Een penning om te bedelen
Toekomst voe de naekte waer'eid
ifcr
L
26 Dinsdag 24 maart 2009 PZC
De aandacht voor de economische
crisis riep bij Henk Hendrikse van de
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland
herinneringen op aan vroeger tijden.
De crisis en actie ertegen ondernemen,
zijn van alle tijden, constateert hij.
Als bewijs voert hij een bijzondere
bedelaarspenning van de gemeente
Middelburg aan, in 1993 bij opgraving
aan de Kousteensedijk gevonden.
door Rinus Antonisse
Henk Hendrikse vindt dat je geen
voorspellende gaven nodig hebt
om nu al het meest gebruikte
woord in 2009 te kunnen aange
ven. Volgens hem is dat ongetwijfeld cri
sis. „Vroeg of laat zal ook de vaak gebruik
te naam Jan wel weer opduiken. We zijn
inmiddels al op de hoogte van het doen
en laten van een Jan Soldaat, Jan met de
Pet, ]an Modaal, enzovoorts. Ik zou daar
om 2009 willen uitroepen tot het jaar
van Jan Crisis."
Het is een beetje waan van de dag, stelt
Hendrikse, die beheerder is van het Pro
vinciaal Archeologisch Depot (van de
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland,
SCEZ). Hij wijst erop dat crises en daar
mee gepaard gaande problemen (geldte
kort, voedselbank, armoede) eigenlijk
van alle tijden zijn. Hendrikse komt tot
zijn ontboezeming nadat hij een vond
stendoos opentrok en tussen vele andere
metalen een doosje aantrof met daarin
een koperen plaatje met een afbeelding.
„Het gaat om een eenzijdig geslagen ko
peren plaatje, rond geknipt met een drie
hoekje met gat aan de bovenzijde, dat
fungeert als draagoog", vertelt de beheer
der. „Het plaatje is ontzettend dun. Wat
dikte betreft is het enigszins te vergelij
ken met een aluminium dop van een
melkfles. Dit soort koperplaat wordt
latoenkoper genoemd."
door Engel Reinhoudt
aeter kom ik vrom op het vertalen in het
Zeêuws en op de vertaling van 'Walche
ren in de de Mei', daè a 't het de vorige
keer over goeng.
Vandaege bin d'r zaken van meêr belang an
d'and. Omda 'k vriewilliger bin in 't Kerkje van
Ellesdiek krieg ik nog a es de vraege oe a me dat
daè noe anpakke. Vee kerken zoeke naè meêr ge-
bruuksmeugelijkheden voe ulder kerkgebouw of
naè een herbestemming van a leegstaende ker
ken.
Een passend antwoord is daè nie op. Kiek, oans
doe an een breêd anbod op het gebied van
cultuur en levensbeschouwing, mae a andere
dat ok ge doe, dan krieg je daè wee veestevee
van voe te weinig mensen.
Dat mó dus nie.
Eên interessant antwoord stoeng op 6 maerte
in de PZC. Daè wier toen een documentaire
an'ekondigd over een kerke in Amerika daè a
ze naektdiensten ieuwe. Diensten voe
naturisten om het zö mae es te zeggen. Die bin
d'r ier nog nergens en daè ligt dus een mart.
Zeker mie een paer naturistenstranden in de
buurte en een ööp mensen die an naektlöperij
zoue doe, a d'r mae meêr meugelijkheden
were.
Ik dit idee dan ok direct deur egeve en noe
wordt 'r merge over veertien daegen een proef-
dienst ehouwe. Ja op weusdag, omda de zondag
gevoelig ligt. Ze rekene een bitje op de jongere
senioren. Die bin mie*dat soort ideeën op'
egroeid. 't Za plekke ergens in Walchere. Daè
je ok de meeste kans, omda d'r daè ok Duitsers
logere die a an FKK (naektlöpe in het Duits)
doe.
Oe mö je noe zö'n dienst voorstelle? A je binnen
komt mó je goed in 't portaal uutdoe om buten
gin anstoat te geven. As leukigheidje is bedocht
dat het nie an de kapstok mot, mae je goait het
aol op eên groaten óóp.
Direct a je de kerkzaal binnengaèt, ka je geld in
de bozze steke, wan anders weet je natuurlijk
nie waè a je daè mie bluve mot. Voe de rest is
het een gewone viering mie een oecumenisch
karakter.
't Za in 't dialect weze, wan dat is natuurlijker,
dan in het Nederlands. Werm is het in april
nog nie, mae naturisten kunne tegen een
stoatje. A je dat lank doet, krieg je van dat
tanige vel en je nie gauw last van kou we of
wermte.
Zelfbin 'k een keêr in Frankriek op een naekt-
strand verzeild erocht. Ik zat vanwege de kouwe
onder m'n anddoek op een bankje en daè kwam
een wuufje op leeftied nest me zitte. Ok mie d'r
goed an, docht ik.
Ik zegge tegen d'r 'waè verkópe ze die moaie le-
re jasjes madam?' Bits zei ze: 'C 'est mon peau.'
Ik begreep dat het d'r vel was en toen begreep ik
ok waèrom a t'r gin rits inzat.
