8| 40 jaar maanlanding
Krasvrij glas dankzij ApolL
Veel maangruis van de aardbode
D
Tranquility Base here...., the Eagle has landed. Met deze woorden meldde Neil Armstrong
dat de maanlander veilig was geland in de Zee der Stilte. Donderdag veertig jaar gele
den werd de Apollo 11 gelanceerd en vijf dagen later stond de eerste mens op de maan.
De gevolgen zien we nog iedere dag, van pc tot het vriesdrogen van voedsel.
dinsdag 14 juli 2009
door Serve Vaessen
Miljoenen mensen
waren er getuige
van hoe op 16
juli 1969 de Apol
lo 11 om 9.32 uur
los kwam van
het lanceerplatform op Cape Can
averal. Amerikaanse media waren al
wekenlang in de ban van deze ruim
temissie die de belofte van presi
dent John F. Kennedy moest inlos
sen. Hij beloofde op 25 mei 1961 dat
de Amerikanen voor 1970 een man
op de maan zouden zetten.
Die belofte deed Amerika gestand.
Op 21 juli 1969 zette Neil Armst
rong als eerste mens voet op de
maan. Miljarden dollars hadden de
Verenigde Staten er voor over om
de Russen in de race naar de maan
te verslaan.
Toch is veertig jaar na dato de erfe
nis van het Apollo-maanproject
nog steeds onduidelijk. Veel kran
ten kwamen op die 21ste juli super
latieven te kort om het belang van
de eerste maanlanding te onderstre
pen. Een krant uit het zuiden
schreef bijvoorbeeld: 'De eerste voet
stap op de maan is een evenement
dat zijn weerga in de menselijke his
torie van een miljoen jaren of meer
niet heeft.' Een nieuw tijdperk zou
aanbreken, met permanent bewoon
de maanbases en mensen op Mars
nog vóór het jaar 2000. De droom
bleek echter van korte duur. Publiek
en politiek verloren hun belangstel
ling en vijf maanlandingen later
kwam het Apollo-project voortijdig
aan zijn einde. Een lange termijnvi
sie voor de exploratie van de maan
ontbrak, want Apollo was vooral
een wapen in de Koude Oorlog.
Als reactie op de eerste ruimtevaart
successen van de Russen, besloot
president Kennedy tot een prestige
project dat de superioriteit van het
vrije westen tegenover het commu
nisme moest aantonen: vóór 1970
zou Amerika een mens naar de
maan sturen.
Kosten noch moeite werden daar
voor gespaard. Halverwege de jaren
zestig werkten 450.000 Amerika
nen aan het bemande ruimtevaart
programma, dat uiteindelijk meer
dan dertig miljard dollar zou kos
ten.
Toen de voetstappen van Neil
Armstrong eenmaal in het maan-
stof stonden gedrukt, had Apollo
zijn doel bereikt. De Sovjet-Unie
was verslagen, de euforie ebde weg,
dus waarom nog verder miljarden
spenderen aan het peperdure maan-
programma? Veertig jaar later lijkt
Apollo een vergeten hoofdstuk uit
de geschiedenisboekjes. Toch zijn al
die miljarden dollars niet definitief
'naar de maan'. Economen hebben
nagerekend dat elke aan het maan-
programma uitgegeven dollar het
vier- tot vijfvoudige heeft opgele
verd. De ruimtevaartindustrie bloei
de als nooit te voren en in haar kiel
zog ontstond nieuwe bedrijvigheid.
Ook leverde het Apollo-project tal
van technologieën en producten op
die inmiddels gemeengoed zijn. Zo
zette de behoefte aan kleine compu
ters in de krappe Apollo-capsules
de ontwikkeling van de pc in gang.
Brandwerende kleding voor formu
le i-coureurs, het vriesdrogen van
voedsel, nierdialyse en MRI-scan-
ners in ziekenhuizen, op afstand be-
dienbare biomedische controleappa-
ratuur, ultralichté tennisrackets,
snoerloze boormachines, krasvrij
glas, betaalbare kwartshorloges,
nieuwe strategieën voor manage
ment en beleidsuitvoering: allemaal
uit het maanprogramma voortgeko
men.
Sinds 1976 telt het Amerikaanse
ruimtevaartbureau NASA ongeveer
1500 aan de ruimtevaart gerelateer
de, commercieel toepasbare techno
logieën.
Toch zou de pc er ook wel zonder
het Apollo-project gekomen zijn, al
dus de critici van de bemande ruim-
De pc zou er ook wel
zonder het Apollo-project
zijn gekomen
tevaart. Gerichte investeringen op
aarde leveren minstens net zoveel
technische snufjes op tegen veel
minder kosten.
