'Wat je met micro-organismen mag doen, mag dat ook met dieren
en uiteindelijk met mensen?'
Nagel groeit 5 tot 10 nanometer per minuut
vrijdag 16 oktober 2009
Rinie van Est, trendcatcher Rathenau Instituut
13
e vragen
n. Maar er wordt ook al gewerkt
ran écht kunstmatig leven. Chemici
tellen zich de vraag hoe de stap
'an dode naar levende materie is ge
naakt, de chemische evolutie. Tien
aar geleden was je nog voor gek
'erklaard als je dacht dat dat kon.
du verwachten vele chemici dat
iet echt haalbaar is."
Vat zijn de belangrijkste ethische di-
emma's
,Die lopen uiteen van heel mon-
lain tot filosofisch. Het 'ombou-
ven' van een bacterie om er een
nalariamedicijn mee te maken,
ijkt prachtig. Maar is het ook vei-
ig? En dreigt hier het gevaar van
>io-terrorisme? Misschien beroof je
roeren in Afrika die nu planten ver-
louwen voor medicijnen wel van
ïun brood. En mag je wel op de
toel van de schepper gaan zitten?
foe bijzonder vinden we het leven
traks nog als we er zo mee om-
;aan? Wat je met micro-organis-
nen mag, mag dat ook met dieren
:n uiteindelijk met mensen? Die
liscussie is er nu nog niet, maar je
roelt 'm aankomen."
leeft het zin om nu al over zulke din-
en na te denken?
We zijn er nu op tijd bij en sommi
ge ontwikkelingen zijn zo ingrij
pend dat het goed is om er nu al
goed over na te denken. Ik zal het
duidelijk proberen te maken met
een vergelijking. We denken alle
maal dat elektrische auto's nieuw
zijn, maar dat is niet zo. Die waren
er aan het eind van de 19e eeuw
ook al, maar verloren het uiteinde
lijk van auto's met een verbran
dingsmotor. Maar zouden we die
keus ook hebben gemaakt als we
hadden geweten dat de auto behal
ve vrijheid en mobiliteit ook enor
me milieuproblemen met zich mee
zou brengen? Misschien kunnen
we er nu op tijd bij zijn."
En hoe zit het dan met nanodeeltjes
als 'het asbest van de 21ste eeuw'?
„We moeten de veiligheid inder
daad heel goed in de gaten houden.
Het Europees Parlement hamert
daar ook op. Maar die vrees is geba
seerd op onderzoeken naar hele lan
ge koolstofnanobuisjes. Als je die in
grote hoeveelheden bij ratten en
muizen injecteert, krijg je soortgelij
ke schadelijke effecten als met as
best. En zo zijn de meeste nanodeel
tjes niet."
Hoe moeten we die maatschappelijke
discussie voeren?
*4
Wh
„Volgens mij is het kernbegrip
'menselijke duurzaamheid'. Een
voorbeeld. Er bestaan 'tomtoms'
voor verstandelijk gehandicapten,
met duidelijke instructies, waarmee
ze makkelijker zelf op pad kunnen
en zo zelfstandiger kunnen leven.
Prachtig! Maar in Japan wordt onge
veer dezelfde techniek ontwikkeld
om verpleegsters in de gaten te hou
den. Niet alleen waar ze zijn, maar
ook hun precieze bewegingen; zo is
te zien of ze hun handen wassen of
een spuit zetten. In de opleiding is
dat misschien nog handig, maar als
je er ménsen echt mee gaat contro
leren, maak je er robots van. Daar
zijn wij mensen niet bij gebaat. Het
zelfde geldt voor het heel vroeg dia
gnosticeren van ziekten met na-
no-techniek. Als daar geen therapie
tegenover staat, moet je dat dan ei
genlijk wel willen? De vraag is of
technieken mensen empoweren of
in hun sores achterlaten."
Leven als Bouwpakket - Ethisch verken
nen van een nieuwe technologische
golf. Tsjalling Swierstra, Marianne Boe-
nink, Bart Walhout en Rinie van Est
(red.). Uitgeverij Klement. ISBN
9789086870493, 214 pagina's, prijs:
19,95 euro.
Nanotechnologie behelst het ma
ken of vertimmeren van materie
op de kleinst mogelijke schaal. Een
nanometer is een miljardste meter.
Om duidelijk te maken wat dat is:
een menselijke vingernagel groeit
per minuut 5 tot 10 nanometer.
Nanotechneuten werken in het ge
bied kleiner dan 100 nanometer:
het domein van atomen en molecu
len. Nanotechniek geeft zo een
blik in de kleinste bouwstenen van
de biologie, chemie, elektrotech
niek en fysica.
