spectrum 6
als medicijn
Dagboek van de aarde
PZC
Zaterdag 31 januari 2009
Tabaksteelt begint aan
een tweede leven. Na
verbannen te zijn als
rokertje, komt tabak
terug als leverancier
van medicijnen.
door Peter de Jaeger
Wageningen was samen
met Rhenen en Ame-
rongen drie eeuwen
lang het centrum van
de tabaksteelt in ons
land. Op de schuine hellingen van de Wa-
geningse Berg en de Grebbeberg werd ta
bak geteeld in broeikassen. Het hoogte
punt was in de zeventiende eeuw.
Volgens historicus Simon Schama was de
geur van de Republiek der Nederlanden in
de Gouden Eeuw de geur van tabak. Na
i960 maakte het tabaksmozaïekvirus een
definitief einde aan de florerende tabaks
cultuur langs de rivieren.
Ontdekkingsreiziger Colombus kreeg van
de Inca's tabak als geschenk mee naar
huis. Het goedje werd niet alleen als roker
tje gebruikt, maar ook als medicijn, afgeke
ken van de indianen. Tabak kauwen zou
helpen tegen hoofdpijn. De rook zou de
pijn van syfilis verdoven. Verder werd het
gebruikt om slijm op te lossen, als desinfec
terend middel bij cholera en de pest en
Tabaksplanten
komen steeds
meer in beeld als
leveranciers van
medicijnen.
foto Heribert
Proepper/AP
'mm-:
'TV
het deed wonderen bij open wonden.
Tegenwoordig wordt tabak een andere
heilzame werking toegedicht. Een nieuwe
miljardenmarkt in de farmaceutica is ont
staan rond tabak. Hierbij wordt niet de ver
meende helende werking van de tabaks
plant zelf gebruikt, maar tabak als medi-
cijnfabriek. De ironie wil dat Wageningen
Universiteit en Plant Research Internatio
nal (PRI), eveneens in Wageningen, daar
onderzoek naar doen.
„Tabak is een plant, waar al veel over be
kend is en die zich makkelijk laat transfor
meren. Daarom bij uitstek geschikt om on
derzoek mee te doen", zegt Arjen Schots
van het laboratorium voor moleculaire her
kenning van Wageningen Universiteit.
Niet verwonderlijk dat de allereerste plant
die een menselijk groeihormoon maakte
een tabaksplant was. Dat was in 1986.
Dankzij de genetica kunnen gewenste me
dicinale eiwitmoleculen worden geprodu
ceerd door bacteriën, gistcellen, zoogdier
cellen of planten. Planten komen hierbij
veruit als beste uit de bus. En van de plant
aardig gemaakte vaccins, antistoffen en
biofarmaceutica is het merendeel afkom-
stig uit tabak. „Er is een hele waslijst te ma
ken, van eiwitten, vaccins en hormonen
uit tabak. Maar daarvan is er nog maar een
op de markt. Dat is een vaccin tegen New
Castle Disease bij kippen, ontwikkeld in
2006", zegt Schots. De rest verkeert nog in
de testfase. Er lopen momenteel tientallen
patiëntenproeven met stoffen die in tabak
zijn gemaakt. Binnenkort komt Bayer op
de markt met CaroRX, een antistof die ca
ries veroorzakende bacteriën doodt en op
ruimt. Gevolg: maandenlang geen gaatjes.
Op de rol staan verder middelen tegen reu
ma, malaria, diverse kankersoorten, ontste
kingen en hart- en vaatziekten. Voor de
wat langere termijn kunnen we verwach
ten: vaccins tegen hondsdolheid, hepatitis,
het HPV-virus (dat baarmoederhalskanker
veroorzaakt) en stoffen tegen Alzheimer,
Parkinson en aids.
Wageningse onderzoekers gebruiken de
tabaksplant vooral als modelgewas. Schots
benadrukt fundamenteel onderzoek te
doen. „We kijken vooral hoe we de expres
sie van antistoffen in planten kunnen ver
beteren. Dat kan natuurlijk wel altijd wor
den opgepakt door het bedrijfsleven."
Schots: „Betere expressie betekent: hogere
kwaliteit en meer opbrengst van de eiwit
ten. De productie moet zoveel mogelijk lij
ken op humane eiwitten. Eiwitten in de
plant zijn anders dan in mensen. Dat ver
schil zit hem in andere suikergroepen aan
de eiwitten. Bij Plant Research Internatio
nal kijken ze hoe die planteiwitten meer
kunnen lijken op die van ons, onder meer
door enzymen uit te schakelen."
