spectrum 8
Altijd de blik naar binnen
'In het kraambed van de
oudsteMicha, moest ik tentamens voorbereiden'
PZC
Zaterdag 31 januari 2009
Het zit haar best hoog: sinds Elly van der Sanden onlangs haar praktijk sloot, kun je nergens in Zee
land meer terecht voor een psycho-analytische behandeling. „Er zijn alleen nog kortdurende behande
lingen zoals cognitievie gedragstherapie en therapie in cursusverband. Het is veelal symptoombestrij
ding. Mensen die meer nodig hebben, rest niets anders dan de draaideur van monopolist Emergis, die
met de ambulante tak Indigo is doorgedrongen tot huisartsenpraktijken en de arbodienst. Dat past de
zorgverzekeraar, maar is het ook goed voor de cliënt?"
door Mieke van der Jagt
foto Mechteld Jansen
Het is allemaal een gevolg
van de marktwerking en
commercialisering van
de zorg. En niet te verge
ten de nieuwe financie
ringsstructuur. „De zorgverzekeraars
bepalen daarin de behandeling. Per
diagnose wordt er een behandeling op
geplakt en de betaling is gestaffeld. In
dit systeem werkt het zo: hoe korter
een behandeling duurt, hoe hoger het
bedrag dat je ervoor krijgt. Het risico
zit hierin dat cliënten sneller 'uitbehan-
deld' zijn, maar wel vaker terugkomen.
Of dat de zorg goedkoper maakt, is dus
nog maar de vraag. Daar komt bij dat
je baast alleen nog bij Emergis terecht
kunt en gelukkig nog bij enkele vrijge
vestigde praktijken. Emergis heeft een
groot deel van de ambulante zorg on
dergebracht bij psychiatrisch verpleeg
kundigen en jonge, goedkope, net afge
studeerde psychologen en, om concur
rerend in de markt te blijven, heeft de
instelling de cognitieve gedragsthera
pie helemaal omarmd."
je zult Elly niet horen zeggen dat die
kortdurende therapie niet deugt. Maar
ze weet uit ervaring dat het niet voor
iedereen genoeg is. „Neem bijvoor
beeld een fobie. Die ontstaat negen
van de tien keer door een verstoring in
de emotionele ontwikkeling op jonge
leeftijd. Het symptoom, de fobie, is de
korte-termijn-oplossing van het pro
bleem dat zich aandient. Iemand is bij
voorbeeld doodsbenauwd om de straat
op te gaan, is blijven hangen in een af
hankelijkheid. De cognitieve gedrags
therapie helpt om het symptoom op te
lossen, maar die afhankelijkheid blijft
en er zal in veel gevallen een andere
klacht voor in de plaats komen. De psy
chotherapie, en vooral die langs de lij
nen van de psycho-analyse, is erop ge
richt inzicht te doen ontstaan in de ei
gen situatie. Het richt zich op de wor
tel van het probleem. ]e probeert de
onbewuste motieven, drijfveren voor
bepaald gedrag boven water te krijgen.
Eigenlijk begeleid je mensen om op
een andere manier naar zichzelf te
gaan kijken. Dat kost tijd, maar het
werkt!"
Elly kan er zelf van meepraten. „Ik heb
enorm veel gehad aan de psycho-analy
ses die ik in-mijn opleiding heb ge
daan. Ik ben een laatbloeier, heb tot
mijn 45ste gestudeerd, dus is er ook
ruim de tijd geweest om dingen scheef
te laten groeien." Opgewekt, positief
oneindig optimistisch en met een fabel
achtige energie, is Elly niet bepaald de
eerste die klachten ontwikkelt. „Ik heb
heel erg de neiging om te doen wat er
van me verwacht wordt, ook als dat
niet direct in mijn eigen belang is. Dat
is een overblijfsel uit mijn ontwikke
lingsgeschiedenis waar ik als oudste
een enorm verantwoordelijkheidsge
voel had en mezelf vaak wegcijferde
omdat de kleintjes meer aandacht vroe
gen."
