Kleur in tsaristisch Rusland
21 spectrum
Sergej Prokoedin-Gorski
(1863-1944) pionierde met
kleurenfotografie. De
Russische chemicus kreeg
van tsaar Nicolaas II
toestemming het
Russische Rijk op de
gevoelige plaat vast te
leggen. Honderd jaar na
dato zien de beelden er
nog altijd verbluffend uit.
Zaterdag 18 juli 2009
Een kerkencomplex in
de buurt van Tver.
door Olaf Koens foto's Sergej
Prokoedin-Gorski/GPD
Het zouden zomaar de
vakantiekiekjes van
een kennis of familie
lid kunnen zijn. De
beelden zijn helder,
vol van kleur en in de
meeste gevallen haar
scherp. Alsof ze vorige week met een digi
tale camera zijn geschoten. Toch dateren
de foto's van Sergej Prokoedin-Gorski van
tussen 1904 en 1915, ver voor de tijd van de
Lumicolor en Kodachrome kleurenfilms
uit de jaren dertig.
Sergej Prokoedin-Gorski werd in 1863 ge
boren in Moerom, een stadje 300 kilome
ter ten oosten van Moskou. Zijn ouders wa
ren van stand en verhuisden al snel naar
Sint-Petersburg, waar de jonge Prokoe-
din-Gorksi zich toelegde op de chemische
wetenschap. Hij studeerde er onder andere
onder Dimitri Mendelejev, die eerder het
periodiek systeem der elementen bedacht.
Sergej Prokoedin-Gorski zette zijn onder
zoek door aan universiteiten in Berlijn en
Parijs en wist verschillende patenten vast
te leggen op de productie van kleurenfo
to's en de projectie van kleurenfilm.
In 1907 werkte Prokoedin-Gorski aan een
plan waarin hij het Russische Rijk en de
industriële vorderingen van die tijd wilde
documenteren. Met zijn 'optimale kleuren -
projecties' wilde hij Russische schoolkinde
ren op de hoogte brengen van de diversi
teit en grootte van de natie. Na verschillen
de demonstraties aan het Russische hof
kreeg hij de steun van tsaar Nicolaas II.
Met een 'carte blanche' van de tsaristische
bureaucratie kreeg hij alle medewerking
en toegang tot gesloten of afgeschermde
gebieden. Tussen 1909 en 1912 en in 1915
doorkruiste hij het Russische Rijk. Het mi
nisterie voor Transport stelde een speciale
wagon beschikbaar waarin hij een donkere
kamer had.
De foto's geven een indrukwekkend beeld
van het Rusland van voor de Sovjet-Unie.
Prokoedin-Gorski fotografeerde middel
eeuwse kerken en kloosters, bruggen, kana
len, locomotieven en stoomschepen. Aan
het begin van de twintigste eeuw maakte
Rusland een snelle economische ontwikke
ling door. De handel floreerde, het culture
le leven bloeide en overal in het Russische
rijk werden spoorwegen aangelegd.
In de Kaukasus en Centraal-Azië legde Pro
koedin-Gorski moskeeën, islamitische
scholen en religieuze leiders vast. Hij be-
Een gevangenis in Oezbekistan.
Nomaden op de steppe in Oezbekistan
of Kazachstan.
Een emir uit de Kaukasus.
zocht Turkmenistan en Afghanistan. Behal
ve landschappen en gebouwen fotografeer
de hij veelal 'gewone' mensen. Van Oos
tenrijk-Hongaarse krijgsgevangenen in Kar
elia tot Mandarijnse gastarbeiders in wat
tegenwoordig Georgië is. De collectie van
2.434 foto's in 14 albums geeft een omvang
rijke indruk van de industriële revolutie in
tsaristisch Rusland en vooral van de etni
sche en religieuze diversiteit van het Russi
sche rijk.
Na de bolsjewistische revolutie van 1917,
toen de communisten aan de macht wa
ren, kreeg Prokoedin-Gorski een positie als
professor. Nadat de tsarenfamilie in 1918
werd vermoord, ontsnapte hij met zijn
complete fotocollectie naar Noorwegen en
wist hij zich in Frankrijk te vestigen. Hij
gaf in Frankrijk nog geruime tijd lezingen
op uitnodiging van de Russische gemeen
schap, die zich daar na de oorlog had geves-
tigd.
Prokoedin-Gorski overleed in 1944. Amper
vier jaar na zijn dood verkochten zijn kin
deren de collectie voor zo'n 5.000 dollar
aan het Amerikaanse Library of Congress.
In 2003 wisten conservatoren van de bi
bliotheek de kleurenlagen om te zetten in
digitale foto's, die vrij beschikbaar zijn op
het internet. Sindsdien beleven de foto's
een tweede jeugd. Ze duiken af en toe op
in de Russische pers en zijn bijzonder po
pulair op verschillende websites en blogs.
www.prokudin-gorsky.ru
www.loc.gov/exhibits/empire
reageren?
spectrum@wegener.nl
jUklfflmrmtiTn
I HUHlUl"