■Cr Code oranje in Alaska
De Mount Redoubt in het zuiden van Alaska
begon vervaarlijk te rommelen. Vulkanolo-
gen vreesden dat de vulkaan voor het eerst
in bijna twintig jaar weer zou uitbarsten en
kondigden alarmfase oranje af. Bij een erup
tie zouden de stad Anchorage en het schier
eiland Kenai onder een laag as kunnen wor
den bedolven en zou het luchtverkeer in de
wijde omtrek ontregeld kunnen raken.
Afkoelingsproef
Een omstreden experiment in de Atlantische
Oceaan ten zuiden van Argentinië, dat de
Duitse regering op het laatste moment wilde
verbieden, is toch doorgegaan. Vanaf een
schip van het Alfred Wegener Institut is twin
tig ton ijzersulfaat in zee gegooid om de
groei van algen te stimuleren, in de hoop dat
daardoor het broeikaseffect kan worden te
gengegaan. Het idee achter de proef is dat
de minuscule waterplantjes (C02) kooldioxy-
de aan de atmosfeer zullen onttrekken, dat
als de plantjes afsterven mee naar de zeebo
dem zakt.
Gevaarlijke vogels
Canadese ganzen moeten massaal worden
afgemaakt omdat ze een gevaar vormen
voor de luchtvaart. Dat zegt de Britse vogel-
deskundige John Allen naar aanleiding van
de noodlanding van een Airbus in de Hudson-
rivier in New York. Volgens Allen, hoofd van
de afdeling vogelbeheer van het Central
Science Laboratory, kunnen kleine vogels
niet zoveel schade aanrichten, maar grotere
soorten des te meer. „Als die in de motor
worden gezongen, kan het toestel neerstor
ten", aldus Allen in The Guardian.Als gevolg
van ongelukken veroorzaakt door Canadese
ganzen, die in steeds groteren getale in
Groot-Brittannië voorkomen, zijn tot nu toe
88 vliegtuigen neergestort, waarbij 243 men
sen om het leven zijn gekomen.
De eiwitproductie kan omhoog door het
nieuwe gen niet in te bouwen in het DNA
van de celkern (chromosomen), maar in
het DNA van de bladgroenkorrels. Hier
door maakt de plant honderden keren
meer van het gewenste eiwit. „Maar dan
zit je nog steeds in het blad te werken en
heb je veel last van wat wij groene troep
noemen. Die ballast bestaat uit toxische
stoffen die de eiwitten aantasten. Omdat
de eiwitpreparaten bedoeld zijn voor medi
cinale toepassingen, moet je die stofjes er
eerst uitzuiveren. Je moet sowieso werken
met tabak met erg weinig nicotine."
Schots ziet daarom meer in eiwitproductie
in zaden, zoals van granen en peulvruch
ten als erwten en bonen.Zaden zijn veel
eiwitrijker en droger dan bladeren. Door
die hogere concentratie moet je minder
zuiveren. Grosso modo gaat de meeste aan
dacht van de biofarmaceuten vooralsnog
uit naar zaadonderzoek."
De hype voor tabak als medicijnleveran
cier komt vooral door tabaksgiganten zo
als Philip Morris, denkt Schots. „Hun
markt van sigaren en sigaretten is sterk
aan het slinken, daarom boren ze een nieu
we markt aan. Dat is vooral een kwestie
van imago."
reageren?
spectrum@wegener.nl
BronEarth Enviroment Service
óïh.
Aardbevingen
In het noordwesten van China raakten dui
zenden mensen dakloos door een aarbeving
met een kracht van 5,3 op de schaal van
Richter. Het epicentrum van de beving lag
vlakbij de grens met Kazachstan. Volgens het
staatspersbureau Xinhua werden tweehon
derd huizen totaal verwoest en raakten drie
duizend gebouwen beschadigd.
Onsterfelijk kwalletje
Een klein diertje dreigt zo talrijk te worden
dat het hele leven onder water erdoor in de
war kan worden geschopt. „Er is sprake van
een wereldwijde stille invasie", zo verklaarde
Maria Miglietta van het Smithsonian Tropical
Marine Institute tijdens een persconferentie.
Het gaat om een poliepje met de naam Tur-
riptopsis nutricula, dat van origine alleen in
het Caribisch gebied voorkomt, maar met
schepen is meegelift naar alle uithoeken van
de wereldzeeën.
