9 spectrum
Elk plan sneuvelt uit
angst voor zeven
miljoen autobezitters
PZC
Zaterdag 20 december 2008
fing ooit als prijsmaatregel zal accepteren'
en alle plannen verdwijnen in de prullen
mand. Zeker nadat een verhoging van de
benzineaccijns (het latere Kwartje van
Kok) wordt ingevoerd om de tekorten op
de rijksbegroting terug te dringen. Het ka
binet is bang dat nieuwe plannen het
beeld van de automobilist als melkkoe ver
der versterken.
Wat niet helpt, is dat verkeerswoordvoer-
der Annemarie Jorritsma en haar WD in
de oppositie fel tekeergaan tegen reke
ningrijden. De laatste twee jaar van haar
ambtsperiode houdt Maij-Weggen zich
stil, zeker als de verkiezingen zich aandie
nen.
Na die verkiezingen, in 1994,
gaat premier Wim Kok met
het eerste paarse kabinet aan
de slag. Terug van weggeweest:
rekeningrijden. Tijdens de formatie weet
de PvdA het onderwerp in het regeerak
koord te krijgen. Ook verrassend: de nieu
we minister van Verkeer is Jorritsma, die
een megadraai moet maken. Ze maakt
geen haast, dient in 1997 vlak voor kerst
nog wel een wetsvoorstel in, maar het kabi
net behandelt het niet. Het is weer dezelf
de riedel: de verkiezingen staan voor de
deur en niemand durft zeven miljoen auto
bezitters tegen zich in het harnas te jagen.
Tineke Netelenbos (PvdA, 1998-2002)
komt aan het roer als minister van Verkeer
in het tweede kabinet-Kok. Nouwen ziet
na één gesprek met haar de bui al hangen.
„Ze zei: 'Ik druk rekeningrijden door, want
het staat in het regeerakkoord'. Maar wij
geloofden niet in een cordon van tolpoort-
jes."
De weerstand is groot. Naast de ANWB
zijn werkgevers, vakbonden en regionale
overheden ook uitermate kritisch over
'Tineke Tolpoort'. Netelenbos besluit wat
gas terug te nemen: er komt geen cordon
van 74 tolpoortjes, ook niet van 49. Uitein
delijk hoeven er nog maar tt te komen bij
de vier grote steden. En eerst een experi
ment. De steden zijn aanvankelijk huive
rig. Maar na door Netelenbos een vette
worst voorgehouden te hebben gekregen -
een 'bereikbaarheidspakket' van 5 miljard
euro - gaan ze overstag. Coalitiegenoot
WD ruikt bloed ('prostitutie met over
heidsgeld') als Netelenbos maar blijft on
derhandelen.
Als in het voorjaar van 2001 het kabinet
dreigt te worden opgeblazen door een bev
grotingsruzie, ziet Netelenbos in dat het
lastig wordt de plannen voor tolpoortjes
door te voeren. Een eventuele vervroegde
verkiezingscampagne zou de PvdA slecht
uitkomen: de meeste kiezers hebben een
auto.
Maar Netelenbos heeft een mazzeltje. In
haar lade ligt nog een onderzoek van de
stichting Natuur en Milieu, over de moge
lijkheden van een geavanceerde kilometer
heffing: plaats in elke auto een kastje dat
communiceert met een satelliet. Per kilo
meter die de automobilist rijdt, moet dan
een bedrag worden betaald. Wegenbelas
ting en aanschafbelasting bpm verdwij
nen. Martin van Pernis, topman van Sie
mens, verklaart tijdens een hoorzitting in
de Tweede Kamer dat een kilometerhef
fing binnen vijf a zes jaar mogelijk is. Later
komt een rapport (MobiMiles) van IT-on-
dernemer Roel Pieper, opgesteld in op
dracht van Netelenbos, met eenzelfde con
clusie. In de Kamer zijn WD, PvdA en
D66 om en de tolpoortjes zijn eind 2001
van tafel.
Rekeningrijden is uit, kilometerheffing is
in. Het wordt een verkiezingsthema als
het kabinet Kok-II kort daarna valt over
het Srebrenica-rapport. Het CDA is tegen
('nodeloos ingewikkeld'). Maar ook de
WD doet weer moeilijk en wil alleen een
platte heffing (een vast bedrag per gereden
kilometer), niet gedifferentieerd naar tijd
en plaats, waar veel kleine partijen juist
wel voor zijn.
