Griekse monniken
willen hun naam zuiveren
ii spectrum
■^fe
PZC
Zaterdag 20 december 2008
De Griekse jeugd komt met geweld in opstand tegen de eigen
uitzichtloosheid en het hardnekkige machtsmisbruik van de
politieke elite. De haat tegen de conservatieve regering van
Costas Karamanlis wordt dezer dagen vooral gevoed door een
landschandaal, waarbij een beroemd orthodox klooster is betrokken.
Maar de monniken vechten terug. „Onze rechten zijn duizend jaar
oud."
door Eelco van der Linden
H
et Vistoniameer laat
zich verlichten door
een milde winterzon.
Ganzen vliegen hoog
in formatie, zwanen,
reigers en pelikanen
dobberen vredig in
het brakke water. Het zout Wordt geleverd
door de aan de zuidflank van het meer lig
gende Thracische Zee. In het noorden pie
ken door de nevel de rauwe Radopi-ber-
gen, waarachter Bulgarije ligt. Verder oost
waarts het Turkse Istanbul.
Vistonia oogt als het paradijs. Het meer is
een uniek natuurgebied met honderden
soorten trekvogels. Momenteel is Vistonia
in Griekenland echter synoniem voor cor
ruptie. De naam ligt op de lippen van alle
jonge demonstranten die de binnenstad
van Athene en het hier niet ver vandaan
gelegen Thessaloniki kort en klein slaan.
Voor hen is premier Costas Karamanlis te
vergelijken met de wrede koning Diome-
des, die hier in de oudheid werd gedood
door de heldhaftige halfgod Heracles, na
dat die erin was geslaagd de woeste, men-
senetende paarden te vangen die zich in
het meer ophielden.
Karamanlis (55) werd in 2004 gekozen, na
bijna twee decennia van socialistische rege
ringen. Hij is de neef van de politieke pa
triarch Constantijn Karamanlis, die in 1974
de eerste democratische regering vormde
nadat het kolonelsregime, mede door het
studentenverzen ten val was gebracht. De
Griekse politiek draait nog altijd rond drie
families en hun vriendenklieken, maar Ka
ramanlis zei anders te zijn. Hij beloofde
een einde te maken aan de chronische cor
ruptie en het land te moderniseren.
Maar ook nu stapelen de schandalen zich
op. 'Vistonia' is voor de regering het ge
vaarlijkst. Een minister en de machtige ka
binetswoordvoerder Roussopoulos zijn al
afgetreden. De hoogste openbaar aankla
ger doet onderzoek, evenals een parlemen
taire commissie. De bevindingen kunnen
Karamanlis wel eens de kop kosten. Want
de premier moet geweten hebben van een
ingenieus systeem, waarbij jarenlang
zwaar overgewaardeerd, goedkoop land
van het Vatopedi-klooster werd geruild te
gen duur, ondergewaardeerd bouwland
van de staat. Bij deze (265) transacties zou
den zowel de monniken als de regering en
haar handlangers grote bedragen hebben
opgestreken. De schade voor de Griekse
staat wordt geraamd op 135 miljoen euro.
Het schandaal schokte de Grieken, mis
schien nog wel het meest vanwege de be
trokkenheid van de orthodoxe kerk en Va
topedi, een van de twintig kloosters die sa
men een semi-onafhankelijke republiek
vormen op het schiereiland Athos, ten zui-
bulgarje
macedonië
t 'turkije
GRIEKENLAND
/V «TJSt*
^Thessaloniki
HALKIDIKI
'S A
Vatopedi-klooster athos
Egeïsche zee
den van Thessaloniki. Op de heilige grond
van Athos zijn al duizend jaar vrouwen en
zelfs vrouwelijke dieren niet welkom, wel
mannelijke pelgrims. Onder hen veel vips.
Van George Bush senior en de Spaanse ko
ning Juan Carlos tot prins Charles en pre
mier Karamanlis, allemaal komen ze zich
laven aan de pure spiritualiteit en de een
voudige gastvrijheid van de monniken.
Een van hen is de Amerikaanse pater Mat
thew. Hij kwam zeventien jaar geleden
van het katholieke klooster bij Chicago
naar Vatopedi. Dezer dagen verblijft hij in
het aan Sint Nicolaas gewijde zusterkloos
ter, op een eilandje midden in het Vistonia
meer. Op zondagmorgen loopt hij na een
vier uur durende mis voorop in een proces
sie. Met een houten hamer klopt hij rit
misch op een lange balk. Achter hem wor
den gouden kruizen, een met verse bloe
men versierd heiligenportret en natuurlijk
de blauwwitte Griekse vlag meegedragen.
