ims
PZC Woensdag 31 december 2008 j 3
Kredietmonster
slaat overal toe
wijl politici volhouden dat we vooral niet in paniek moe
ten raken, kondigt het ene na het andere bedrijf ontslagen
aan.
De economie krimpt in 2009 voor het eerst sinds begin ja
ren tachtig, voorspelt het Centraal Planbureau (CPB). „Ik
hoop dit nooit meer mee te maken", zegt directeur Coen
Teulings. De hele wereld wordt geraakt door deze crisis.
Een 'beetje bang' wordt Teulings ervan.
In een paar maanden tijd heeft optimisme plaatsgemaakt
voor vrees. Met gevoel voor leedvermaak zei de zelfverze
kerde Braziliaanse president Lula da Silva in september
nog: „Crisis? Welke crisis? Het is Bush' crisis, niet de mij
ne." Krap twee weken later was Da Silva gedraaid als een
blad aan een boom. „De crisis in de Verenigde Staten kan
problemen opleveren voor alle landen."
Da Silva kan het weten. Een halfjaar geleden groeide de
Braziliaanse economie nog als kool. Totdat batige bankiers
de geldkraan dichtdraaiden en nauwelijks nog bereid wa
ren leningen te verstrekken aan elkaar of aan bedrijven en
consumenten. In paniek trokken beleggers massaal hun
investeringen terug uit het Latijns-Amerikaanse land en
de Braziliaanse munt, de real, ging hard onderuit. Het lot
van Brazilië treft veel snelgroeiende economieën. Onder
de slachtoffers: Hongarije, Zuid-Korea, Rusland, de Oekraï
ne, Argentinië.
Hoe heeft het zover kunnen komen? De ellende begon in
Amerika, waar de huizenprijzen de laatste jaren rap ste
gen. Daardoor begonnen overmoedige hypotheekverstrek
kers geld te lenen aan Amerikanen met weinig of geen in
komen. Die leningen werden verkocht als beleggingen en
een ingenieus kaartenhuis was geboren. Toen de woning
markt in de loop van 2007 afkoelde, raakten huizenbezit
ters en banken in geldnood.
Uit de puinhoop op de Amerikaanse huizenmarkt verrees
het monster. Financiële instellingen leden enorme verlie
zen op hun complexe beleggingen in de huizenmarkt.
Toen zakenbank Lehman Brothers halverwege september
failliet ging, greep het monster zijn kans en zaaide angst.
Banken gingen elkaar wantrouwen en de kredietkraan
werd dichtgedraaid. Banken leenden elkaar niet meer en
beperkten de kredietverlening aan bedrijven en consu
menten.
De ondergang van Lehman deed het hele financiële sys
teem op zijn grondvesten schudden. De crisis kwam in
een stroomversnelling, 's Werelds grootste verzekeraar,
het Amerikaanse AIG, werd deels genationaliseerd en cen
trale banken pompten miljarden euro's aan noodleningen
in de economie. Het vertrouwen van consumenten en be
drijven in de economie stortte in en beurzen zakten door
het ijs.
Op Wall Street streden paniek en wanhoop begin oktober
om voorrang. Terwijl de borden binnen dieprood kleur
den, stonden verslagen handelaren voor het beursge
bouw. De meesten wilden niet praten over de scherpe
koersdalingen. Niet alleen de ravage op de beurs boezem
de angst in, ook de eigen positie stond op het spel: ban
ken en verzekeraars zetten onder druk van de crisis mas
saal mensen op straat.
Nederland bleef niet gespaard. Het mon
ster zette zijn zinnen op Fortis, dat zich
had verslikt in de peperdure overname
van ABN Amro. Het bedrijf kon niet
meer aan kapitaal komen en op de beurs
gleed het aandeel weg. Toen zakelijke
klanten en spaarders hun geld weghaalden, grepen de
overheden van België, Nederland en-Luxemburg begin ok
tober in. Een week later nationaliseerde 'Den Haag' de Ne
derlandse tak van de bankverzekeraar.
