f j Fonografisch geheugen
'Door naar muziek te luisteren, leren we met onze gevoelens óm te gaan.'
Muziekwetenschapper Henkjan Honing
PZC Zaterdag 20 december 2008 I 1 3
emotie. Vrouwen huilen het he
vigst bij Marco Borsato (vooral bij
Afscheid nemen bestaat niet), man
nen raken eerder geëmotioneerd
door Pink Floyd en Dire Straits.
Muziek wordt ook wel de taal van
de emotie genoemd. Maar pas
sinds de jaren negentig zijn psy
chologen en neurologen bezig om
antwoorden te vinden op de vra
gen over de impact van muziek.
Ook de bekende neuroloog Oliver
Sacks kwam vorig jaar in zijn boek
Musicofilia tot de conclusie dat we
veel verbanden nog niet hebben
blootgelegd. Sacks beschrijft men
sen die aan zo'n ernstig geheugen
verlies lijden dat ze niets meer van
hun persoonlijke leven weten - be
halve de muziek die er een rol in
speelde. De precieze achtergron
den hiervan zijn nog niet bekend.
Muziek kan diepgelegen emoties
oproepen. Want muziek is een
sooFt geheugen dat het langst ac
tief blijft, weet Sacks. Niet voor
niets boeken muziektherapeuten
zulke grote successen bij mensen
met dementie. Oliver Sacks: „Ver
trouwde muziek fungeert als een
soort Proustiaans geheugenmiddel
dat emoties en associaties oproept
die al lang vergeten waren, en de
patiënt weer toegang geeft tot
stemmingen en herinneringen, ge
dachten en werelden die ogen
schijnlijk volkomen verloren wa
ren gegaan. Gezichten krijgen uit
drukking wanneer de oude mu
ziek wordt herkend en de emotio
nele kracht ervan wordt gevoeld."
Een Australische muziektherapeu-
te zei hierover: „In het begin dacht
ik dat ik amusement verschafte,
maar nu weet ik dat ik als blikope
ner voor het geheugen van men
sen fungeer."
Er zijn ook nummers die, tegen je
wil, dagenlang in je hoofd blijven
spoken. Honing deed onderzoek
naar deze zogeheten oorwurmen.
Bekende voorbeelden zijn Heb je
even voor mij? van Frans Bauer en
De Vogeltjesdans. Oorwurmen zijn
liedjes met een simpele muzikale
structuur, veel herhalingen en een
onverwachte wending. Juist op het
moment dat het liedje afwijkt van
het verwachtingspatroon blijft het
in ons hoofd haken. „Je hersenen
krijgen iets dat ze niet verwachten
en gaan het daarom eindeloos her
halen."
De oplossing? „Uitzingen tot het
eind. Als je de muzikale structuur
helemaal afluistert, lost de harmo
nische spanning in je hersenen op.
Of je luistert naar iets ingewikkel
dere muziek, daar raak je het van
zelf kwijt." Dat een liedje een oor
wurm wordt, ligt vooral aan het
ritme en de melodie. Hoewel som
mige reclame-jingles erin slagen
bij grote groepen mensen in het
hoofd te blijven plakken, is er
geen gouden formule voor een
nummer dat altijd bij iedereen
blijft hangen. „En dat is maar goed
ook", zegt Honing. „Dan was er al
lang een bedrijf geweest dat een
machientje maakt dat continu oor
wurmen produceert. Hadden zij
een kas-kraker, dan zaten wij met
z'n allen continu met hetzelfde
deuntje in ons hoofd."
Ranglijsten van kersthits, popmuziek en klassiek
Top2000
Ook dit jaar staat Bohemian Rhapsody van Queen
weer op nummer 1. De Top 2000 op Radio 2 is te be
luisteren van vrijdag 26 tot en met woensdag 31 de
cember.
Op tv (Nederland 3) is hiervoor in diezelfde periode
aandacht in 'Top 2000 a gogo' met Matthijs van
Nieuwkerk en Leo Blokhuis. Dit jaar verschijnt ook het
Jubileumboek Top 2000. 10 jaar liedjes, lijstjes en ver
halen. Uitgeverij Veen, €19,90. www.radio2.nl
Radio4daagse
Dit is geen ranglijst maar een vier dagen durend ver-
zoekplatenprogramma met verhalen van luisteraars
waarin ze hun keuze motiveren. Populair zijn J.S. Bach
(Matthaus Passion, Hohe Messe) en Vier letzte Lieder
van Richard Strauss. 28-31 december, Radio 4.
www.radio4.nl/radio4daagse.
Bij Classic FM worden de favoriete klassieke nummers
wél gesorteerd om te komen tot de Klassieke Top
1000 Aller Tijden. 26 dec-1 jan.
Radio 10 Gold is al sinds 8 december bezig met de
Top 4000.
Radio 6 zendt een eindejaarslijst uit. In de Album Top
60 staan de favoriete werken op het gebied van
'world, jazz beypnd'. 22- 26, 29-31 dec.
Sinds enkele jaren heeft Radio 227 haar Top 227. De
ranglijst bestaat uit ea dis! ing en midd-
le-of-the-road-muziek. 27-28 dec.
Liefhebbers van Nederlandstalige muziek kunnen hun
hart ophalen bij Radio NL. Voor de vierde keer zendt
dit radiostation de loüand uit. 30 dec.
Een lijst met alleen kersthits is de Christmas Top 50.
Deze is voor het vierde jaar te horen op Sky Radio.
19-25 dec.
JËy Een hoogleraar neurobiologie had een bijzonder studente
J., wier antwoorden bij een examen hem verdacht bekend
voorkwamen. Even later dacht hij: 'Geen wonder dat haar
U antwoorden me bevallen, ze was mijn colleges woordelijk
1 V aan het citeren.' Om haar te vertellen wat ik dacht van
F bedrog en plagiaat riep ik haar de volgende dag bij me.
Maar ergens klopte er iets niet. J. had niets van een
1 bedriegster. Dus toen J. mijn kamer binnenkwam, vroeg ik:
'Heb je soms een fotografisch geheugen?.' Ze antwoordde
heel opgewonden: 'Ja zoiets. Ik kan alles onthouden zolang
ik het op muziek zet.' „Toen zong ze uit haar hoofd hele
stukken uit mijn colleges terug (en nog erg charmant ook).
Ik was met stomheid geslagen." Studente J. had geen
fotografisch maar een fonografisch geheugen.
Uit: Musicofilia - Oliver Sacks
