spectrum 4 PZC Zaterdag 10 januari 2009 Welvarend onbehagen In onze cultuur is materiële rijkdom tot het hoogste goed verheven. De kredietcrisis toont echter feilloos aan hoe kwetsbaar de wereld van geld en hebzucht is. Natuurlijk is het verleidelijk met de beschuldigende vinger naar de bankiers van Wall Street of de Amsterdamse Zuidas te wijzen. Maar eigenlijk moeten we allemaal eens kritisch in de spiegel kijken. door Jasper van de Kerkhof foto Lex van Lieshout/ANP Zwarte maandag, 29 september 2008. Nadat Wouter Bos heeft ingegrepen om Fortis van de ondergang te redden, incasseert de beurs in Amster dam een historisch verlies: 9 procent. Over al ter wereld kleuren de koersen bloed rood. In 24 uur gaat wereldwijd 1.200 mil jard dollar aan beurswaarde in rook op. Op tv schieten beelden voorbij van wanhopi- gé handelaren, pessimistische commentato ren trekken een vergelijking met de Grote Depressie uit de jaren dertig. De paniek van september 2008 is dan wel weggeëbd, de kredietcrisis dwingt ons na te denken over de vraag of de materiële voorspoed die we zo gewoon vinden, ook echt vanzelfsprekend is. Oude 'zekerhe den' - dat de huizen meer waard worden, dat spaargeld veilig is bij de bank en dat pensioenen meeliften met de kosten van levensonderhoud - lijken opeens niet meer zo zeker. Het financiële kaartenhuis dat er zo robuust uitzag, stond de afgelo- pen maanden meermalen op het punt in te storten en alles en iedereen met zich mee te sleuren. De crisis toont daarmee feilloos aan hoe broos het 'casinokapitalis- me' van bankiers en beurshandelaren ei genlijk is en houdt ons tegelijkertijd een spiegel voor. Natuurlijk is het verleidelijk te wijzen naar de graaiende bestuursvoorzitters, de ver dorven bonuscultuur in de top van het be drijfsleven en de roekeloze scoringsdrift in de financiële sector. Maar laten we niet ver geten dat zij de meest zichtbare uitwas zijn van een maatschappij die zwelgt in zijn overvloed en waar geld het enige lijkt te zijn dat écht telt. Onze honger naar meer lijkt nooit gestild. Anderhalf miljoen Nederlandse huishoudens hebben twee of meer auto's, in het gemiddelde gezin sur fen de kinderen op 2,2 computers en kij ken 's avonds naar hun eigen tv. En we gaan 2,8 keer per jaar op vakantie. Dat is nog niet genoeg, de helft van de Nederlan ders wil er nóg vaker op uit. Waarom nemen we geen genoegen met de welvaart die we al hebben? We gebrui ken geld niet alleen om spullen van te ko pen die we nodig hebben of die het leven aangenaam maken, stelt Rutger Claassen, auteur van het boek Het eeuwige tekort. „Geld is ook steeds meer een doel op zich geworden, een manier om aanzien te ver werven. Geld verschaft status, tegenwoor dig meer dan enige andere vaardigheid of 'Rijkdom bestaat niet uit het hebben van veel bezittingen, maar in het heb ben van weinig behoeften.' Grieks wijsgeer Epicurus (derde eeuw v. Christus) 'Afgunst wordt niet veroorzaakt door grote verschillen tussen onszelf en anderen, maar juist door een zekere overeenkomst Een soldaat is niet ja loers op zijn generaal, wel op zijn sergeant' Schotse filosoof David Hume (1711-1766) 'We weten nooit de waarde van water, totdat de bron droog komt te staan.' Engels gezegde 'Kapitalisme is het verbazingwekkende geloof dat de meest ondeugende mensen de meest ondeugende dingen doen ten gunste van iedereen.' Brits econoom John Maynard Keynes (1883-1946) 'De aarde biedt meer dan voldoende om ieders behoeften te bevredigen, maar niet ieders hebzucht.' Gandhi, Indiaas politiek en spiritueel leider (1869-1948) 'Mensen kennen de prijs van alles en de waarde van niets.' Oscar Wilde, Engels-Ierse dichter en toneelschrijver (1854-1900) De overheid, dankzij omvangrij ke steun aan banken en be drijfsleven terug in het hart van de economie, is voorbes temd het voortouw te nemen. De eerste voorzichtige aanzetten zijn al gedaan. De bonussen van