Nae de dienst is t'r een drankje en dan volgt de
ankleêdceremonie. Omstebeurte trok je een kleê-
dingstik uut d'n berg mie kleêren en dat doe je
an. A iedereên an'ekleêd is, wordt 'r net zó lank
eruild toet a je j'n eigen goed wee an eit. Dat be
vordert de onderlienge saemhorigheid.
Waè at het is, mag ik eigenlijk nie zegge, wan an
ders wor de toelóóp veeste groat.
Eên tip kan ik wè geve.
Laè me zegge dat het in kerke is en het begun
mie een K.
Het bewuste plaatje is in 1993 gevonden
bij het bouwrijp maken van het terrein
aan de Kousteensedijk in Middelburg,
voor de nieuwbouw van de rechtbank.
Centraal op het plaatje is groot de burcht
van Middelburg afgebeeld, met ernaast
het jaartal 1531. Er is ook een randschrift:
Salich zin.si.die.gheestelijk. arm. Sin: Mid-
delburgh. Dat is een directe verwijzing
naar Mattheus 5 3, zalig zijn de armen
van geest, want hunner is het koninkrijk
der hemelen, legt Hendrikse uit. „De
woorden 'geestelijk arm' moeten hier ver
taald worden als eenvoudigen van geest,
simpele zielen."
Hij voegt eraan toe dat de term arm de
vertaling is van het Griekse woord
ptochos, wat armlastig, de bezitlozen, be
delaars betekent. „Dat laatste duidt ook
op de functie van de gevonden penning.
Het is een bedelaarspenning van Middel
burg."
Met het bestaan van dergelijke pen
ningen was Hendrikse al bekend
dankzij een vermelding in de
stadsrekening van Middel
burg uit 1531. Hierin is spra
ke van 600 tekens van lat
oenkoper 'die de armen
dragen'.
De tekens had de stad
laten maken voor
mensen die van het
stadsbestuur toe
stemming hadden
gekregen om te
bedelen, aldus Hen
drikse. „Door dit te
ken op de hoed of
jas te naaien was
het iedereen duide
lijk dat het hier een
'echte' bedelaar betrof
Iedereen moest kunnen
zien dat hier een bezitlo
ze de hand ophield voor
eert aalmoes." Hij geeft aan
dat tot 1993 dergelijke tekens al
leen uit de archieven bekend wa
ren; er was nog nooit een vondst van ge
daan.
In de bouwput aan de Kousteensedijk
werden maar liefst drie van deze bede
laarstekens door particuliere zoekers met
behulp van een metaaldetector gevon
den. Hendrikse: „Dergelijke voorwerpen
blijken zo ontzettend fragiel te zijn, dat
ze alleen onder uitzonderlijke omstandig
heden bewaard blijven. Eén van die om
standigheden is het totaal afgesloten zijn
van zuurstof, meestal in een grachtvul
ling en onder de grondwaterspiegel.
Gelukkig was één van de vinders zo
vriendelijk om zijn vondst op mijn ver
zoek af te staan voor de provinciale col
lectie. Na zestien jaar is het de hoogste
tijd aan dit object meer aandacht te beste
den."
Een Middelburgse bedelaar met dit teken
op z'n hoed of jas genaaid, was een 'echte'
bezitloze.
Ook de twee andere tekens die in de
bouwput werden gevonden, waren be
doeld om te dragen, geeft Hendrikse aan.
Eén exemplaar is vierkant geknipt met
vier gaatjes op de hoeken, duidelijk ge
maakt om op de kleding genaaid te wor
den."
Hij weet dat dergelijke penningen - in fei
te een vergunning om te mogen bedelen
- niet op zichzelf stonden. In het kader
van de bedeling aan armen werden even
eens penningen gebruikt. In tegenstel
ling tot de bedelaarspenningen van lat
oenkoper, werden de armenpenningen
vrijwel altijd uit lood vervaardigd.
Door Marie de Man is in het verleden on
derzoek gedaan naar deze penningen. Zij
was van 1881 tot 1933 conservatrice van
het munt- en penningkabinet van het
Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen. De Man noemt onder
meer brood-, turf- en smoutpennin-
gen, gasthuis- en leprozenpennin-
gen.
„Deze vormen van armenzorg
zijn enigszins te vergelijken
met de hedendaagse voedsel
bank", merkt Hendrikse op.
Hij wijst erop dat in die
tijd, omstreeks de zes
tiende eeuw, de over
heid zich nauwelijks
met armenzorg be
moeide. „Indirecte
middelen werden ver
schaft door voorname
lijk kerkelijke organisa
ties. Dat was veiliger
en beter controleer
baar en de ontvanger
kon er niet op een ver
keerde manier mee om
gaan."
De depotbeheerder haal
de de bedelaarspenning uit
de vergetelheid tijdens de
voorbereidingen voor de toe
komstige verhuizing naar een
nieuw archeologisch depot. De penning
is inmiddels tentoongesteld als onder
deel van de archeologische presentatie in
het gebouw van de Stichting Cultureel
Erfgoed Zeeland aan de Middelburgse
Groenmarkt (geopend tijdens kantoortij
den).