Sinds het failliet van Lehman en de redding van Fortis
heeft het monster de wereldeconomie in een wurggreep
die steeds knellender wordt. Banken houden de hand op
de knip, bedrijven en consumenten komen moeilijker aan
kredieten. Die kredieten zijn voor een economie wat zuur
stof voor een mens is. Sluit de toevoer af en het is slechts
een kwestie van tijd voordat de dood intreedt.
Tot in alle uithoeken van de wereld laat het monster zich
gelden. Volgens de Wereldbank staan ontwikkelingslan
den aan de vooravond van een heftige economische neer
gang. De grote angst is dat de ontwikkelingshulp zal
droogvallen, maar het is niet de enige angst. Investeerders
halen hun geld terug uit de Derde Wereld en de export
staat er onder druk doordat de vraag uit het rijke Westen
afneemt.
De kredietcrisis volgt pal op de voedselcrisis eerder dit
jaar. Toen schoten de voedselprijzen omhoog als gevolg
van tekorten op de wereldmarkt. Van Mexico tot Haïti
braken hevige rellen uit. Maïsmeel, het basisvoedsel in Ke
nia, kostte eind vorig jaar 77 eurocent. Nu is de prijs ruim
één euro. In de armste landen, waar een veel groter deel
van het inkomen aan voedsel wordt besteed, komt de
prijsstijging extra hard aan.
„Ik heb altijd elke cent moeten omdraaien", vertelt John
Wambua, die werkt als huishouder en tuinman bij een ge
zin aan de rand van de Keniaanse hoofdstad Nairobi.
„Maar zo erg als dit jaar heb ik het nog nooit meege
maakt."
De groeiwonderen zijn eveneens kwetsbaar. De BRIC-lan-
den (Brazilië, Rusland, India en China) zijn steeds meer
verweven met de rest van de wereld. Daardoor konden rij
ke westerlingen jarenlang profiteren van goedkope kle
ding en elektronica uit Chinese fabriekshallen én hun ei
gen producten verkopen. Nu gebeurt exact het omgekeer
de: fabrieken sluiten hun deuren en de vraag van de Chi
nezen neemt af
Dat voelen steeds meer exporteurs. Onlangs luidde de Ne
derlandse Metaal Recycling Federatie (MRF) de noodklok.
Door de crisis is de vraag naar grondstoffen en recycling-
materiaal uit China ingezakt. Daardoor zijn de prijzen van
oud papier, karton en schroot drastisch gedaald. De hoop
dat groeiwonder China de rest van de wereldeconomie
aan de praat zou houden, brokkelt af nu steeds meer ex
porteurs de vraag zien terugvallen.
De werkelijkheid is grimmig: de wereld zit midden in een
heftige recessie, die volgend jaar nog dieper wordt Het rij
ke Westen moet diep door de knieën, groeiwonderen krij
gen harde klappen en de armste landen ontkomen niet
aan de crisis.
Overheden en centrale banken doen alles om het monster
te temmen. Banken zijn gered en noodfondsen opge
tuigd. Spaartegoeden zijn garant gesteld en rentes ver
laagd. Dat allemaal om de naderende pijn te verzachten,
de kredietverlening op gang te krijgen en het vertrouwen
van consumenten en bedrijven te herstellen. Maar als die
maatregelen afwerken, dan zal dat met flinke vertraging
zijn.
Verlichting op korte termijn komt uit een andere hoek.
Door de economische tegenslag zijn grondstoffen zoals
olie enorm in prijs gedaald. Dat is goed nieuws voor de
consumenten, die zich afgelopen zomer scheel betaalden
aan energie en benzine. De euro is in waarde gedaald en
dat kan exportlanden als Nederland verlichting brengen,
doordat hun producten omgerekend goedkoper worden
voor niet-Europese afnemers.
Dat lijkt goed nieuws, maar steeds meer economen waar
schuwen voor een nieuwe ramp. Als consumenten en be
drijven hun enorme (creditcard-)schulden niet kunnen
aflossen, leidt dat tot een nieuwe golf verliezen onder fi
nanciële instellingen.
Dan zal het monster zijn kans grijpen en opnieuw angst
zaaien.