„Op de HBS was ik een redelijke leer
ling, maar een vriendin ging werken
en die zei: 'moet je ook doen, dat is
leuk, we verdienen geld en dan kun
nen we samen van alles ondernemen'.
Dus ging ik met mijn certificaat 3-jari-
ge HBS op kantoor werken bij een
stropdassenfabriek. Ik vind altijd alles
leuk, dus dat ook. Maar toen ik een
keer op bezoek ging in een epilepsiekli
niek, voelde ik wat er natuurlijk al lan
ger zat: de behoefte om te leren,
nieuwsgierigheid naar wat mensen be
weegt en ook de drang om te helpen.
Ik ging in opleiding voor psychiatrisch
verpleegkundige in Oegstgeest en later
aan de slag in Etten-Leur."
Het diploma en het werk konden de
intellectuele honger en de drang naar
mensenkennis - ook de zelfkennis -
niet wegnemen. „Ik bleef zoeken en ik
wist dat psychologie de richting voor
mij was. Ik ging werken als afdelings
hoofd van een verpleeghuis in Waal
wijk om in de avonduren VWO te kun
nen doen. Vervolgens ging ik op mijn
28ste psychologie studeren. Ik was in
middels getrouwd en zwanger. In het
kraambed van de oudste, Micha, moest
ik tentamens voorbereiden. Het was
heel zwaar, maar eigenlijk heb ik dat
pas achteraf beseft. Mijn man werd ver
volgens werkloos en ik vond een partti
me baan als verpleegkundige in een be
jaardenhuis. Ik werkte, ik studeerde, ik
deed wat er van me verwacht werd,
want er moest brood op de plank ko
men. Ik ben er best een beetje trots dat
ik mijn opleiding, waarvoor minimaal
vijfjaar stond, in zes jaar heb afge
maakt, zeker gezien de omstandighe
den waaronder. In die tijd werd ook
nog mijn jongste zoon, Justus, gebo
ren."
Elly woonde met haar gezin in
Sprang-Capelle, en het was wel
duidelijk dat ze zonder specialisa
tie niet aan de slag zou komen als psy
chotherapeut. „Ik ben toen met leerthe-
rapie begonnen aan de specialisatie
groepspsychotherapie. In mijn groep
zat een collega die me wees op een va
cature bij het Psychiatrisch Ziekenhuis
Zeeland, nu onderdeel van Emergis,
waar ik werd aangenomen. Het werk
beviel prima, ondanks het feit dat ik
op een kamertje in Ter Valcke moest
bivakkeren. Na een jaar zijn we rond
gaan kijken naar huizen en we konden
in Nisse de grond kopen waarop
twaalf jaar eerder het voormalige café
was afgebrand. Mijn toenmalige echtge
noot heeft zijn pas begonnen timmer-
fabriekje in Brabant opgegeven om dat
café in oude glorie te herstellen, naast
zijn taak als huisman. Al die tijd was ik
nog aan het studeren, naast het werk
en de kinderen. Ik had intussén kennis
gemaakt met de psychoanalyse van
Jung en was zo geïntrigeerd door zijn
kijk op de mens dat ik me er meer in
wilde verdiepen en ook naar zijn geest
mijn therapieën wilde gaan doen. Hier
voor volgde ik in die tijd een opleiding
in Brussel."
Zoals je wel vaker ziet, werd El
ly's grootste talent, ook de diep
ste valkuil. „Vrienden en ken
nissen zeiden het later wel eens: 'Zag
je niet aankomen dat je huwelijk in
zwaar weer was beland?' Nee, dat had
ik niet in de gaten. Ik voelde wel iets,
maar ik had geen tijd om er bij stil te
staan. Ik ging vrolijk verder met wat er
gebeuren moest. Kortom, die paar stap
jes om inzicht te krijgen in mezelf kon
ik niet maken: geen tijd!" Natuurlijk
brak dat haar op. „Ook zoiets wat je
achteraf pas goed ziet: we waren uit el
kaar gegroeid, intellectueel en emotio
neel. Ik werd door de situatie gedwon
gen om een analyse te maken: Je bent
een geëmancipeerde vrouw, goed opge
leid. Je hebt altijd gezorgd voor brood
op de plank, tegenslagen geïncasseerd
zonder in te storten. Waarom zou je in
een relatie blijven die eigenlijk alle par
tijen schaadt? Ik geef toe, het inzicht
kwam vrij laat, maar het kwam er
toch."
