13
spectrum
Niet aan top van voedselketen
Beruchte
menseneters
PZC
Zaterdag 24 januari 2009
Mens op het menu
haalde afgelopen zomer zelfs de wereld
pers. Het grensgebied van Mozambique
met Zuid-Afrika is berucht omdat leeu
wen daar, aan de rand van het Krugerpark,
massaal loeren op illegale migranten.
De reflex van bevolking en lokale autoritei
ten is leeuwen af te schieten. Draagvlak
voor het behoud van de wilde dieren staat
daardoor onder druk. Direct na het uitko
men van het rapport over Tanzania in
2006, spraken Afrikaanse natuurbescher
mers al de vrees uit dat, tenzij maatregelen
volgden, de leeuw het onderspit gaat del
ven. Zo waren verreweg de meeste van de
zo'n duizend leeuwen die na 2006 in Tan
zania zijn afgeschoten, waarschijnlijk geen
menseneters. „De meeste mensen die ik
sprak, waren er ook niet voor alle leeuwen
te doden. Alleen de gevaarlijke, of alleen
de leeuwen in hun gebied", vertelt Kush-
nir. „Maar die mensen zijn wel heel bang.
Leeuwen dringen hun huizen binnen en
slepen slachtoffers naar buiten. Ze willen
dat de overheid hen helpt."
Het Wereld Natuur Fonds
(WNF) heeft een project in de
Quirimbas in Mozambique dat
zich richt op een beter beheer
van dit nationale park en het beheersen
van conflicten tussen mens en dier. Frans
Schepers, programmaleider Beschermde
Gebieden en Bedreigde Soorten van het
WNF, heeft daar ook in'dorpjes gesproken
met nabestaanden. „Drie jonge leeuwen
trokken daar in 2007 door gebrek aan voed
sel een dorp in, op zoek naar andere
prooien. Eerst vee en huisdieren, daarna
ook mensen. Dat is vreselijk; dan durft
's nachts niemand zijn huis uit. De park
autoriteiten hebben daarom alledrie de die
ren gedood. Maar je kunt niet alle leeuwen
afschieten, alleen de probleemdieren."
Het afgelopen jaar was er in de Quirimbas
maar één dodelijk incident. „Voordat we
met onze projecten begonnen, waren dat
er meer, jaarlijks wel een stuk of zes", zegt
Schepers. „Uiteindelijk gaat het om een op
lossing waarbij het aantal ongevallen tot
het minimum wordt beperkt. Voldoende
natuurlijke prooien is een eerste vereiste,
dus stroperij moet worden tegengegaan."
Daar wringt volgens Schepers de schoen.
„Het ontbreekt veel Afrikaanse wildpar
ken aan geld en capaciteit voor maatrege
len tegen stroperij."
Schepers vindt de cijfers van de universi
teit van Minnesota trouwens 'wel erg
hoog' en wil het aantal slachtoffers ook in
perspectief plaatsen. „In Afrika leven mil
joenen mensen in en om de wildparken.
Dat worden er steeds meer, terwijl het leef
gebied voor dieren kleiner wordt. Dat
brengt risico's met zich mee. Voor Europe
anen, vervreemd van de natuur, is dat
moeilijk voor te stellen. Wij hebben hier
andere doodsoorzaken, zoals het verkeer.
In Afrika komen jaarlijks veel inwoners
om door nijlpaarden, krokodillen, olifan
ten en leeuwen."
Het WNF probeert met projecten mensen
ervan bewust te maken dat het wild van
waarde voor hen is. Dat kan door hen te
laten delen in de opbrengsten ervan, bij
voorbeeld die uit toerisme. Ook krijgen
boeren compensatie voor schade, bijvoor
beeld als een roofdier vee doodt. „In Nami
bië konden we zo een negatieve spiraal
ombuigen. De leeuw heeft een enorme
aantrekkingskracht op toeristen en draagt
fors bij aan de economische ontwikkeling
van de regio. Maar samenleven met leeu
wen zal altijd een uitdaging blijven."
Hadas Kushnir vindt het een beetje oneer
lijk leeuwenaanvallen te vergelijken met
verkeersongevallen. „Tanzania verdient
heel veel geld aan de leeuwen. Safari-toeris-
me en safari-jacht zijn de belangrijkste in
komstenbron van het land. En het zijn de
allerarmste mensen die daar deze prijs
voor betalen."
reageren?
spectrum@wegener.nl
Wolven
foto Kay Nietfeld/EPA
Grote witte haai
foto Nic Bothma/EPA
Twee mannetjesleeuwen slaagden
er in 1898 in de aanleg van de
spoorlijn Mombasa-Nairobi drie
maanden lang tegen te houden
door een slachting aan te richten onder de
spoorwegwerkers. Het werk werd stilge
legd om jacht te kunnen maken op de die
ren, die bijna elke nacht het kamp van de
arbeiders binnendrongen. Toen de leeu
wen eindelijk waren gedood, hadden zij
zeker 135 slachtoffers gemaakt.
Deze gruwelen in wat nu het Tsavo-witd-
park in Kenia is, waren tweemaal onder
werp van een film: B'wana Devil in 1952 en
The Ghost and the Darkness in 1996. Dieren
die mensen eten, spreken op een huive
ringwekkende manier tot de verbeelding
en zijn dan ook een dankbaar onderwerp
voor boeken en films. Het bekendste voor
beeld is Jaws. Zowel boek als film over een
haai die een badplaats terroriseert, zijn los
jes gebaseerd op gebeurtenissen aan de
kust van New Jersey in de zomer van 1916.
