'Vroeger had je verhalen over spoken en moorden' 'We speelden vroeger het A-team na en dan gebruikten we ook geweld. Dat deed je Op die leeftijd' Stijn Reijnders, docent communicatiewetenschap PZC Woensdag 28 januari 2009 9 van ieke geest Al vrij snel na het bloedbad dat vrijdag werd aangericht in een kinderdagver blijf in het Belgische Dendermonde deed het verhaal de ronde dat de dader zich had ge schminkt als The joker. Net als dit personage uit de Batman-film, had de moordenaar zijn gezicht wit ge maakt met zwart rond de ogen en rood haar, zo zeiden getuigen. Hoewel de advocaat van de dader de getuigenissen tegenspreekt, heeft de moordpartij het zoge noemde copycat-gedrag weer in de belangstelling gebracht. Het la ten zien van geweld in de media, films of in games roept datzelfde soort geweld op bij mensen met psychische problemen, zo is de ge dachte. De Amerikaanse socioloog David Phillips beschreef in 1974 voor het eerst een dergelijk imitatiegedrag. Hij noemde dit het Werther-effect, naar het boek Het Lijden van de jon ge Werther van Goethe. De hoofd persoon uit het boek, dat in 1774 werd gepubliceerd, pleegt zelf moord en dit zou veel lezers van het boek er toe hebben gebracht ook de hand aan zichzelf te slaan. Loren Coleman, schrijver van The Copycat Effect, noemde in een in terview in het tijdschrift Psycholo gie uit 2005 de aanslagen op 11 sep tember 2001 als 'bewijs' dat er imi tatiegedrag plaats heeft. Hij stelde dat er in de Amerikaanse media voor die 11de september veel gede tailleerde berichten verschenen over schietpartijen op scholen. Na de aanslagen in New York ver schoof de aandacht van de media bewijs, zegt )an Nijboer, als crimi noloog verbonden aan de Rijksuni versiteit Groningen. „Het gebeurt wel vaker dat er een jaar geen schietpartij op een school is, dat zegt dus niets." Deskundigen van het Pieter Baan Centrum (PBC) hebben eigenlijk niet zo'n zin om over het onder werp iets te zeggen, omdat het co pycat-effect volgens hen niet we tenschappelijk is aangetoond. „Bin nen de forensische psychiatrie is het geen gangbare term", zegt woordvoerder Bas de Koning van het PBC. „Binnen ons werkveld is daar, voor zover wij weten, geen wetenschappelijk onderzoek naar gedaan." Nijboer ziet in ieder geval geen sterk effect van films, games of me dia op het gewelddadig gedrag van mensen. „Wat we van die schiet partijen op scholen weten is dat de vorm soms wel gekopieerd wordt. Dat de daders bijvoorbeeld gekleed gaan in lange zwarte jas sen. Je kunt niet zeggen dat norma le mensen door het zien van bij voorbeeld een film op allerlei idee ën worden gebracht. Dat ze iets ge welddadigs zien en dan denken: 'dat ga ik ook doen'." Alleen iemand met een zieke geest brengt geweld uit films in de prak tijk, beaamt Stijn Reijnders, docent/onderzoeker communica tiewetenschap van de Universiteit van Amsterdam. „Vroeger keken we vaak op televisie naar het A-team. Dat speelden we dan na, en dan gebruikten we ook geweld. Maar dat deed je op die leeftijd, zo verkende je je grenzen." Er wordt volgens criminoloog Nij- naar Afghanistan en Irak. In het schooljaar'2001-2002 was er vol gens Coleman geen enkele schiet partij op scholen. Dat kwam vol gens hem doordat er niet meer over werd bericht. Coleman stelt verder dat de zelf moord van Marilyn Monroe veel navolging kreeg van jonge, blonde vrouwen. En de dood van Kurt Co- bain leidde tot bijna tachtig geïmi teerde zelfmoorden. Ook denkt Coleman dat er een verband is tus sen incidenten waarbij vanaf een viaduct stenen op auto's worden gegooid en de berichtgeving daar over. Het copycat-effect bestaat dus? Dat is de vraag. Het verband tus sen media-aandacht voor Irak en het ontbreken van schietpartijen op scholen is in ieder geval geen boer verschillend gedacht over de vraag in hoeverre een film aanzet tot geweld. „Sommigen zeggen dat geweld in films een onschuldige uitlaatklep is. Mensen kunnen op die manier hun agressie kwijt, is de gedachte. Maar eigenlijk weten we niet goed wat het effect is. Er wordt veel over gespeculeerd, maar er is weinig concreet onder zoek naar gedaan. Dat is ook heel moeilijk, want bijvoorbeeld schiet partijen op scholen zijn zeldzaam en dan is het moeilijk om algeme ne conclusies te trekken." Het komt vrij vaak voor dat fans de handelingen uit films naspelen, zegt Reijnders, die dit fenomeen onderzoekt. „Ze doen hun helden na, of reizen naar plaatsen waar de film zich heeft afgespeeld. Je hebt daar ook ziekelijke uitwassen van, er wordt dan verondersteld dat films aanzetten tot crimineel ge drag. Maar voordat er films waren had je dit verschijnsel