Inmiddels was ze, naast het werk bij
Emergis, een eigen praktijk begonnen,
eerst in 's Gravenpolder, later in Kapel-
Ie. „Tot vier jaar geleden werkte ik nog
bij Emergis, steeds minder naarmate
mijn eigen praktijk groeide. De afgelo
pen jaren was ik de enige in Zeeland
die nog psychoanalytische therapieën
deed. Ik kreeg ook veel mensen die al
les al gehad hadden, van de ene hulp
verlener naar de andere waren gelo
pen. De huisartsen wisten: in Kapelle
zit zo'n mens die er de tijd voor
neemt. En ja, dat heb ik altijd gedaan.
Ik heb ook altijd, tot het laatst toe, su
pervisie gevraagd. Want het is een deli
caat iets, de menselijke geest. Er zijn
vaak blinde vlekken waardoor je bij de
cliënt iets over het hoofd ziet. Heel er
varen psychotherapeuten kunnen nog
de fout in gaan zonder feedback van
vakgenoten."
Haar partner, Rien, ging afgelopen zo
mer met vervroegd pensioen en Elly
besloot daarom vorig jaar haar praktijk
af te bouwen. „Met zulk werk kun je
dat natuurlijk niet van de ene op de an
dere dag. Je laat je klanten niet in de
kou staan. Maar gaandeweg kreeg ik
wel wat meer tijd en ik ben van plan
meer te gaan bewegen en mijn creatie
ve kanten wat meer te ontwikkelen:
piano spelen, schilderen, boetseren. In
de boetseercursus die ik onlangs volg
de mochten we naar een levend model
werken. Dat vond ik zo verschrikkelijk
moeilijk. Je bent altijd geconcentreerd
geweest op de binnenkant van men
sen, bijna geconditioneerd om de bui
tenkant niet te zien. En nu mocht ik
alleen naar de buitenkant kijken, dat
lukte haast niet. Gek hè."
Het huis waarin haar praktijk geves
tigd was, staat te koop, maar in haar
woonhuis is toch een kamer gereser
veerd waar eventueel nog therapie zou
kunnen plaatsvinden. „Maar echt al
leen in bijzondere gevallen en van kor
te duur. Bovendien ben ik van plan
nog supervisie të geven aan jonge psy
chologen in opleiding. Ik denk dat ik
met mijn kennis en ervaring nog best
kan bijdragen aan de kwaliteit van
hulpverlening.
Met schuldgevoel heeft het niks te ma
ken. Dat psychotherapie aan het ver
schralen is ten koste van de kwaliteit is
niet mijn schuld. Het is te wijten aan
een overheid en zorgverzekeraars die
de geestelijke gezondheidszorg als een
product willen zien, als iets waarin con
currentie voor kostenbesparing kan
zorgen. De serviele houding van instel
lingen, die hun best doen vooral goed
koop te wezen, doet daar weinig goed
aan. Het doorgeschoten financierings
systeem werkt bovendien alleen maar
kostenverhoging en bureaucratie in de
hand. Hogere eigen bijdragen, hogere
verzekeringspremies: hierdoor ontstaat
het gevaar dat mensen met weinig in
komen uiteindelijk van psychologische
hulp, ook van cognitieve gedragsthera
pie, verstoken zouden kunnen blij
ven."
Elly van der Sanden
Woonplaats: Kapelle
Geboren: 12 februari 1950 in Drunen
Beroep: klinisch
psycholoog/psychotherapeut
Opleiding: 3-jarige HBS, psychiatrische ver
pleegkunde, klinische psychologie, psy
cho-analytische opleiding volgens jung
Burgerlijke staat: woont samen met Rien
van der Linde