bankiers en verzekeraars die om steun moesten aankloppen bij minis ter Bos (ABN Amro, Fortis, ING, Aegon en SNS Reaal) zijn aan banden gelegd. De tijd dat financiële instellingen naar eigen goed dunken geld heen en weer konden schui ven, lijkt voorbij. De teugels worden aange haald en het toezicht op de financiële sec Reageren? spectrum@wegener.nl talent." Hoe is het anders te verklaren dat we on danks onze materiële overvloed steeds weer bereid zijn er een schepje bovenop te doen, net wat harder te werken dan een collega voor die felbegeerde promotie, te speculeren op de beurs in plaats van te spa ren of klakkeloos een lening afsluiten voor spullen die we eigenlijk niet kunnen beta len? De paradox is dat we rijker kijn dan ooit, maar dat tegelijkertijd geld in ons le ven centraler staat dan ooit tevoren. Opmerkelijk genoeg is dat te danken aan de democratisering en het gelijkheidsden- ken, betoogt de Britse schrijver Alain de Botton in zijn boek Statusangst. Vroeger waren er klassen en standen en kende ie dereen zijn plek: wie voor een dubbeltje was geboren, werd nooit een kwartje. De huidige maatschappij gaat ervan uit dat ie dereen gelijke kansen heeft en dus zijn plek aan de top moet bevechten. Gevolg is dat iedereen elkaar de loef wil afsteken. Maar het is tijd de bakens te verzetten. De ongebreidelde hebzucht staat nu in een kwaad daglicht en dat biedt kansen tot een minder eenzijdige maatschappelijke orde ning te komen. We wijzen makkelijk naar anderen, naar de zakkenvullende bankiers bijvoorbeeld, maar zijn weinig kritisch op onszelf Ten onrechte, want de huidige cri sis reikt veel verder dan het onnavolgbare gegoochel met geld in de financiële we reld. Het is een mentaliteitskwestie die ons allemaal raakt. Ook in kringen van weten schap, politiek, religie en maatschappelijke organisaties klinkt het pleidooi voor herzie ning van onze materialistische levensstijl. tor wordt verscherpt. Een breuk met de af gelopen jaren, waarin de gedachte heerste dat de markt wel wist wat goed is en wat niet. De markt kent echter geen moraal. De hervormingen in de top van bedrijfsle ven en politiek moeten nu geleidelijk door sijpelen naar de rest van de maatschappij. Dat zal nog niet meevallen. De hang naar status en de inhaligheid die daaruit voort komt, is volgens velen de motor van onze moderne consumptiemaatschappij. Met de overdrijving die het zakenblad eigen is, noemde Quote hebzucht eens 'de door de goden verdoemde emotie die aan de basis staat van onze welvaart en daarmee van onze beschaving'. In minder uitdagende woorden wordt die redenering door veel serieuze denkers gevolgd: zonder heb zucht geen ambitie, zonder ambitie geen vooruitgang, zonder vooruitgang geen wel vaart. Heeft een pleidooi voor een minder eenzij dig op geld gerichte maatschappij dan wel kans van slagen? Hele generaties zijn opge groeid met overvloed en het zou naïef zijn te denken dat één crisis, hoe heftig ook, on ze materialistische levenswijze zomaar kan veranderen. Natuurlijk is het wensdenken. Het gevoel dat het anders moet, kan ook zo weer overgaan. We zijn nu eenmaal ge wend te consumeren en geld te verdienen alsof de betekenis van het leven daarvan afhangt. Dat doorbreek je niet van de ene dag op de andere. Er zijn lichtpuntjes. „Niets verplicht ons het heersende statussysteem te onderschrij ven", concludeert Alain de Botton aan het slot van zijn boek Statusangst. Het is een ingewikkelde manier om te zeggen dat we er zelf voor hebben gekozen geld zo'n cen trale plek in ons bestaan te geven en we er dus ook zelf voor kunnen kiezen dat weer los te laten. Wie een positieve blik op de mensheid heeft, gaat ervan uit dat we in de kern mo rele wezens zijn, die verder kunnen kijken dan eigen materieel gewin. Misschien heb ben we alleen wat meer ruggengraat no dig.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2009 | | pagina 132