Pas na de Ramp
leefde Zeeland op
spectrum
Toekomstvisie voor Zeeland in 1956
msi
OM
r
S
PZC
Zaterdag 17 januari 2009
Plan voor de herinrichting van Zeeland zoals de
Werkgroep Deltazaken Zeeland dat in 1956 maakte.
Met lef en visie heeft Zeeland
toekomst. De Deltaboys leveren in
de jaren vijftig en zestig van de
vorige eeuw het bewijs. Zij
bouwen aan een nieuw Zeeland en
slagen, met dank aan Den Haag
dat nog oog heeft voor zwakke
broeders.
door Harmen van der Werf
Kom rond 1950 niet met de groei
kansen van Zeeland aan in Rot
terdamse havenkringen. 'Ach,
Zeeland', klinkt het daar, 'dat
wordt toch nooit wat'. Rotterdam, de ha
venstad die groot is geworden dankzij de
instroom van Zeeuwse en West-Brabantse
landarbeiders, is zo verschrikkelijk arro
gant. En niet zonder reden. Wie rond 1950
Zeeland binnenrijdt of beter binnenvaart,
gaat terug in de tijd. Het is landbouw dat
de klok slaat. In de Zeeuws-Vlaamse Ka
naalzone is industrie en Vlissingen heeft
zijn eigen trots, de Koninklijke Maatschap
pij De Schelde. Maar daar houdt het wel
mee op.
Zeeland loopt economisch hopeloos ach
ter. Wie vooruit wil, trekt weg, bijvoor
beeld naar Rotterdam. Niet iedere Zeeuw
vindt dat erg. De afgelopen week op 88-ja-
rige leeftijd overleden Middelburger dr M.
C. Verburg signaleert het in zijn in 1996
verschenen proefschrift over Zeeland
1940-1990. Verburg is van 1948 tot 1977 di
recteur van het Economisch Techologisch
Instituut (ETI) in Middelburg. Hij kent
zijn pappenheimers.
'De weerstand tegen economische ontwik
keling is groot', signaleert Verburg, 'uit
vrees voor de morbide grote stad, uit vrees
voor ontkerkelijking en het rode gevaar'.
Hij is zelf lid van de 'rode' Partij van de Ar
beid (PvdA) en zal deze angsten zeker in
zijn beginjaren aan den lijve hebben onder
vonden. Maar, desondanks, hij gaat ervoor
als ETI-directeur.
Met de herinneringen aan de bittere ar
moede in de crisisjaren voor de Tweede
Wereldoorlog zet hij zich met zijn volle in
tellectuele gewicht achter de industrialisa
tie van Zeeland. Industrie moet het hart
worden van het nieuwe Zeeland.
Verburg is niet de enige die er zo
over denkt. Twee heren, Zeeuws
rijksinspecteur jhr J. de Ranitz en
provinciaal topambtenaar ir M. de Vink,
komen eind 1945 al met een brochure met
de alarmerende titel 'Erop of eronder'. Zij
schetsen een beeld van een provincie in
verval. Zij pleiten voor een sprong voor
waarts en zien vooral mogelijkheden voor
economische ontwikkeling langs de Wes-
terschelde. De Ranitz en De Vink hebben
een visie, evenals Verburg, en dragen die
met verve uit.
Niet dat er direct resultaten worden ge
boekt. De omslag in het denken moet nog
komen, onder anderen bij commissaris
van de koningin jhr mr A. F. C. de Casem-
broot. Hij heeft het niet op een snelle in
dustrialisatie waardoor oude tradities verlo
ren zouden gaan. Hij pleit voor 'grote be
hoedzaamheid' en stelt 'dat met doordrij
ven geen enkel resultaat zal worden be
reikt'.
Het enige concrete resultaat dat De Ranitz
en De Vink weten te boeken, is de oprich
ting van het Economisch Technologisch
Instituut (ETI) met Verburg als 'leidsman'.
Wie wel eens de papieren van het ETI
heeft doorgebladerd in het Zeeuws Ar
chief, krijgt het beeld van een stelletje jon
ge honden. Verburg en de zijnen gaan met
een ongekend enthousiasme te werk, ter
wijl ze de eerste jaren nauwelijks iets voor
elkaar weten te boksen.
