io 140 jaar wereldwinkel
Van
aksiesentrum
naar
treri
De Wereldwinkel bestaat veertig jaar en viert dat vandaag
in Eindhoven. Wat begon als een echt hippiebolwerk,
plaveide de weg voor faire internationale handel in het
'bolwerk van het kapitalisme', de supermarkt.
Breekijzer voor de supermarkt
zaterdag 19 september 2009
reageren?
nieuwsredactie@wegener.nl
door Joep Trommelen
en Martin Ruesink.
In het inkoopcentrum van de
Wereldwinkels in Culem-
borg is het een drukte van
belang. Inkopers rijden met
hun winkelkarretjes langs al
le hoekjes waar importeurs hun
waren uitstallen: van koffie en
thee tot beelden uit het straatarme
Zimbabwe en trendy tassen ge
maakt van oude billboards uit de
Filipijnen. Ook de kerststallen en
-pakketten zijn al gearriveerd. De
Wereldwinkel is met zijn tijd mee
gegaan.
De winkels zijn net zo oud als
Woodstock en waren bij de ge
boorte getooid met dezelfde hip
pieveren. De wereld moest beter.
Huub Jansen, directeur van de Lan
delijke Vereniging van Wereldwin
kels, denkt er met een glimlach
aan terug: „De eerste twintig jaar
zijn we meer met de burger dan
met de consument bezig geweest.
De producten waren vooral een
middel om hen voor te lichten. In
de winkels stonden vergadertafels
en aan de muren hingen posters
over de dictatuur in Chili. De win
kels waren actiecentra!"
De grote omslag kwam volgens
hem twintig jaar geleden, toen
Max Havelaar ten tonele ver
scheen. „Ook Albert Heijn ging
Max Havelaar-koffie verkopen.
Sommige puristen vonden dat
niet leuk dat de spullen ook bij de
verguisde kapitalisten op de plank
kwamen. De komst van Max Have
laar doorbrak dat denken."
De Wereldwinkels werden lang
zaam maar zeker 'echte' winkels.
Anno 2009 is een doorsnee We
reldwinkel een trendy cadeaushop
die zijn roots niet verloochent, al
zijn de posters van de muren ver
dwenen. „Bij een Wereldwinkel
staat de ideologie nog steeds cen
traal: de Derde Wereld moet er be
ter van worden", zegt Lieke Vo
gels, directeur van Fair Support,
de organisatie die de zelfstandige
Wereldwinkels bevoorraadt en die
een eigen keten van winkels be
gon; de Fair Trade Shops die nu
omgebouwd worden tot WAAR-
winkels. „Onze winkels doen aan
eerlijke handel maar voorop staat
dat er gewoon geld verdiend
wordt, om te kunnen innoveren
en investeren."
„De Wereldwinkels hebben in Ne
derland vooral een rol gespeeld in
het openen van de markt voor
Fair Trade-producten", zegt profes
sor Ruerd Ruben, ontwikkelings-
econoom aan de Radboud Univer
siteit Nijmegen. „De verdere uit
breiding van de markt is later door
supermarkten mede vormgegeven.
Daarmee hebben zuidelijke produ
centen een grotere zekerheid van
afzet gekregen."
Het Centrum voor Ontwikkelings
studies van zijn universiteit publi
ceerde een jaar geleden het boek
The Impact of Fair Trade en consta
teerde daarin dat niet alleen boe
ren die voor een eerlijke prijs kof
fie en bananen konden verkopen
hun inkomen zagen stijgen. Ook
andere boeren die in hetzelfde ge
bied gewassen verbouwden, kre-
'Het zou mooi zijn
als we onszelf overbodig
kunnen maken'
gen meer voor hun waren van de
ouderwetse afnemers. Fair Trade
drijft dus ook de 'gewone' prijzen
op.
Maar er zijn ook andere effecten
van eerlijke handel. „Vooral ook
op de toegang tot krediet en de be
reidheid tot investeren", zegt Ru
ben. Banken en investeerders ko
men eerder met geld over de brug
als sprake is van eerlijke handel op
basis van langdurige handelsrela
ties.
