Wetenschap en het paranormale
ïljk
ig Antwerpen
Bijna-doodervaringen,
mediums, healings.
Nederland is volgens de
wetenschapsfilosofen
Herman de Regt en Hans
Dooremalen in de ban
van een hype. Vandaag
presenteren ze hun boek
'Wat een onzin! Wetenschap en het
paranormale'. Een gesprek met
Herman de Regt.
10 Woensdag 26 november 2008 PZC
t 2
•r
- èSi
11' «ag;
a ■-
door Joep Trommelen
Nieuw aan te leggen
Reconstructie
de verbeelding is die op gang komt als je weer hersl
Net zoiets als een droom. Die kunnen ook ontzette^
vendig zijn. Feiten zijn er niet. Dat Van Lommei datj
claimt, is ronduit schandalig."
Waarom slagen mediums als Char er in hele volksstamI
aan de tv te kluisteren?
Mensen zeggen weieens tegen ons: waarom doen ju
zo moeilijk, zoiets biedt mensen toch troost? Maar hfi
kan ook leiden tot allerlei excessen, de affaire rond Jqj
da en Sylvia Millecam (die in 2001 overleed aan borl
ker nadat ze hulp had gezocht bij alternatieve genez
red.) is een goed voorbeeld. Tijdens healings treedt h
stens een placebo-effect op. Patiënten leven soms he
even op maar hun ziekte geneest niet. Dat mensen al.
manda zeggen dat ze kunnen genezen is ook schand
Hoeveel valse hoop kan een mens aan? Ik heb inde
protesteerd tegen het KRO-programma Wie was ik.
vrouw werd wijsgemaakt dat ze in een vorig leven 1
kind had vermoord in Schotland. Ze werd daar mee
ioe genomen om de 'feiten' te checken en zat vertwijfeld
te huilen aan de rand van een meer. Wat doe je zulke men
sen als programmamakers aan?"
GPD| Ri| bron BAM
al. a m
'450 miljoen euro
aan consulten'
Jan Willem Nienhuys, secretaris
van stichting Skepsis, is blij met
het boek 'Wat een onzin!1. „Maar
de auteurs hadden voor een deel
ook onze site kunnen
overschrijven." Skepsis heeft 'als
doel buitengewone beweringen
aan kritisch onderzoek te
onderwerpen'. Volgens Nienhuys
gaan er in Nederland jaarlijks
'honderden miljoenen euro's' om
in de alternatieve zorg. „Zo zijn er
1.250 artsen die ook alternatieve
zorg bieden. Die hebben allen een
leuk salaris. En vergeet niet al die
middelen waarvan nooit is
bewezen dat ze werken."
Cees Renckens, voorzitter van de
Vereniging tegen de Kwakzalverij,
rekende in 2004 uit dat er op
jaarbasis 800 miljoen euro gaat
naar alternatieve zorg. „Dan heb je
het over 450 miljoen aan
consulten en 350 miljoen aan
middelen, vooral
homeopathische", zegt Renckens.
„Het percentage Nederlanders dat
een alternatieve genezer bezoekt
ligt al jaren op 6 tot 7."
ullie presenteren het boek met een goochelact. Waarom?
I „Bij mediums als Char of Ogilvie zijn mensen geneigd
1 te geloven dat ze iets bijzonders zien waarvoor ze geen
I verklaring hebben. Omdat een 'bovennatuurlijke' of'pa
ranormale' verklaring het makkelijkst en snelst beschik
baar is, komen ze tot die conclusie. Bij een goocheltruc
zie je hetzelfde, maar wéét je dat het een goochelaar is.
Char en Ogilvie goochelen zonder dat ze zeggen dat ze
goochelaars zijn. Hans Klok en David Copperfield doen
dat wel. En toch zie je ook bij hen dat het menselijk
lichaam in eerste instantie reageert alsof er iets wonder
baarlijks gebeurt. Dat zit in ons ingebakken. We poneren
liefst zo snel mogelijk een oorzaak voor wat we zien. Drie,
vier miljoen jaar geleden had dat ook evolutionaire voorde
len. Mensen onthouden het beste de wonderbaarlijke din
gen die ze zien. Drie, vier miljoen jaar geleden was het
van belang de kenmerkende punten in het landschap te
onthouden en te herkennen, om voldoende voedsel te
kunnen verzamelen en te overleven. Om op bedreigingen
te reageren, moet je ook snel oorzakelijke verbanden leg
gen, ook al betekent dat dat je daarin soms fouten maakt."
'Nederland lijkt in de ban te zijn van het paranormale en
het bovennatuurlijke', schrijven jullie in het begin van jullie
boek. Hoe kan dat in een ontkerkelijkte en 'wetenschappelij
ke' wereld?
