3 spectrum
Smit Bolnes
zorgde voor
omwenteling
>ow Chemical
Industrievestigingen
PZC
Zaterdag 17 januari 2009
Heeft Zeeland toekomst?
Deze maand besteden we in een serie artikelen aandacht aan de vraag of Zeeland nog toe
komst heeft als zelfstandige provincie. Vandaag het verhaal van de opleving na de Ramp van
1953'toen Zeeland even leek opgenomen te worden in de vaart der volkeren.
De themamaand wordt afgesloten met het Zeeuws debat, maandagavond 26 januari in de
filmzaal van de Abdij in Middelburg. Aanvang 19.30 uur.
Aanmelden: debat@pzc.nl; voor meer informatie over het debat: www.pzc.nl/debat
Werken op zaterdagochtend was
in 1961 bij kleine metaalbedrij
ven op Schouwen-Duiveland
nog de normaalste zaak van de wereld. De
lonen waren er ook niet bijzonder. Toen
kwam dieselmotorenfabriek Smit Bolnes
in Zierikzee.
Leen Legemaaté uit Zierikzee weet het
nog als de dag van gisteren. „Ik kwam uit
militaire dienst in 1961. Ik kon terugko
men bij mijn oude baas die een garage
had, maar ik ben gelijk bij Smit Bolnes be
gonnen. Smit Bolnes had al een vijfdaagse
werkweek. Zaterdag was je lekker vrij en
je verdiende er ook nog een paar knaken
(een knaak is twee gulden vijftig, red.)
extra per week. In die tijd deed je daar een
moord voor."
Smit Bolnes, waarin scheepswerf L. Smit
8c Zoon uit Kinderdijk en motorenfabriek
Bolnes in Krimpen aan den IJssel samen
werkten, zorgde op het nog geïsoleerde
Schouwen-Duiveland dus niet alleen voor
extra banen „In de toptijd werkten er 120,
130 man." De motorenfabriek bracht ook
een sociale omwenteling teweeg. „Kleine
bedrijven in de metaal konden niet achter
blijven met de invoering van een vijfdaag
se werkweek."
Met Smit Bolnes zette Zierikzee de eerste
stap op de weg naar industrialisatie/gehol
pen door rijkssubsidies, aanbod van goed
kope grond én hoogconjunctuur in de Ne
derlandse scheepsbouw. De dieselmoto
ren vonden gretig aftrek, tot begin jaren
zeventig de ene na de andere scheepswerf
in de problemen kwam. „We hebben er al
les aan gedaan om Smit Bolnes in Zierik
zee te houden, maar in 1977 was het afgelo
pen. Dat zie je wel vaker. De nevenvesti
gingen van grote bedrijven verdwijnen bij
tegenwind het eerst."
Legemaate kon in Kinderdijk verder. Hij
bleef in Zierikzee wonen. „Ik zat in de bui
tendienst en was veel onderweg." Met col
lega's heeft Legemaate in 2003 een oude
Smit Bolnes-motor naar Zierikzee gehaald
en gereviseerd. De motor staat in de hout-
loodsen van stichting Museumhaven Zie
rikzee, als herinnering aan wat Legemaate
'een prettige tijd' noemt. „We komen elke
week samen."
1960 Conservenfabriek Coroos, Kapelle
1961-1995 Apparaten- en Ketelfabriek (AKF), Goes
1961 Scheldepoort, Vlissingen-Oost
1962-1977 Dieselmotorenfabriek Smit Bolnes, Zierikzee
1963 Dow Chemical, Terneuzen
1964 Goedhart Cooling Equipment, Sint-Maartensdijk
1966 Hoechst, nu Thermphos, Vlissingen-Oost
1967 Billiton Metal and Thermite Corporation, nu Arkema, Vlissingen-Oost
1969 Aluminiumsmelter Péchiney, nu Zalco, Vlissingen-Oost
1973 Kerncentrale Borssele
1973 Olieraffinaderij Total, Vlissingen-Oost
Felix Binicewicz bron Provinciale Planologische Dienst voor Zeeland
ook tegenwerking. De rijksoverheid wil
niet helpen bij de vestiging van de energie
verslindende aluminiumsmelter Pechiney.
De provincie springt bij via het eigen elek
triciteitsbedrijf dat de eerste commerciële
kerncentrale van Nederland laat bouwen
bij Borssele. In 1973 stopt het spreidingsbe-
leid. Zeeland moet het op eigen kracht
zien te redden.
Of alle inspanningen van de overenthou
siaste Deltaboys Zeeland echt in de vaart
der volkeren hebben opgestoten? Wijlen
Verburg roemt (uiteraard) de bereikte re
sultaten. En hij krijgt steun van de histori
ci Kees Schuyt en Ed Taverne in hun stan
daardwerk '1950, Welvaart in zwart-wit'
uit 2000. Zij noemen de industriële ont
wikkeling van het Scheldebekken in Zee
land onomwonden 'het grootste succes
van het naoorlogse Nederlandse, regionale
industrialisatiebeleid'.
Hun collega's Paul Brusse en Willem van
den Broeke zijn in 'De economische ge
schiedenis van Zeeland, 1800-2000' uit
2005 minder lyrisch. Zij concluderen voor
zichtig dat 'het mogelijk is dat de ontwik
kelingen in de jaren na i960 zijn over
schat'. Een feit is dat Zeeland vanaf het
midden van de jaren zestig voor het eerst
sinds 1880 meer mensen ziet binnenko
men dan vertrekken. De rijksoverheid
heeft met de Deltawerken en het sprei-
dingsbeleid Zeeland bij de rest van Neder
land getrokken, waarvan zeker minder te
recht was gekomen zonder de lef en visie
in Zeeland zelf. Gedeputeerde A.L.S. Loc-
kefeer had wat dat betreft in 1950 een voor
uitziende blik. Hij zei in december dat jaar:
„We kunnen de grote problemen alleen
oplossen, indien wij grote durf, grote vol
harding en groot optimisme aan de dag leg
gen."
Leen Legemaate bij de gerestaureerde Smit
Bolnes motor. foto Dirk-Jan Gjeltema