Materiaalwetenschappers experi
menteerden het eerst met stoffen
op nanoschaal. Ze schiepen materi
alen met hele nieuwe eigenschap
pen. In 1985 maakten ze de bucky-
ball, een koolstofmolecuul dat er
uitziet als een voetbal van vijf- en
zeshoeken. Vier jaar later schrijft
Don Eigler met 35 losse atomen
de naam van zijn werkgever - IBM -
op een metalen plaatje.
sar
Er zijn inmiddels volop toepassin
gen. Zo zijn er zonnebrandcrèmes
en deodorants op de markt met zil
ver en titaniumdeeltjes op na
noschaal. Ook zijn er krasbestendi-
ge nano-autolakken.
Er wordt driftig gewerkt aan een
voudig te maken nano-zonnepane-
len met een hoog rendement. De
ze ontwikkeling zou wel eens voor
een doorbraak van zonne-energie
kunnen gaan zorgen, zeggen opti
misten.
9 Het Rijksinstituut voor Volksge
zondheid en Milieu telde een jaar
geleden ongeveer tweehonderd
producten die nanomaterialen be
vatten en verkrijgbaar zijn in Neder
land. Het gaat vooral om nanovor-
men van zilver (anti-bacteriële wer
king), titaniumdioxide (absorptie
van UV-straling in zonnebrand
crème), ceriumdioxide (toege
voegd aan dieselbrandstof om de
uitstoot van roet te verminderen
en energie te besparen) en kool
stofbuisjes (licht en sterk, elektro
nisch geleidend).
Maar nanotechnologie gaat veel
verder dan het in elkaar zetten van
nieuwe materialen. Ze geeft ook
een impuls aan biotechnologie, in
formatietechnologie en hersenwe-
tenschappen. Dit wordt ook wel
aangeduid als NBIC-convergentie:
het samengaan van de weten
schapsgebieden Nano, Bio, Info en
Cogno. Nanotechnologie is hierin
de aanjager, omdat opTianoschaal
belangrijke biologische processen
plaatsvinden en er genen, bits en
neurale processen (kunnen) samen
komen.
9 Met nanodraadjes in de hersenen
kan met kleine stroomstootjes
menselijk gedrag worden beïn
vloed. Parkinsonpatiënten trillen bij
voorbeeld minder als bepaalde ge
bieden van hun hersenen elektro
nisch worden gestimuleerd.
9 Het werkt ook andersom: kleine
sensoren die het oog van de chauf
feur in de gaten houden, kunnen
een auto laten remmen bij een
plotselinge schrikreactie.
Vijf jaar gele
den kreeg
de Ameri
kaan Mat
thew Nagle,
verlamd
door een
dwarslaesie,
minuscule
elektroden
in zijn herse
nen waarmee hij apparaten kan be
dienen. Zo kan hij een cursor over
een computerscherm bewegen en
zijn e-mail openen door er simpel
weg aan te denken.
Het Craig Venter Institute beweert
binnenkort met de eerste kunstma
tige bacterie te komen. Het zou de
eerste door de mens geschapen
vorm van leven zijn. De bacterie
heeft al een koosnaampje gekre
gen: Synthia, met een knipoog
naar het eerste gekloonde schaap
Dolly:
9 Ondernemer Craig Venter bouwde
anderhalf jaar geleden al een bacte
rie na door te 'knippen en plakken'
met bestaand genetisch materiaal.
Een geheel nieuwe bacterie maken
is de volgende stap.
De bacterie zou heel efficiënt ener
gie moeten gaan produceren. Ven
ter wil over vijf jaar een 100 pro
cent synthetisch menselijk ge
noom maken. Dat zou een stap
richting designerbaby's zijn.
Een universiteit op Taiwan maakte
een bacterie die wellicht nierdialy-
semachines kan vervangen. Ook
worden er nano-kankermedicijnen
ontwikkeld die een gezwel opzoe
ken en alleen daar actief worden.
Philips werkt aan de iPill, die in het
lichaam metingen verricht, draad
loos communiceert en desnoods
medicijnen afgeeft. Net als de mi
ni-onderzeeboot in de science fic
tion film 'Fantastic Voyage' uit
1966.
Voor meer informatie:
www.rathenau.nl
www.nanopodium.nl
www.tno.nl
www.nanoned.nl
Toepassing nanotechnologie
Gezondheid en
levenswetenschappen
U Overige zoals milieu, energie,
constructie, huishouding, etc.
B Defensie en veiligheid
j Informatie- en communicatie
technologie (ICT)
'81 Chemicaliën
Consumptiegoederen
infographic; CRW/bron: Technology Transfer Center