Het klooster van Vatopedi praat niet met
de pers, maar pater Matthew krijgt toe
stemming uitleg te geven en het klooster
te verdedigen tegen wat hij noemt 'kwaad
aardige verdachtmakingen en leugens'.
Een ervan is dat Vatopedi land ruilde dat
geen eigendom was. De monnik schudt
zijn hoofd en plukt aan zijn lange, grijze
baard. „Het meer en de omliggende gron
den zijn sinds de vierde eeuw van ons. Do
cumenten uit de elfde en dertiende eeuw,
van onder anderen de Byzantijnse keizer,
bevestigen dat. Zelfs de Turkse bezetters
daarna twijfelden hier niet aan."
Over die documenten van oude keizers
wordt door de criticasters lacherig gedaan.
Volgens pater Matthew onterecht. „De ei
gendom van de helft van alle grond in
Griekenland berust op oude documenten.
Het hart van het probleem is dat kloosters
in de loop der eeuwen veel grond kregen
van weldoeners, om zichzelf en andere ge
meenschappen te kunnen onderhouden.
Kloosters hebben ook sociale en economi
sche functies. Denk aan scholen en zieken
huizen maar ook aan landbouwprojecten."
Het schandaal dat het moderne Grieken
land op zijn grondvesten doet schudden,
raakt direct de vraag of kerk en staat niet
ook in Griekenland moeten worden ge
scheiden. Pater Matthew memoreert dat
de kloosters op Athos de Griekse onafhan
kelijkheidsstrijd tegen de Turkse overheer
sers steunden, maar dat ze bij de onafhan
kelijkheid, begin twintigste eeuw, bijna al
hun land kwijtraakten. „Land was nodig
voor de anderhalf miljoen Griekse vluchte
lingen die na de gedwongen volkerenruil
met Turkije hierheen kwamen. De kloos
ters hebben land geschonken, maar zijn
ook onteigend, zonder dat daarvoor ooit
compensatie is betaald." Pater Matthew
stelt dat hij en alle andere honderd monni
ken van Vatopedi, inclusief de Cyprioti
sche abt Ephraim, geen bezit hebben,
maar dat een klooster wel geld nodig
heeft. „Voor sociaal werk, studiebeurzen,
onderhoud en om elke dag honderd pel
grims gratis te kunnen huisvesten."
Dat de regering de eigendoms
rechten van Vatopedi erkende,
vindt hij normaal. Net als de
compensatie die het klooster
kreeg voor de overname van het meer
door de staat. „Alles gebeurde op initiatief
van de staat, nadat ons voornemen een na
tuurpark aan te leggen weerstand opriep
bij de lokale bevolking, vooral de vissers.
Het leek voor iedereen beter als de staat
hier .voortaan de dienst zou uitmaken."
De monnik ontkent dat het klooster gron
den kreeg, die met enorme winst zijn door
verkocht aan de organisatie van de Olympi
sche Spelen in 2004. Ook abt Ephraim zou
geen geld hebben doorgesluisd naar Cy
priotische offshore rekeningen. „Het zijn
allemaal pogingen het kloosterdom in dis
krediet te brengen."
Matthew is ervan overtuigd dat een deel
van de Griekse maatschappij, de socialis
tische Pasok-partij voorop, probeert de
macht van de kerk terug te dringen. „Wij
zijn nog een staatsgodsdienst, hebben mo
reel aanzien en invloed en dat doet sommi
gen zeer." De monnik zweert bij het oude
Byzantijnse model, eenheid van kerk en
staat, om 'het onmiskenbare verval te stui
ten'. Hier in het uiterste noordoosten van
Griekenland lijkt daarvoor nog genoeg
steun. Maar niet in de grote steden, waar
de monniken nu door woedende jongeren
op één hoop worden geveegd met corrup
te politici. Pater Matthew uit Chicago kijkt
naar de op het water landende meerkoe
ten. Hij zucht en belooft strijd. „Alle land-
ruilen mogen ze terugdraaien. Wat telt, is
onze naam. Via het Europees Gerechtshof
zullen we die nu laten zuiveren."
Reageren?
spectrum@wegener.nl
De Amerikaanse pater Matthew kwam zeventien jaar geleden naar Vatopedi. Op zondagmorgen loopt hij na
een vier uur durende mis voorop in een processie. foto Eelco van der Linden
De machthebbers van het Vatopedi-klooster zouden bij landruil met de staat
grote bedragen hebben opgestreken. foto Nikitas Kotsiaris/EPA
