Alles onder het maaiveld
'Al die natuurlijke hulpbronnen zijn eindig, we moeten er zuinig mee omgaan. Dat
soort noties hoort volgens mij ook bij de opvoeding van kinderen.' Henk Leenaers
Woensdag 24 juni 2009 1 1
industriële opslag/
verontreinigde grond
lekkend rïooll
jgieren[
jolie-opslagtanks
[niet afgedekt wegenzout|
|pesticiden en kunstmest]
[onverzadigde zon<
[septic tank]
[verzadigde zone|
De Bosatlas van Ondergronds
Nederland ligt vanaf morgen in de
winkel. De atlas werpt een blik in de
voor de meeste mensen onbekende
wereld die zich onder het maaiveld
bevindt: van leidingen en tunnels tot
aardlagen en archeologische vondsten.
Middelbare scholen krijgen er dankzij
sponsors 13.000 gratis.
door Joep Trommelen
illustraties Noordhoff Atlasproducties
Het boek is volgens fysisch geo
graaf Henk Leenaers, de beden
ker van de atlas, een 'reis door
300 miljoen jaar'. „Vanaf het mo
ment dat Nederland op de plaats
lag waar nu Suriname ligt, tot nu, als we de on
dergrondse 'stad' beneden Amsterdam laten
zien", schetst hij. „De tropische bossen van
toen zijn in de loop van miljoenen jaren 'ver
koold' tot steenkool en als diepste laag meege
reisd met de aardplaten richting waar het land
nu ligt. Nederland is een soort vlot dat lang
zaam over de aarde beweegt en overal nieuwe
lagen oppikt, een soort spekkoek van gesteen
ten waarover gletsjers, zeeën en rivieren uitein
delijk nog een laag van dertig meter blubber
hebben gelegd^ waarop wij nu leven."
Leenaers hoopt dat ondergronds Nederland na
het verschijnen van de aüas op middelbare
scholen meer aandacht krijgt binnen de aard
rijkskunde. Uitgever Noordhoff kan het 98 pagi
na's tellende werk gratis op scholen versprei
den dankzij extra bijdragen van een aantal van
de dertig sponsors, waarvan het ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en Visserij en de Gas
unie de grootste zijn.
„Voor de Gasunie is de atlas een soort cadeau
tje aan de bevolking vanwege het feit dat de
gasbel van Slochteren vijftig jaar geleden is ont
dekt", zegt Leenaers. Die gasbel komt uiteraard
uitgebreid aan bod. De Groninger bel is vol
gens hem 'waanzinnig mooi'. „Onder die der
tig meter prut, zit in Groningen een zoutlaag
als een soort deksel op een laag zandsteen vol
met gas, dat daardoor niet kan ontsnappen en
voor ons beschikbaar is. En daaronder zit dan
weer die laag steenkool uit het 'Surinaamse'
oerbos. Volstrekt uniek."
Door zoutwinning - door water in die zoutlaag
te pompen - ontstaan op een diepte van 1.000
tot 1.400 meter lege ruimten, 'zoutcavernes'.
„Die zijn zo groot dat er een hele Eiffeltoren in
past", vertelt Leenaers.
De Nederlandse bodem is om meer dan één re
den bijzonder. Die dertig meter dikke laag slap
pe ondergrond bestaat uit korrels: zand, klein,
veen. In België bijvoorbeeld zitten er meteen
onder een dunne toplaag al rotsen.
„In Nederland kunnen wij daardoor onze ka
bels onder de grond aanleggen. En het grond
water zit vlak onder de oppervlakte. Al die kor
rels vormen een reusachtige spons vol water, al
les bij elkaar tachtig keer de inhoud van het IJs-
selmeer. Al dat drinkwater krijgen wij nooit
op."
Dat de Nederlandse bodem door inklinking op
veel plaatsen daalt, is ronduit onhandig, be
aamt Leenaers. „In het Groene Hart daalt de
bodem met 1 centimeter per jaar, terwijl de zee
spiegel door de klimaatverandering net zo snel
stijgt. Dat is op de lange termijn een behoorlij
ke handicap."
Tijdens het samenstellen van het boek ontdek
te Leenaers zaken waarmee hij zich als fysisch
geograaf nooit bezighoudt. „Al die leidingen en
kabels in de grond! Daar hebben we geen notie
van. Dat er door heel het land manshoge buis
leidingen lopen tussen de grote havens en in
dustriegebieden, wist ik ook niet. Door die
buisleidingen stroomt bijvoorbeeld meer olie
dan er via de binnenvaart en de weg wordt ver
voerd."
De atlas wijdt een apart hoofdstuk aan archeo
logie, dat met name gaat óver de resten van de
Limes, de noordelijke verdedigingslinie van het
Romeinse rijk, die dwars door Nederland liep.
Leenaers: „Die natte, zuurstofloze bodem van
Nederland is een perfecte bewaarplaats voor ar
cheologische verschijnselen, die als er zuurstof
bij komt meteen vergaan. Ook in dat opzicht is
Nederland uniek."
Leenaers hoopt dat kennis van ondergronds
Nederland mensen ook bewuster laat leven.
„Alles wat je boven de grond ziet, komt van on
der de grond. Van het zout op je eitje tot de
benzine in je auto en de bakstenen van je huis.
Al die natuurlijke hulpbronnen zijn eindig, we
moeten er zuinig mee omgaan. Dat soort no
ties hoort volgens mij ook bij de opvoeding
van kinderen. We hebben maar één planeet en
daar moeten we nog een hele tijd mee voor
uit."
Maar de nieuwste Bosatlas is zeker geen 'groen'
pamflet. „We geven puur de feiten weer. En
dan zie je bijvoorbeeld ook dat we op een vrij
wel onuitputtelijk energiebron leven: de aard
warmte. In het binnenste van de aarde is het
5.000 graden Celsius, net zo heet als aan de bui
tenkant van de.zon. Nu die energie nog even af
tappen..."
Bosatlas van Ondergronds Nederland, Noordhoff Uitge
vers, ISBN 9789001122454, winkelprijs 24,95 euro.
Van boven naar onder:
Strandzand Katwijk aan Zee, strand-
zand Texel-Noord, grof zand uit de
winning Marspolder, fijn zand uit de
groeve Emmerschans, kalkrijk, fijn
zand uit het Savelsbos bij Zoeter-
meer.
Grondwater kan op talloze manieren vervuild raken.
In de Nederlandse bodem bevindt zich 124.000 km
gasleiding.
maastricht
I. Gastransportleidingen
Hoofdtransportleiding
Regionale gasleiding
