Timothy Treadwell
Marc van Roosmalen
Adriaan Kortlandt
Konrad Lorenz
'Goodall zag dat ook apen werktuigen maken. Daarnaast bleek dat chimpansees in
het wild niet enkel fruit en planten eten, maar ook op jacht gaan' jan van hoojt
PZC Zaterdag 9 mei 2009 1 1
Nadat auteur, filmmaker,
natuurbeschermer en amateur-bioloog
ïy Treadwell (1957-2003) dertien zomers lang tussen de
beren in Alaska had gebivakkeerd, vielen hij en zijn
in Amie Huguenard ten prooi aan een beer die hen
I, doodde en gedeeltelijk opat. Tread wel Ss activiteiten
de beren in het Katmai Nationaal Park waren zeer
vfeySieel. Hij liet de beren zo aan hem wennen, dat de
toelieten dat hij hen aanraakte. Aan de ene kant bereikte
fijn publicaties, films en tv-optredens dat het
(aanse publiek meer bewust werd van de bedreigingen
eren. Aan de andere kant kreeg hij zware kritiek omdat
deed niets te maken had met wetenschap. Ook was er
omdat hij het leefpatroon van de beren verstoorde en
dat hij zichzelf en anderen nodeloos in gevaar bracht.
Apenonderzoeker Marc van Roosmalen
(1947) observeerde groepen apen in het
Zuid-Amerikaanse oerwoud. Hij onderzocht onder meer het
gedrag van de zwarte slingeraap. Bij zijn zwerftochten door het
oerwoud verraste hij de wereld met zijn ontdekking van
compleet onbekende apensoorten in het Braziliaanse
Amazonegebied. Sinds 1996 heeft de van oorsprong
Nederlander, de Braziliaanse nationaliteit. Time Magazine riep
hem in 2000 uit tot één van de Heroes of the Planet. Van
Roosmalen kwam twee jaar geleden in het nieuws nadat hij was
opgepakt omdat hij geen vergunning zou hebben voor het
houden van weesapen. Van Roosmalen had een opvangcentrum
voor verwaarloosde apen. De Braziliaanse rechter veroordeelde
de onderzoeker tot veertien jaar celstraf. Er werd gespeculeerd
dat zijn veroordeling voortkwam uit omkoping van de
Braziliaanse autoriteiten door de houtkap- en soja-industrie. In
hoger beroep werd het vonnis omgezet naar een gevangenisstraf
van één jaar. Inmiddels is hij weer op vrije voeten.
De Oostenrijkse zoöloog Konrad Lorenz
(1903-1989) maakte bij hem thuis deel uit
van het leven van de dieren die hij onderzocht. Hij werd
wereldberoemd omdat hij pasgeboren ganzen liet denken dat hij
hun moeder was. Hij ontdekte dat ganzen het eerste dat zij zien
nadat zij uit het ei komen, als hun moeder beschouwen. Sterker
nog, de jonge ganzen negeerden hun echte moeder volkomen en
bleven achter Lorenz aanwaggelen. Lorenz toonde - ook in later
onderzoek - aan dat veel dierengedrag niet zozeer genetisch is
bepaald, maar een gevolg is van 'aanhechtingsmechanismen'
gekoppeld aan een levensfase. Dit is weer van belang bij het al dan
niet temmen en aan mensen laten wennen van dieren.
In 1973 kreeg Lorenz, onder anderen samen met de Nederlandse
grondlegger van de gedragsbiologie Niko van Tinbergen, de
Nobelprijs voor Fysiologie en Geneeskunde.
foto Keystone
De prominente Nederlandse
pionier in de gedragsbiologie
Adriaan Kortlandt (1918) legde
nadruk op het verband met
menselijk gedrag. Zo liet hij een
op afstand bestuurbare pop op de
Afrikaanse savanne plaatsen met
een stuk vlees tussen de benen op
de grond. Door de pop met de
armen te laten zwaaien, konden de
leeuwen bij het vlees worden
weggejaagd. Dit gaf een indicatie
van hoe oermensen, voordat zij
over wapens beschikten, zich de
wilde dieren van het lijf hielden,
in een ander onderzoek, naar het
gebruik van wapens bij
chimpansees, gebruikte hij een
opgezette panter met een
elektronisch beweegbare kop. De
apen gingen deze 'bedreiging' met
stokken te lijf.
Als kind observeerde en
bestudeerde Kortlandt al
aalscholvers. Zijn eerste
onderzoeken als wetenschapper
waren ook gericht op het gedrag
van deze vogels, en leidden tot
nieuwe inzichten over instinctief
gedrag.
Zijn stellige mening dat de
bevindingen van de
gedragsbiologie ook op mensen
van toepassing konden zijn, bracht
hem in de jaren 60 echter in
conflict met vakgenoten die de
gedragsbiologie toch vooral tot de
dieren wilden beperken. Het liep
zo hoog op, dat Kortlandt op een
gegeven moment door
politieagenten een collegezaal
werd uitgezet.