Het nieuwe Zeeland blijf een wen
kend perspectief dat pas na de wa
tersnoodramp van 1953 een beetje
gestalte begint te krijgen. De provincie
Zuid-Holland komt met een industrialisa
tieplan voor de zuidkant van de provincie,
rond wat nu het natuureiland Tiengeme-
ten in het Haringvliet is. Óat kunnen zelfs
de conservatiefste Zeeuwse bestuurders
niet over hun kant laten gaan.
Ze geven een clubje ambtenaren, onder
wie Verburg en De Vink, de opdracht een
tegenzet op het schaakbord te doen. Dit
clubje, de Werkgroep Deltazaken Zeeland,
zal later de geuzennaam Deltaboys krijgen.
Zij zijn de mannen met lef en visie die in
oktober 1956 met een meer dan ambitieus
studieprogramma komen. Heel Zeeland
moet op de schop, in het kielzog van de na
de Ramp van 1953 in gang gezette Delta
werken. 'Te omvangrijk', kritiseert het
West-Brabantse dagblad De Stem het stu
dieprogramma.
De Stem heeft gemakkelijk praten. West-
Brabant profiteert dan al jaren van het
door Den Haag ingezette stimuleringsbe
leid voor 'achterstandsgebieden'. Ouden
bosch en Etten-Leur zijn aangewezen als
ontwikkelingskernen. Met rijksgeld wor
den bedrijven verleid zich in de West-Bra
bantse dorpen te vestigen, terwijl Zeeland
(nog) buiten de boot valt. Tot grote erger
nis van Zeeuwse bestuurders. Thoolse
landarbeiders die op het eigen eiland niet
meer aan de bak komen, zien zich gedwon
gen te gaan pendelen. In busjes.
Het tij keert, in 1956. Niet dankzij het stu
dieprogramma van de Deltaboys, al zal dat
geholpen hebben, maar omdat de rijks
overheid een andere koers uitzet De Rand
stad wordt te vol. (In die tijd al!) Het is
niet goed om daar nog meer bedrijvigheid
te concentreren. 'Spreiding' wordt het
nieuwe toverwoord en daar zal Zeeland
ook van profiteren.
Goes, Terneuzen, Zierikzee en
Sint-Maartensdijk krijgen in 1959
dezelfde status als Oudenbosch en
Etten-Leur. Zeeland staat aan het begin
van een nieuw tijdperk. Wat de Deltaboys
voor ogen stond, kan eindelijk werkelijk
heid worden. Niet dat het zo vlot gaat.
Den Haag mag met de geldbuidel ramme
len, dat wil niet zeggen dat ondernemers
Veerdiensten
O
Inpoldering land van Saeftinghe
Afsluiten oostelijk bekken Oosterschelde
O
Afdamming Eendracht
Dam
Vaste of andere oeververbindingen
inde Westerscheide
Centrale weg met secundaire dam door
Oosterschelde
haven- en industriegebied
industrieterrein
landbouwgronden
natuurgebieden
bebouwde kom
verwachte uitbreiding
11
bebouwde kom
zout water
zoet water
oesterpercelen
afsluitdammen met kunstwerken
(met of zonder hoofdwegen)
staan te trappelen. Het spreidingsbeleid
zorgt er wel voor dat enkele flinke werkge
vers zich laten verleiden naar Zeeland te
komen, zoals de Apparaten- en Ketelfa-
briek (AKF) in Goes die in Den Haag niet
meer uit de voeten kan.
'Swingen' gaat het pas echt, als de rijks
overheid zich - op de hielen gezeten door
de Deltaboys en scheepswerf De Schelde
in Vlissingen - laat overhalen een nieuw
zeehavengebied te maken in het Zuid-Sloe
bij Vlissingen. Rotterdammers laten zich
weer van hun slechste kant zien. Zij voor
spellen dat het niets wordt met het
Zuid-Sloe, omdat er geen goede achter
landverbindingen zijn. Het duurt inder
daad enkele jaren voordat na reparatiewerf
Scheldepoort (van De Schelde) zich meer
bedrijven in Vlissingen-Oost vestigen,
maar ze druppelen wel binnen. In 1966
komt er voor het eerst rook uit de schoor
stenen van de Duitse fosfaatproducent
Hoechst (nu Thermphos). Billiton M T
(nu Arkema) volgt vrij snel daarna. Onder
tussen is bij Terneuzen de chemiegigant
Dow Chemical neergestreken.
Met de hulp van Den Haag ontwikkelt
zich een eigentijdser Zeeland, maar er is