Natuurlijk zijn gunstige neveneffec
ten mooi meegenomen, maar ruim
tevaart hoort een primair doel te
dienen dat je alleen in de ruimte
kunt bereiken.
Het meest directe resultaat van de
maanlandingen zijn de 328 kilo
gram aan bodemmonsters die de as
tronauten mee terug brachten.
Want ook al speelde het weten
schappelijk onderzoek van de maan
aanvankelijk geen rol in het Apol-
lo-programma, de maanstenen le
verden een schat aan nieuwe gege
vens op.
Bijvoorbeeld een nieuwe theorie
over het ontstaan van de maan.
Kort na de vorming van de aarde
trof een reusachtige meteoriet onze
planeet in de flank^waarbij grote
hoeveelheden gesteente naar buiten
werden geslingerd. De brokstukken
vormden korte tijd een ring rond
de jonge aarde en verdichtten zich
vervolgens tot onze maan.
Voor sterrenkundigen geldt de
maan als kosmisch fossiel, dat sinds
zijn ontstaan geen grote veranderin
gen heeft ondergaan. Daarom
draagt de maan nog steeds sporen
uit de wordingsgeschiedenis van
het zonnestelsel. Op aarde heeft aan
houdende geologische activiteit
daarvan niets meer overgelaten.
Inmiddels keert de belangstelling
voor de aardse wachter terug. Euro
pa, India, Japan, China en de Vere
nigde Staten lanceren weer onbe
mande sondes richting maan, on
der meer om naar ijs in kraters te
zoeken. In 2004 presenteerde presi
dent Bush zijn Vision for Space Ex
ploration, ambitieuze plannen die
voorzien in een terugkeer naar de
maan rond 2020. Permanente maan-
stations moeten er komen, ter voor
bereiding van bemande missies
naar Mars. De vraag naar de zin van
mensen op de maan, blijft intussen
onbeantwoord. Wetenschappers zit
ten er niet om te springen, want
zonder mensenlevens te riskeren en
tegen 'lage' kosten kun je verre we
relden ook met robots verkennen.
foto NASA
De VS gaven alle landen maanstenen.
Een hoop daarvan zijn niet meer te vinden.
Een maansteen van de Apollo 11.
e Amerikaanse astronau
ten brachten iets mee
van hun missie: maan
stenen. Vijf minuscule
stukjes zijn, 40 jaar na dato, weer
even te zien in het Museum Boer-
haave in Leiden. Daar zijn ze ten
minste nog zuinig op hun spullen.
Wat niet gezegd kan worden van al
le bezitters van maangruis. Heel
veel is in de loop der jaren verloren
gegaan. Weg. Foetsie! Van de aard
bodem verdwenen.
De zes bemande vluchten van het
Apollo-programma namen destijds
in totaal 382 kilo puin van de maan
mee. De Amerikaanse president
Nixon liet alle landen van de we
reld meedelen in deze stap Voor
waarts voor de mensheid. Van zo
wel de allereerste bemande vlucht,
de beroemde Apollo 11 uit 1969, als
de laatste missie, de Apollo 17 uit
1972, ontvingen de staatshoofden
van alle landen in de wereld maan
stenen. Samen met een vlaggetje
van het betreffende land dat met
de vluchten was meegestuurd.
Koningin Juliana deed wat een
staatshoofd behoort te doen. Ze
stond de zeldzame relikwieën on
middellijk af aan Museum Boer-
haave. De stenen waren voor en
van het volk. Het nationale weten
schapsmuseum stelde de houten
standaards met de vlaggetjes en de
in kunststof gevatte steentjes nog
diezelfde maand ten toon.
Toen de hype over de maan een
beetje voorbij was, borg Boerhaave
de vier steentjes en het blokje veilig
op. Ter gelegenheid van het 40-ja-
rig jubileum van de eerste maand-
landing komen ze deze zomer tijde
lijk terug in de vitrine.
Niet overal in de wereld kan dit.
CollectSPACE is een bureau dat
heeft onderzocht wat er in de tus
senliggende jaren is gebeurd met
het maangruis dat is verspreid. „En
dat leverde", zegt dr. Ad Maas van
Boerhaave, „tamelijk schokkende re
sultaten op. Tot nu toe slaagde men
er in slechts 22 verblijfplaatsen van
het maangruis te lokaliseren. Niet
veel, als je bedenkt dat 135 landen
zijn verrijkt met steentjes. Het
heeft er alle schijn van dat niet ie
dereen zorgvuldig is omgesprongen
met de stukjes basalt van 4 miljard
jaar oud, afkomstig uit de Mare
Tranquillitatis."
De conservator van Boerhaave pakt
de lijst erbij. „In Malta is het maan-