„Mensen gaan inderdaad niet meer zo vaak naar plaatsen
om God te eren. Tegelijk komt er een wetenschap op die
de wereld steeds verder onttovert en ontnuchtert. Dat is
niet leuk, het maakt de wereld minder spannend. Voor
mij is de wereld ook mét de evolutietheorie nog steeds
prachtig en mooi. Maar het raadselachtige over het ont
staan van het leven is wel weg. Er is sprake van een tegen
reactie. Mensen willen niet leven in een lege, zinloze we
reld. Daarom zijn ze van nature geïnteresseerd in het bo
vennatuurlijke."
Cardioloog Van Lommei krijgt er in het boek flink van
langs over zijn theorie over bijna-doodervaringen (BDE).
Maar hij heeft toch in hét wetenschappelijke tijdschrift The
Lancet gestaan. Wat heeft hij verkeerd gedaan?
„Mensen die op het laatste moment gereanimeerd wor
den, rapporteren BDE's. Een van de dingen die ze rappor
teren zijn buitenlichamelijke waarnemingen; ze menen uit
hun lichaam te treden en zien zichzelf op de operatietafel
liggen. Van Lommei heeft die voorvallen netjes geïnventa
riseerd en opgestuurd naar The Lancet. De redactie heeft
dat gepubliceerd, plüs een commentaar: 'uit deze inventari
satie blijkt niet dat er dus ook werkelijk zulke ervaringen
zijn zonder dat er hersenactiviteit is'. In het artikel sugge
reert Van Lommei dat en in het boek dat hij vervolgens
schreef, claimt hij dat zelfs. Tijdens experimenten zijn er
in operatiekamers objecten geplaatst die alleen zichtbaar
waren als je aan het plafond hing. Toch hebben mensen
die uittraden die niet gezien. De enig mogelijke conclusie
is dat buitenlichamelijke waarneming een constructie van
Intelligent Design (ID) is oude wijn in nieuwe zakken,
schrijven jullie. Welke wijn en hoe zien die zakken er uit?
„ID claimt dat een intelligente ontwerper niet alleen met
de vingers heeft geknipt om de wereld te scheppen, maar
ook-dat God, want daar gaat het uiteindelijk om, nader
hand nog ingegrepen heeft. Hele complexe biologische
structuren en organismen zouden met Darwins theorie
niet te verklaren zijn. Hét voorbeeld dat ID-aanhangers al
tijd noemden was het oog. .Totdat er wél een evolutionaire
verklaring voor het oog kwam! Het probleem is dat ze al
tijd kunnen zeggen dat er ergens nog zo'n ingewikelde
structuur is. Maar wetenschap laat altijd nieuwe vragen en
mogelijkheden open. Tegelijkertijd verschrompelt de
ID-theorie zo steeds verder. Naar het schijnt heeft Cees
Dekker, dé ID-aanhanger van Nederland, pas nog gezegd
dat de theorie toch niet zo goed is. Dat zou hem sieren,
want Dekker is verder een hele goede wetenschapper."
Jullie besteden ook een hoofdstuk aan de onwerkzaamheid
van homeopathie. Maar er zijn toch ook onderzoeken die er
op wijzen dat homeopathie wel werkt?
„Nee, die zijn er niet. Het enige effect dat homeopathie
soms lijkt te hebben, is dat van een placebo of suggestie.
Middelen bieden dan enige verlichting. Maar na enige tijd
keert de ziekte terug, tenzij die anders ook gewoon over
zou zijn gegaan, zoals bij een gewone verkoudheid. Artsen
die homeopathie toepassen blijven artsen: ze zouden be
ter moeten weten. Dat nemen we hen dan ook zeer kwa
lijk."
Wat is de remedie tegen al die 'onzin'?
„Over ons boek is gezegd dat het een mooie samenvatting
is voor onze sympathisanten. Mensen die in onzin gelo
ven, worden er niet op andere gedachten door gebracht.
Maar wij hebben het boek geschreven voor de 'nieuwe ge
neratie', al klinkt dat wel heel idealistisch. In onze colleges
hebben we te maken met een nieuwe generatie 'jonge den
kers', mensen die straks in onze maatschappij de beslissin
gen gaan nemen. We willen dat zij góed zijn ingelicht. Het
extreme liberale denken dat zijn oorsprong vindt in de ja
ren zestig, toen de verbeelding aan de macht kwam, heeft
ertoe geleid dat 'mensen mogen geloven wat ze willen ge
loven'. Maar bij wie moet beslissen, moet de wetenschap
aan de macht zijn."
Komt het ooit nog goed?
„Ja en nee. Nee, omdat we een hele sterke natuurlijke nei
ging hebben onzin te geloven. Daar kunnen we niks aan
doen. Ja, als we investeren in goed onderwijs, als we de
volgende generatie duidelijk maken waar we wel en niet
in moeten en kunnen geloven. We moeten mensen een
handreiking geven om om te gaan met een wereld die nog
steeds een regenboog heeft, maar waar die slechts de bre
king van licht in waterdruppels is en geen bijbelse duiding
heeft. We zijn nog steeds bezig met de emancipatie van
het denken. In feite breken we in ons boek een lans voor
de wetenschappelijke methode als de enige juiste."
