planeet
die op de aarde lijkt niet zo ver
van zijn zon zal afstaan. „Zie het
als een vuurtoren waar een motje
omheen vliegt. Dat motje wil je
onderzoeken, maar door het felle
licht van de vuurtoren zie je niets.
Een idee vanuit Amerika is een
scherm 80.000 kilometer voor
zo'n ruimtetelescoop te laten vlie
gen om het sterlicht te onderschep
pen, net zoals je een hand voor je
ogen houdt als je iets in de buurt
van de zon wilt zien."
Totdat de aarde-achtige exoplane
ten zijn gevonden, proberen Stam
en collega's zoveel mogelijk gege
vens te verzamelen bij planeten in
ons zonnestelsel. „Als we eenmaal
onderzoek kunnen doen naar die
kleine exoplaneten willen we de
data natuurlijk wel juist kunnen in
terpreteren. Als je Venus van een
grote afstand bekijkt zou je kun
nen afleiden dat het een goede pla
neet is om op te leven. Maar in
werkelijkheid is het er 500 graden.
We moeten dus weten hoe we een
aarde en een Venus kunnen onder
scheiden."
Maar ook als blijkt dat een planeet
'levensvatbaar' is, blijft moeilijk te
bepalen of er wat leeft. „Zuurstof
wordt afgebroken door zonlicht.
Als er veel zuurstof in de atmo
sfeer zit moet dat dus steeds wor
den aangevuld. Dat betekent dat er
een bron moet zijn, dat er waar
schijnlijk leven moet zijn. Maar
wie weet is het toch het gevolg
van een ons onbekend geologisch
proces.
„Intelligent leven vinden is nog
moeilijker. Een technologische sa
menleving als de onze zou je mis
schien herkennen aan de vervui
ling. Een extreem voorbeeld: als je
cfk's zou vinden moet er wel leven
zijn, die vind je niet in een natuur
lijke atmosfeer."
De meer dan vierhonderd nu be
kende exoplaneten leveren een
schat aan informatie op. En die is
niet alleen interessant voor de
zoektocht naar eventueel buiten
aards leven, zegt Stam. „Misschien
lijken alle kleine planeten op Ve
nus of Mars en blijkt de aarde, met
een gematigd klimaat dat ideaal
voor leven is, toch heel bijzonder
te zijn. We weten niet hoe stabiel
het klimaat op aarde is. Het even
wicht zou heel wankel kunnen
zijn, aardes kunnen misschien wel
heel snel in Venussen verande
ren."
In de oudheid keken mensen al
naar de planeten. Saturnus, Mars
en Jupiter, Venus en Mercurius
stonden bekend als de 'zwervende
sterren'. Planeet is Grieks voor
'zwerver'. Vanaf de achttiende
eeuw wordt steeds verder de 'ruim
te' ingekeken. In de jaren '20 van
de vorige eeuw komen wetenschap
pers erachter dat zich buiten ons
zonnestelsel nog andere planeten
stelsels bevinden.
De eerste exoplaneten worden ont
dekt in 1992, maar die cirkelen om
een neutronenster, niet om een ge
wone ster als de zon. In 1995
wordt de eerste exoplaneet bij een
zon-achtige ster ontdekt. Hij heet
51 Pegasi b en staat op 48 lichtja
ren van de aarde.
Een exoplaneet cirkelt om een ster
zoals de aarde om de zon. De
meeste exoplaneten die we nu ken
nen zijn gasreuzen, zoals Jupiter.
De ontdekte exoplaneten bevinden
zich allemaal in onze Melkweg, ons
sterrenstelsel, en allemaal in de
buurt van onze zon. De Melkweg
bevat zo'n 200 miljard sterren, en
er zijn waarschijnlijk miljarden ster
renstelsels in het heelal.
Om aan te geven hoe dichtbij de
dichtstbijzijnde exoplaneet is: als
je met radiosignalen contact maakt
vanaf de maan duurt het 1 secon
de voor je stem op aarde te horen
is. Vanaf Mars duurt het tien minu
ten. Vanaf de exoplaneet meer dan
tien jaar.
Om op de aarde te kunnen lijken is
het noodzakelijk dat de volgende
zaken worden aangetroffen: zuur
stof, vloeibaar water en methaan
(resultaat van biologische activi
teit).
Er wordt op verschillende manie
ren gezocht naar exoplaneten. Van
uit de ruimte verzamelen bijvoor
beeld de satelliet C0R0T en de Ke-
pler-satelliet van NASA informatie.
Kepler werd dit jaar gelanceerd en
houdt zo'n 100.000 sterren in de
gaten.
Voor de toekomst staan nog meer
missies gepland, die vanaf
2018-2020 gaan zoeken naar aard
achtige planeten in bewoonbare
nes van sterren binnen een af
stand van 80 lichtjaren van
de aarde. Nederland
werkt hier aan mee.
HARPS (High Accuracy
Radial Velocity Sear
cher), het instrument dat
de meest recente exoplaneten ont
dekte, is geplaatst op de telescoop
op La Silla in Chili. De spiegeldiame-
ter van die telescoop is 3,6 meter.
Een van de spectaculairste ontdek
kingen is de Gliese 581 d in 2007,
de eerste superaarde in de leefbare
zone van een ster.
De Kepler-satelliet
van de Amerikaanse
ruimtevaartorganisa
tie NASA.