Na de politieke aardverschuiving - de LPF
komt met 26 zetels in de Tweede Kamer -
wordt in mei 2002 het Nationaal Vervoers
plan, mét daarin de plannen voor een kilo
meterheffing, weggestemd. De vingers van
de LPF- en CDA-Kamerleden gaan niet de
lucht in, maar óók de WD stemt tegen,
tot stomme verbazing van inmiddels de
missionair minister Netelenbos. De project
groep kilometerheffing wordt met onmid
dellijke ingang opgeheven.
In het kortstondige ministerschap van
Roelf de Boer (LPF, 2002-2003) gebeurt
niets en opvolger Karla Peijs (CDA,
2003-2007) is bij haar aantreden duidelijk:
„We gaan niet rekeningrijden", zegt ze
triomfantelijk tegen een cameraploeg die
haar op haar eerste dag volgt op Weg naar
haar ministerie. In het regeerakkoord staat
er ook geen letter over. Maar Peijs schrikt
na een paar maanden van een presentatie
van Bert Keijts, de hoogste man van Rijks
waterstaat. Met een reeks cijfers toont hij
aan dat het de komende jaren zó druk
wordt op de wegen, dat de ochtendspits
verknoopt raakt met de avondspits als er
niets wordt ondernomen.
Nouwen, inmiddels alweer jaren weg bij
de ANWB, wordt benaderd door Peijs. Of
hij een platform van sleutelfiguren uit de
verkeerswereld wil voorzitten, om uiterlijk
in mei 2005 met een advies te komen over
een andere manier van betalen voor het ge
bruik van de weg. „Daar heb ik wel een
paar nachten wakker van gelegen, ja. Ga je
niet aan een dood paard trekken?"
Het advies komt na een lange, laatste
avond vergaderen, gedragen door de
ANWB, milieuclubs, lagere overheden,
werkgevers en vakbonden: er moet een
landelijke kilometerheffing komen, waar
bij de prijs wordt bepaald naar plaats, tijd
en milieukenmerken van de auto. De mo
torrijtuigenbelasting en aanschafbelasting
(de bpm), samen goed voor 7 miljard euro
per jaar, moeten worden afgeschaft. De op
brengst moet naar het infrastructuurfonds
gaan en niet langer naar de algemene mid
delen.
Nouwen: „Peijs koos bewust voor draag
vlak, dat had ze van haar voorgangers ge
leerd. En ze deed er verstandig aan mij te
kiezeif. Een voorzitter die gezien het verle
den niet bereid is alles voor zoete koek te
slikken."
Voor het eerst in lange tijd is er maatschap
pelijk draagvlak, in de Kamer is er ruime
steun en tijdens de laatste verkiezingen in
2007 is de kilometerheffing voor het eerst
in lange tijd geen heftig verkiezingsthema.
Nu is Camiel Eurlings (CDA, 2007-) aan
zet. In het jongste regeerakkoord staat dat
hij nog deze kabinetsperiode, uiterlijk in
2011, 'onomkeerbare stappen' wil zetten
om de heffing in te voeren. De coalitie
(CDA, PvdA en Christenunie) is voor,
evenals de kleine linkse partijen. Maar de
geschiedenis leert: hoe concreter de plan
nen, hoe meer het verzet aanzwelt Opposi
tiepartij WD is plots wéér fel tegenstan
der geworden, tot 'groot verdriet' van Nou
wen, evenals de fors gegroeide SP en
nieuwkomer PW, onder leiding van
Geert Wilders.
De Wet Kilometerprijs ligt nu bij de Raad
van State en komt volgend voorjaar in de
Kamer. Maar het draagvlak is weer broos.
Toch hoopt Nouwen 'na twintig jaar einde
lijk politieke lef te zien'. „Anders worden
de files langer en langer. Alsof kiezers daar
blij mee zijn."
En anders kan Tweede Kamerlid Kees van
de Staaij van de SGP weer het aloude kin
derliedje zingen, zoals een jaar geleden tij
dens een debat: 'We zijn er bijna, we zijn
er bijna... maar nog niet helemaal'.
Reageren?
spectrum@wegener.nl
Op de A12 bij Harmeien zijn elf portalen over de weg gebouwd voor een proef met rekeningrijden.
foto Fred Steenman
