Opwarming rivieren
Duitse warmte laat
de Rijn niet koud
li
a
ui
11 11
Hij komt bij Lobith ons land binnen en wordt steeds warmer. Soms zelfs meer dan 28 graden Celsius.
Funest voor vissen als de zalm, maar ook lastig voor de industrie die behoefte heeft aan koelwater.
to
tc
1 2 i Zaterdag 11 juli 2009
door Harry Havekes
In de winter van 1794/1795 viel Napo
leon Nederland binnen. De grote rivie
ren, onze natuurlijke barrière, yorm-
den daarbij geen belemmering voor de
Franse troepen. Paarden, kanonnen,
manschappen, ze hadden geen brug
gen nodig want de rivieren waren be
vroren.
Tweehonderd jaar later is.deze situatie ondenk
baar. De temperatuur van Maas en Rijn is ge
staag gestegen de afgelopen decennia en van
dichtvriezen in de winter is geen sprake meer.
Tegenwoordig is een hoge temperatuur eerder
een kenmerk van onze rivieren. Reden voor on
ze oosterburen om de noodklok te luiden. De
Duitse milieuorganisatie BUND onderzocht de
temperatuur van het Rijnwater en zag dat die
bij Lobith, waar de rivier ons land binnenkomt,
drie graden warmer is dan liet natuurlijke ni
veau. Dat de temperatuur meerdere dagen per
jaar boven de 28 graden uitkomt, is niks bijzon
ders meer.
Oorzaak: de klimaatverandering door het
broeikaseffect en lozingen van koelwater door in
dustrie en elektriciteitscentrales.
De opwarming zal alleen nog maar verergeren,
voorspelt Gerard van der Velde, werkzaam bij
de Nijmeegse Radboud Universiteit. Hij ver
wacht dat zalmen en andere koudwatersoorten
het loodje zullen leggen en plaats zullen maken
voor meer tropische vissen als de pontische
stroomgrondel, die recent voor het eerst opdook
in Nederland.
„Het wordt interessant om te zien welke soor
ten we over een paar jaar nog meer tegenko
men", aldus Van der Velde.
Naast invloed op de natuur heeft de stijging van
de watertemperatuur ook gevolgen voor de in
dustrie en met name de elektriciteitsvoorzie
ning. Elektriciteitscentrales maken gebruik van
rivieren voor koelwater. Dat is doorgaans zeven
Bi
graden warmer als het weer geloosd wordt in de
rivier. Aangezien rivierwater niet boven de der
tig graden mag uitkomen, moet de inname van
koelwater verminderen als de watertemperatuur
te hoog is. Voeg daarbij het feit dat in de zomer
het waterpeil lager is en dat door bijvoorbeeld
airco's de vraag naar stroom groeit en het pro
bleem is daar. Vandaar dat sommige centrales
op halve kracht draaien in de zomer.
De kwestie werd nijpend door een hittegolf en
langdurige droogte in 2003. Toen werd de 'code
rood' afgekondigd. Hoogspanningsnetbeheerder
TenneT zag dat het reservevermogen dat de elek
triciteitsfabrikanten kunnen leveren onder de
700 megawatt zakte. Het kan dan afnemers (in
dustrie) vragen minder stroom te verbruiken of
producenten verzoeken meer stroom te leveren.
In het uiterste geval kunnen verbruikers afgeslo
ten worden, 'maar dat heb ik nog nooit meege
maakt', zegt Jelle Wils van TenneT.
Ondanks de stijgende temperatuur maakt Ten
neT zich dit jaar geen zorgen.
„De energiebedrijven hebben blijkbaar geleerd
van 2003", zegt Jelle Wils. „Er zijn verschillende
maatregelen genomen om de situatie van toen
te vermijden. Zo beschikken we nu over meer
vermogen doordat er een aantal kleinere centra
les in de regio zijn gebouwd. Ook hebben we
een kabel voor 700 MegaWatt naar Noorwegen
getrokken. Daar wordt 99 procent van de elektri
citeit opgewekt met waterkrachtcentrales en heb
ben ze geen last van hitte of droogte. In geval
van nood kunnen zij bijspringen. Daarnaast wor
den er nieuwe centrales aan de kust gebouwd.
Daar speelt het probleem van koelwater niet. Bo
vendien zijn we bezig met extra verbindingen
naar Groot-Brittannië, Duitsland en Denemar
ken. Door de internationalisering ben je minder
afhankelijk van de temperaturen van de rivieren
hier."
De consument zal er dus weinig van merken dat
de elektriciteitscentrales niet op vol vermogen
kunnen werken. Om de producenten tege
moet te komen, heeft Rijkswaterstaat re
centelijk de harde eis losgelaten dat ge
loosd koelwater niet warmer dan 30 gra
den Celsius mag zijn. Zo mag bijvoor-
beeld de centrale in Nijmegen tijdelijk
die norm overschrijden zolang aan ande
re voorwaarden voldaan wordt.
Voor de drinkwatervoorziening kan de hogere
temperatuur wel een probleem zijn. De meeste
drinkwaterbedrijven maken gebruik van bodem
passage; het water wordt daarbij door de bodem
gevoerd waarbij het gefilterd wordt en de tempe
ratuur daalt. Er zijn echter ook maatschappijen
die oppervlaktewater innemen en het direct ver
werken. Die hebben een probleem als het water
warmer is dan 25 graden Celsius. Bij directe ver
werking wordt het water namelijk opgevan
gen in bekkens waar het nauwelijks afkoelt.
Het water gaat even warm het waterleiding
net in als het bij de bedrijven binnenkomt.
„Boven de 25 graden Celsius is de biologische
stabiliteit van drinkwater moeilijker te garande
ren", zegt Gertjan Zwolsman van onderzoeksin
stituut KWR Watercycle Research Institute te
Nieuwegein.
„Daarom staat in de wet dat de watertempera
tuur aan de tap maximaal 25 graden mag zijn.
Boven die temperatuur moet je scherper gaan
zuiveren of meer gaan desinfecteren."
Dat laatste ligt gevoelig. De drinkwatervoorzie
ning in Nederland is volgens Zwolsman uniek.
We zijn het enige land dat geen chloor gebruikt
voor desinfectie.
„Dat is de trots van de leveranciers en het is na
tuurlijk hun eer te na om alsnog chloor te gaan
gebruiken. Ook de consument zit er niet op te
wachten. Maar als de temperatuur van het rivier
water blijft stijgen, komt er ooit een punt dat je
dat toch moet overwegen."
Lek Ated
Waal
Stroomgebied
Rijn en Maas
Maa.
Luik
Namen
Dinant
Frankr
O Sedan
totaal 2
Maas
Aillysi
Aantal warme en koude dagen van de Rijn
Mac
70 -
60
50 -
40 -
30 -
20 -
10
70
60
50
40
30
20
10
Goncour
Temperatuur van
de Rijn bij Lobith
in de periode van
1908 tot 2005
23°C
■i >25°C
kO kO
kO kO kO ko
fvj OJ OJ U)
kOkOkOkOkOkOkOkO
kO kO kO kO