Vogels die hun naam verklappen
Buitengebied
Wellicht ging een
eerder Arnemuiden
verloren in zee
door Chiel Jacobusse
Wat denk je dat er eerst gebeurde: dat de vogel de
naam tjiftjaf kreeg, of dat hij zijn eigen naam
ging roepen? Aandachtig luisterende kinderen
hebben net het melodietje van de tjiftjaf ge
hoord en met enthousiasme het duidelijk hoorbare, steeds
herhaalde tjif-tjaf herkend. En ze tuinen er steeds weer in:
„Eerst heette de vogel tjiftjaf en toen ging hij zijn eigen
naam zingen", merkt één van de kinderen op.
Eigenlijk is het een beetje flauw om de vraag te stellen,want
je weet bij voorbaat dat zes- en zevenjarigen bijna altijd het
foute antwoord geven. Maar het is een prima manier om
kinderen te leren luisteren naar vogelgeluiden. En het arse
naal soorten waarvan de naam op klanknabootsing geba
seerd is, is niet snel uitgeput.
Momenteel is ook het meest roemruchte voorbeeld, de
koekoek, weer volop te horen. Koekoeken die de winter in
Afrika hebben doorgebracht, arriveren net voor half april
weer in onze contreien en laten zich in de eerste maand na
terugkomst het meeste horen.
De voorbeelden van de koekoek en de tjiftjaf zijn overbe
kend, maar dat ook kraai, kauw en wielewaal een naam heb
ben die hun geluid weergeeft, is minder bekend. Toch zijn
ook die vogels moeiteloos te 'verstaan' voor wie het een
maal weet.
In de huidige tijd is het een koud kunstje om van een cd of
een mp3-tje een vogelgeluid af te spelen en op die manier
de vogelgeluiden te leren. Maar daarmee mis je het feest der
herkenning van iemand die ontdekt dat het eindeloze ge
neuzel in de boomtoppen zich moeiteloos laat vertalen in
tjif-tjaf-tjif-tjaf. Of de kievit, de grutto en de tureluur die in
het weiland allemaal redelijk duidelijk hun naam ten geho
re brengen. Als je uit boeken weet dat deze vogels het ge
luid maken waaraan ze hun naam ontlenen, moet je dat
nog daadwerkelijk leren herkennen. Dat is een spannende
ontdekkingstocht. En steeds weer blijkt dat er interpretatie
verschil mogelijk is. De wielewaal zingt volgens een oud
liedje niet wielewaal, maar dudeljoo-o en ook zijn weten
schappelijke naam oriolus is gebaseerd op klanknabootsing.
En met een klein beetje fantasie kun je alle drie die namen
wel uit de roep verstaan. Zoals je het geluid van de tjiftjaf
met evenveel recht kunt omzetten in het zilp-zalp dat onze
oosterburen menen te horen of het engelse chiff-chaff
Ook in wetenschappelijke namen is klanknabootsing wijd
verbreid. Crec crex voor de kwartelkoning, Grus grus voor
de kraanvogel en Lululea voor de boomleeuwerik zijn heel
rake typeringen van het geluid. Het meest frappante voor
beeld betreft de Turkse tortel, die met zijn wetenschappelij
ke naam Streptophelia deca-octo genoemd wordt. Decaocto
(Grieks voor achttien) is heel duidelijk te verstaan voor wie
goed naar ons algemeenste stadsduifje luistert. Het ritme
klinkt ongeveer als deca-óööööcto, deca-ööóöcto.
Voorbeelden te over hoe belangrijk het soorteigen geluid
van allerlei vogels geweest is voor de naamgeving. En die
naamgeving, het 'be-noemen' van al wat leeft en groeit
vormt de basis voor natuurstudie en natuurbeleving.
PZC Dinsdag 21 april 2009 29
9- ,VI
De PZC sponsort stichting Het
Zeeuwse Landschap. In Natuur-
journaal gaat hoofd ecologie
Chiel Jacobusse wekelijks in op
wat er aan de orde is in de
Zeeuwse natuurgebieden.
Niks is zo leuk als een
natuurexcursie met jonge
kinderen. Ze hebben een
open oog en oor en verwon
deren zich op een manier
die de meeste volwassenen
niet meer in zich hebben.
Samen luisteren naar vogels
is één van de grootste
genoegens. Veel soorten
roepen hun eigen naam!
De tjiftjaf zingt duidelijk 'tjif-tjaf, vinden wij. In Duitsland horen ze 'zilp-zalp' en in Engeland 'chiff-chaff.
foto Chiel Jacobusse
tekening Adri Karman
Aannemelijk is dat Arnemuiden is ontstaan aan de monding
van het riviertje de Arne. Een mui is een dieper gedeelte,
min of meer dwars op de kust. Diverse bronnen geven
echter evenzoveel mogelijkheden over het ontstaan van het
dorp. Ook over het bestaan van een eerste en zelfs tweede
Arnemuiden voor het huidige geven de geschiedschrijvers
geen zekerheid. Zo zou een eerste Arnemuiden in de golven
zijn verdwenen, een tweede brandde in 1421 geheel af. Het
huidige Arnemuiden zou in 1572 door de Spanjaarden zijn
verwoest. Dit lijkt in tegenspraak met het feit dat de toenma
lige handelsstad in 1574 (smal-)stadsrechten verkreeg.
In 1505 is op de plaats waar nu de kerk staat, een 'de kapel
van Sint Maarten' gesticht, die in 1546 werd verheven tot
parochiekerk. De moeilijk te onderhouden kerk raakte in
verval. In 1857 werd ze afgebroken. Op 19 december 1858
werd een nieuwe kerk in gebruik gesteld die in principe haar
oorspronkelijke staat heeft behouden.
