7 spectrum
.09 OKTOBER 1989
Twintig jaar na de 'vreedzame revolutie' strijdt
Duitsland heftig over het beeld van de DDR.
y J[ X X over de socialistische staat.
Zaterdag 10 oktober 2009
irlijn-Hohenschonhausen. foto David Heerde/GPD
y I s~\ Scholieren in het oosten weten onthutsend weinig
de DDR-dictatuur
en arbeiders. Een meerderheid denkt dat het milieu er be
ter was dan in het Westen, dat de Stasi een geheime
dienst was als alle andere, dat èr onder DDR-leider Erich
Honecker vrije verkiezingen waren en dat de Berlijnse
Muur door de westerse geallieerden is gebouwd.
Veel schoolboeken bleken de DDR slechts mondjesmaat
te behandelen. Oost-Duitse kinderen hebben hun
DDR-beeld vooral opgedaan via hun ouders en vrienden,
scholieren in het Westen van Duitsland vooral uit de ge
schiedenislessen. In Beieren weten scholieren aanzienlijk
meer en oordelen daarom ook negatiever over de DDR
dan in het oostelijke Brandenburg.
„In Brandenburg zijn veel geschiedenisleraren die er niet
graag over praten omdat dat kritiek zou betekenen op
hun eigen biografieën", zegt historicus Stefan Wolle, ver
bonden aan het DDR-Museum in Berlijn. „En ze wilden
de confrontatie niet aangaan met de ouders die hun kinde
ren vertellen hoe mooi de DDR was."
De studie sloeg in als een bom. Scholen doen sindsdien
een heleboel meer, ook buiten de lessen om. Het
DDR-Museum en de voormalige Stasi-gevangenis
Hohenschönhausen in de Duitse hoofdstad worden over
spoeld met schoolklassen. Er is een stortvloed aan boeken
over de DDR, in Berlijn kun je bijna iedere dag naar een
discussiebijeenkomst.
Toch blijft de strijd om het historische beeld van
de DDR woeden. Aan de ene kant gaat het via
media en scholen vooral over de praktijken van
de Stasi, de geheime gevangenissen, bij de Muur
doodgeschoten vluchtelingen. Aan de andere kant zijn er
steeds meer mensen die Ostalgie bedrijven en zo de DDR
met terugwerkende kracht verheerlijken. Een belangrijke
rol speelt de succesvolle Linkspartei, die de antiwesterse
gevoelens en de frustraties in het Oosten aanjaagt. Histori
cus Wolle: „Zolang het debat over de DDR zo gepolari
seerd blijft, is het moeilijk aan de jeugd over te brengen."
De gedenksteen bij de Nikolaikirche. foto Lutske Bonsma/GPD
Bepalend voor het debat is hoe mensen tegen de econo
mie aankijken. Inmiddels hebben Oost-Duitsers vrijwel
evenveel te besteden als West-Duitsers. Ze hebben min
stens zoveel nieuwe auto's en het huizenbezit stijgt in het
oosten sneller. Dankzij miljardensteun uit West-Duits-
land liggen er nieuwe snelwegen, veel steden in het Oos
ten zien er welvarender, mooier en schoner uit dan in het
Westen.
En toch knaagt er iets. Wolle: „Er is een klimaat van te
leurstelling gekomen. De meesten verbinden negatieve za
ken als faillissementen en werkloosheid met het verdwij
nen van de DDR, ook al gaat het de mensen materieel
veel beter. Maar ze zeggen: mijn geluk is niet afhankelijk
van de hoeveelheid consumptiegoederen."
De ervaringen van na de Wende verdringen de feiten van
daarvoor. Zo was er in de DDR geen paradijselijke gelijk
heid, zoals de mythe wil, maar vrijwel even grote ongelijk
heid als in het Westen, stelt Klaus Schroeder, leider van
het onderzoek onder scholieren.
„Een kleine minderheid van 1,5 procent van de rekening
houders had evenveel vermogen (zo'n 30 miljard mark)
als 80 procent van de spaarders", zegt Schroeder. Met de
kennis over het communisme is het 'erbarmelijk' gesteld,
schrijft historicus Ilko-Sascha Kowalczuk in zijn boek
Endspiel over de revolutie van 1989. Daardoor worden vol
gens hem allerlei onbezonnen vergelijkingen gemaakt tus
sen democratische en totalitaire systemen.
Eerder dit jaar woedde er een felle woordenstrijd over de
juiste typering van de DDR: was het een onrechtstaat, een
rechteloos land waar willekeur regeerde? Een gevoelig on
derwerp, want de DDR zo noemen, is alsof de socialis
tische staat net zo erg was als nazi-Duitsland. Voormalige
inwoners van Oost-Duitsland reageerden getergd, alsof
met een veroordeling van de DDR ook hun persoonlijke
leven 'fout' was geweest.
Veel linkse politici namen het voor de Ossies op. Histori
cus Hubertus Knabe niet: „Het onderscheid maken tussen
de mensen en het DDR-systeem is even triviaal als mislei
dend", zegt de directeur van gevangenismuseum Hohen
schönhausen. „Niemand verwijt de Oost-Duitsers dat ze
in een dictatuur moesten leven. Het probleem is dat velen
deze dictatuur achteraf proberen goed te praten."
In de relativering van het DDR-verleden schuilt het ge
vaar dat de jeugd niet immuun gemaakt wordt tegen dicta
tuur, meent onderzoeker Schroeder. Vooral jongeren in
het Oosten staan sceptisch tegenover de huidige Bondsre
publiek. Nog geen 60 procent vindt het politieke systeem
beter dan dat van de DDR, terwijl krap tweederde de eco
nomische prestaties van de markteconomie hoger aan
slaat dan die van de communistische planeconomie. Bei
de cijfers liggen onder West-Duitse scholieren beduidend
hoger. „Er is een democratisch tekort, de democratie en
de Duitse eenheid worden niet op waarde geschat. Dat
moeten we overwinnen", zegt Irmtraut Hollitzer hierover
in het Stasi-museum in Leipzig. Ze is nog iedere dag geluk
kig dat ze destijds de straat op ging om vrijheid te eisen.
Maar twintig jaar later blijkt er nog een wereld te winnen.
£2^ reageren?
spectrum@wegener.nl