Het werken met vrijwilligers heeft
zijn charmes maar maakt de We
reldwinkels ook kwetsbaar, bea
men lansen en Vogels. Het bedie
nen van computers en pinappara-
ten is niet voor iedereen wegge
legd, weten trouwe Wereldwinkel
klanten. „Dat ietwat suffe imago is
allang verdwenen", zegt Huub Jan
sen. „Onze mensen kunnen tegen
woordig allemaal inpakcursussen
en kassatrainingen volgen. Maar
de kwaliteit verschilt per plaats.
Wereldwinkels zijn per slot van re
kening geheel zelfstandig. Wel zie
je dat winkels die echt niet goed lo
pen verdwijnen. De beste blijven
over."
Lieke Vogels ziet dat de moderne
consument de Wereldwinkels
goed weet te vinden. In 2007 en
2008 zijn de Wereldwinkels in een
publieksenquête onder 1,2 miljoen
mensen door De Telegraaf en Else
vier uitgeroepen tot beste winkel
keten in de categorie cadeau. „Vroe
ger kwamen klanten vooral omdat
ze er iets goeds mee deden. Wat
we verkochten was niet zo belang
rijk. Tegenwoordig wel. We wor
den steeds meer trendy."
Ze laat een folder zien met drie
versies van een tajine, een Noord-
Afrikaanse kookpot: de 'etnische',
de 'east meets west' en de 'cosmo-
politische'. De laatste verraadt am
per iets van zijn Afrikaanse oor
sprong, de eerste is een 'originele'
en de middelste verkoopt het bes
te want die bezit het beste van
twee werelden, legt ze uit.
Tevreden is ze ook over hoe veer
tig jaar na de eerste Wereldwinkel
steeds meer andere winkels eerlij
ke handel, duurzaamheid en maat
schappelijk verantwoord onderne
men omhelzen. „De vraag is of dat
blijft of dat er sprake is van een
marketingtruc die weer zal ver
dwijnen. Daar kunnen wij een
voortrekkersrol in blijven spelen.
Het zou mooi zijn als we onszelf
overbodig kunnen maken, maar ik
denk niet dat dat zal gebeuren.
De Wereldwinkels hebben supermarkten beïnvloed om ook pro
ducten te verkopen waar boeren en arbeiders in arme landen een
eerlijke prijs voor hebben gekregen. Nederland loopt achter in de
verkoop van deze goederen.
„In Engeland, de Verenigde Staten en Duitsland is men veel ver
der, daar zie je in supermarkten tal van sapjes en fruitsalades
met het stempel 'fair' die goed worden verkocht", zegt Jan-Wil
lem Crievink van het FoodService Instituut Nederland.
Dat 'fair' desondanks in opkomst is in de grote retailketens, is vol
gens supermarktdeskundige Gerard Rutte niet ver
wonderlijk. „Supermarkten kunnen zich tegenwoor
dig niet of nauwelijks meer van elkaar onderschei
den op assortiment of prijs, maar met termen als
duurzaam, verantwoord en milieuvriendelijk kan
men nog wel goede sier maken. Daar past faire han
del ook bij."
Volgens Rutte zijn koffie, thee, bana
nen en cacao dé vier producten die er
toe doen in het segment 'fair' van de
supermarkt. „Daar wordt 90 procent van
die omzet mee behaald, de rest is peanuts. De totale omzet die
de Nederlandse Wereldwinkels draaien (inclusief non-food), is vol
gens Rutte 'helemaal niks' ten opzichte van de verkopen in regu
liere winkels, „maar psychologisch is het fenomeen wel belang
rijk. ledereen kent de Wereldwinkel."
In Nederland is volgens Crievink de marketing van 'faire' produc
ten lang op de verkeerde leest geschoeid: „De nadruk heeft altijd
sterk en eenzijdig op het morele aspect van het kopen van die
producten gelegen. Dat is toch een vorm van inspelen op het
schuldgevoel van de consument en dat werkt niet. De producten
moeten gewoon de beste zijn, dat werkt. Ik vind Max Havelaar
niet de lekkerste koffie die ik kan kopen, dus koop ik die niet."