Mensenetende dieren zijn voor mensen bij
zonder verontrustend, verklaart Philip Ca-
puto onze huiver. De Amerikaanse journa
list schreef een boek over zijn deelname
aan wetenschappelijke expedities om uit
te vinden of- en waarom - leeuwen in
Tsavo een grotere voorliefde hebben voor
mensenvlees dan leeuwen elders. „De ge
dachte verslonden te worden, krenkt ons
gevoel van menselijke waardigheid, onder
mijnt het door ons gekoesterde geloof ho
gere wezens te zijn. Het plaatst de mens in
de voedselketen. En niet aan de top."
Daarom stelt, volgens Caputo, de mens
heid zich gerust door menseneters voor te
stellen als abnormaliteiten. Zo zouden
leeuwen in theorie alleen mensen aanval
len in heel uitzonderlijke situaties, bijvoor
beeld als ze ziek of gewond zijn, gebitspro
blemen hebben of bij extreem voedselge
brek. Ook wordt vaak gezegd dat aanval
len op mensen gebaseerd zijn op een ver
gissing van het dier of provocerend gedrag
van mensen. De laatste jaren werpen som
mige wetenschappers echter daartegen op
dat jagen op mensen wel normaal leeu
wengedrag is. De weerloze mens zou van
oudsher qua formaat een volstrekt logi
sche prooi zijn.
Hans de Iongh, van het Centrum voor Mi
lieuwetenschappen in Leiden, doet al tien
jaar in West-Afrika onderzoek naar pro
bleemleeuwen die het gemunt hebben op
vee. Naar zijn mening is het eten van men
sen wel degelijk onnatuurlijk. „Ons onder
zoek wijst uit dat leeuwen altijd voorkeur
blijven houden voor natuurlijke prooidie
ren. Zij vergrijpen zich pas aan mensen of
vee als prooidieren schaars worden."
Volgens biologe Hadas Kushnir 'ligt de
waarheid-in het midden'. „In de oertijd
was de mens een natuurlijke prooi voor de
leeuw. Toen mensen zich gingen bewape
nen, leerden leeuwen hen te vrezen en te
mijden. Maar zij kunnen ook opnieuw le
ren mensen te jagen. Nadat een leeuw per
ongeluk een mens heeft gedood, ontdekt
hij dat die een gemakkelijke prooi is. Zo'n
leeuw kan dan gedrag van mensen gaan be
studeren en vervolgens een ware slachting
aanrichten. Maar met zo'n leeuw is niets
abnormaals aan de hand."
Lang niet alle dieren die mensen doden,
doen dat met het doel hun slachtoffer te
verorberen. Meestal is territoriumdrift of
angst de voornaamste reden een mens aan te
vallen. Wel berucht, maar niet altijd terecht,
als menseneter zijn:
De tijger
Verreweg de beruchtste mensendoder. Vooral
in het grensgebied van India en Bangladesh
zouden tijgers nog altijd verantwoordelijk zijn
voor zo'n vijftig doden per jaar. Hun reputatie
heeft eeuwenlang geleid tot massale jacht. Tij
gers - nu een beschermde diersoort - zijn dan
ook zeer zeldzaam. Er zijn er vermoedelijk
nog geen 4.000 over in het wild.
De leeuw
Leeuwen komen in het wild alleen nog voor in
of rond beschermde natuurgebieden. Door
verlies en versnippering van hun leefgebied, is
het aantal in 20 jaar gehalveerd tot naar schat
ting maximaal 39.000. Daarvan maakt nog
geen procent zich 'schuldig' aan mensenjacht.
(panter)
Aanvallen op mensen door luipaarden komen
•veel minder vaak voor dan die door tijgers of
leeuwen. Dat enkele mensenetende luipaard
geldt over het algemeen wel als effectiever en
maakt meestal veel slachtoffers.
De haai
Van de duizenden haaiensoorten gelden er
slechts vier als gevaarlijk voor de mens. Jaar
lijks worden zo'n vijftien aanvallen gemeld.
Vermoedelijk zijn die een gevolg van een ver
gissing door de haai, die vooral leeft van vis.
De nijlkrokodil en de zoutwaterkrokodil ma
ken tal van doden in Afrika, Azië en Australië.
De meeste worden nooit geregistreerd. Be
rucht is een zes meter lange krokodil in het
Tanganyika-meer die zich volgens verhalen al
aan driehonderd mensen tegoed deed en die
men nog altijd niet heeft kunnen doden.
Aanvallen door wolven komen nauwelijks
voor, zeker niet op volwassenen. Toch speelt
het schuwe dier in de folklore een grote rol
als gevaarlijke menseneter. Voor die tegenstel
ling zijn uiteenlopende verklaringen. Volgens
één theorie waren ze eeuwen geleden soms
veel forser dan nu. Eenmaal in het bezit van
vuurwapens, kreeg de mens echter juist die
grote, en dus agressieve, wolven gemakkelijk
voor zijn loop. Alleen zwakke, schuwe exem
plaren bleven over voor de voortplanting.
Scholen van deze Zuid-Amerikaanse roofvis
sen zouden volgens de verbeelding elk wezen
in het water binnen seconden kaalvreten. In
werkelijkheid bijten ze slechts incidenteel wel
eens een zwemmer.
Volgens sommige archeologen was kannibalis
me onder oermensen wijdverbreid. Tot in de
moderne tijd werden stammen ontdekt die
kannibalisme praktiseerden. Van tal van ram
pen en hongersnoden zijn verhalen bekend
dat mensen in uiterste nood elkaar opaten. Tij
dens oorlogen in Cambodja en West-Afrika
zou kannibalisme zijn gebruikt als terreurmid-
del. En af en toe wordt een moordenaar opge
pakt die zijn slachtoffers (gedeeltelijk) blijkt te
hebben verorberd.