al. Vroeger deden verhalen over spoken en moorden de ronde en dat inspi reerde jongeren dan om hetzelfde te doen." Daar komt bij dat films, tv-pro- gramma's en mediaberichten niet alleen geweld tonen. Het geweld wordt ook in een moreel kader ge plaatst: de boodschap dat geweld slecht is, wordt ook uitgedragen. „Ik gebruik bij studenten wel het voorbeeld van de Jerry Sprin ger-show", zegt Addy Weijers, do cent communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. „Als ik ernaar vraag, blijkt dat de helft van de studen ten er van hun oüders niet naar mocht kijken. De Jerry Sprin ger-show liet volgens die ouders veel slechte voorbeelden zien, zo als een man die een relatie heeft met drie vrouwen. Maar door het commentaar van Jerry Springer en de reacties van het publiek, liet het programma zien dat dergelijk ge drag niet getolereerd wordt. Kij kers hebben normen en waarden en die worden bevestigd, juist doordat de media de overtreding ervan tonen. Dat vrijwel geen en kele kijker het geweld in films of op tv imiteert kun je dan ook als een positief effect zien." Weijers heeft onderzoek gedaan naar de maffiaserie The Sopranos. Hij heeft bekeken hoe gedetineer den en burgers tegen de verhalen in die serie aankeken. „Gedetineer den bleken soms een heel strikt moreel kader te gebruiken om te oordelen over gebeurtenissen. El kaar verraden mag bijvoorbeeld hoe dan ook niet. Burgers toon den daarbij veel meer begrip voor de afwegingen van het personage." Hoe een boodschap in een film wordt geïnterpreteerd hangt dus ook af van de kijker. Om dat door te trekken naar het gooien van ste nen van viaducten zegt Weijers: „Iemand die dat nadoet kijkt niet naar de gevolgen, die is niet nor maal." Games worden ook gezien als bron van gewelddadigheid bij jon geren. Weijers nuanceert dat beeld. „Bij games draait het vooral om competitie en dat gebeurt vaak door schieten en slaan. Dat is eer der vorm dan inhoud. Ik zeg niet dat het een goede of mooie vorm is, maar het zou in het dagelijks le ven erg gewelddadig worden als ie dere gamer het geweld nadoet." En Weijers is hoopvol: „De eerste films waren allemaal gericht op ac tie en reactie, net als games. Later kwam er aandacht voor de perso nages en de verdieping. Misschien zal dat met games ook gebeuren." Finse schutter geobsedeerd door Columbine High School Columbine High. Een 22-jarige Finse man richt in september 2008 man een bloed bad aan op een school in het Finse plaatsje Kauhajoki. Matti Juhani Saari schiet elf leerlin gen dood, verwondt en kele anderen, sticht bo vendien brand en pro beert zichzelf van het le ven te beroven. De man blijkt geobsedeerd te zijn geweest van de moordpartij door stu denten op Columbine High School in Colora do in 1999. Old Boy. Cho Seung-Flui (23) ver moordt 32 mensen op de campus van Virginia Tech in Blacksburg (VS) in april 2007. Cho is ge boren in Zuid-Korea en heeft van tevoren een filmpje op internet ge zet waarin hij poses aan neemt die bekend zijn uit de bloedige Zuid-Ko- reaanse film 'Old Boy'. Matti Juhani Saari poseert met zijn pistool. Cho Seung-Hui in het filmpje dat hij op internet plaatste. The Burning Bed. Een Amerikaanse man over giet in het Amerikaanse Milwaukee in 1984 zijn ex-vrouw met benzine en steekt haar in brand, nadat hij de film The Bur ning Bed met Farah Faw- cett heeft gezien. Daar in gebeurt iets soortge lijks. A Clockwork Orange. Britse jongeren ver krachten een vrouw ter wijl ze het bekende lied je Singing in the rain zin gen. Een soortgelijke scène komt voor in de film A Clockwork Orange (1971). Colden Gate. Het ple gen van zelfmoord van af de Colden Gate Bridge in San Francisco spreekt op een sinistere manier tot de verbeel ding. Veel mensen heb ben dat gekopieerd. Naar schatting zijn sinds de ingebruikneming in 1937 al ruim 1200 men sen van de brug ge sprongen. The Money Train. Een gewelddadige scène in de film The Money Train (1995) heeft navolging gekregen. Een muntjes kiosk in de New Yorkse subway werd ingespo ten met brandstof en in brand gestoken. De ver koper raakte zwaarge wond. Taxi Driver. John Hinck ley was verliefd op Jody Foster, een van de hoofdrolspelers uit Taxi Driver (1976). Omdat zij hem in het echte leven niet moest, gedroeg hij zich als de gewelddadi ge Robert De Niro in de film. Hij pleegde in 1981 een aanslag op president Reagan. Malcolm McDowell als de zeer ge welddadige Alex DeLarge in A Clockwork Orange. Golden Gate Bridge in San Francisco. John Hinckley wordt in bedwang gehouden (uiterst links) na de aan slag op Reagan.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2009 | | pagina 9