P
Eerbetoon
aan joke Smit
Heerlijke vertelling over naoorlogse jaren
Kloeke biografie is
tevens een tijdsbeeld
Peter van Gestel - Kleine Felix.
Uitgeverij Querido. 13,50 euro,
vanaf tien jaar.
Peter van Gestel
door Hanneke van den Berg
I eter van Gestel werd enke
le jaren geleden overla
den met prijzen voor zijn
boek Winterijs (2001), een
jeugdroman die zich afspeelde in
de jaren vlak na de Tweede We
reldoorlog. Winterijs zal vermoe
delijk altijd zijn beste werk blij
ven, maar met zijn nieuwe boek
Kleine Felix komt hij er heel erg
dichtbij.
Felix is negen als het boek begint.
Hij woont samen met zijn
ouders in een onbewoonbaar ver
klaarde woning in hartje Amster
dam. Door de enorme woning
nood jaagt niemand hen daar
weg.
Het is ook een periode waarin
mensen afleiding zoeken voor de
zware levensomstandigheden in
dansgelegenheden en bioscopen,
zoals Tuschinski. In die dagen
kreeg je daar niet alleen een film
te zien, maar werd je ook getrak
teerd op een varieté-show. Op
zijn negende verjaardag gaat Felix
met zijn moeder naar Tuschinski
en tot zijn verrassing wordt het
voorprogramma verzorgd door
zijn vader, die jongleur is.
Lang kan hij echter niet genieten
van die mooie herinnering. Eerst
vertrekken zijn oom en tante
met hun dochter Veertje, zijn vas
te speelkameraadje, naar Austra
lië en wat later vertellen zijn
ouders hem dat ze een tijdje naar
Amerika gaan. De vader van Felix
mag op een schip van de Holland
Amerika Lijn optreden en Felix
moet zolang naar een kinderhuis
dat Vreugdevol heet. Ze noemen
het niet 'kindertehuis' maar 'kin
derhuis', omdat dat minder defi
nitief klinkt, minder als een af
scheid.'Vreugdevol' blijkt het
huis allerminst en Felix houdt
het er dan ook niet lang uit. Na
de zoveelste vernedering gaat hij
er samen met een meisje van
door. Hij raakt haar snel kwijt in
een bos en moet alleen naar Am
sterdam zien te komen.
Felix mag dan klein zijn, hij is
wel vindingrijk en bovenal erg
dapper.
Dat Peter van Gestel dit boek in
de naoorlogse jaren laat spelen,
zal geen toeval zijn. Als geen an
der kan hij de sfeer van die jaren
tot leven brengen. Daarnaast do
seert hij zijn gortdroge humor
weer zeer zorgvuldig. 'Haar be
nen, zag hij, waren lichtbruin,
maar als haar rok naar links of
naar rechts zwaaide, zag hij een
stukje wit van een dijbeen, en
dan dacht hij: daar hoor je niet
naar te kijken. Maar het was dan
ook geen kijken, hij zag het bij
toeval doordat zijn ogen nu een
maal open waren'.
Slechts één moment werkt ver
warrend, al op de tweede bladzij
de. Felix is net wakker, hij is ne
gen jaar oud geworden en een
bladzijde verder zegt zijn moe
der: 'Je schaamt je voor je moe-
der, is het niet? Dat hoort erbij
als je tien bent, niets aan te doen,
kom mee'. Op dat moment zal de
lezer nog denken: jeetje, die moe
der is wel erg ongeïnteresseerd in
haar zoon, dat ze niet eens weet
hoe oud hij is.
Maar wie verder leest, merkt dat
de moeder soms weliswaar wat
onhandig is met haar moederlij
ke gevoelens, maar dat ze wel
veel om Felix geeft. Te veel om
zijn leeftijd verkeerd te benoe
men. 't Zal wel een slordigheidje
zijn geweest.
Als werkende moeder ijverde Joke Smit voor recht op werk en abortus van vrouwen, foto's ANP
en het recht op abortus van vrouwen. Maar
ze sprak zich ook uit over bijna alles waar
vrouwen in die tijd last van hadden: afhan
kelijkheid van de man, gebrek aan toekomst
perspectief en juridische achterstelling. Zo
maakte zij het persoonlijke tot politiek. Joke
Smit (1933-1981) verwierf zich al vrij snel de
titel 'moeder van het Nederlandse feminis
me'.
Marja Vuijsje (1955) is freelance journalist
en werkte voor onder meer Opzij en het ra
dioprogramma Met het oog op morgen. Zij le
vert een leesbaar en degelijk werk af, al valt
over zo'n publieke figuur uit de recente ge
schiedenis niet zo makkelijk nog iets
nieuws te melden. Wel blijkt bijna dertig
jaar na het overlijden van Smit een beter
overzicht mogelijk van die buitengewoon
roerige jaren waarin het feminisme op
kwam en deels aan onderlinge verdeeldheid
ten onderging.
Maar de grootste verdienste van deze biogra
fie is wel dat zij tevens een tijdsbeeld geeft.
Daardoor wordt duidelijk hoe achtergesteld
vrouwen tot in de jaren zestig en zeventig
nog waren, hoeveel beter vrouwen van nu
af zijn en hoeveel er nog moet gebeuren. Zo
was het destijds heel gewoon dat vrouwen
stopten met werken als ze trouwden. Het is
tegen dit soort vanzelfsprekendheden dat
Smit zich keerde. Zij wilde de vrouw vooral
bevrijden van haar rol als verlengstuk van
haar man.
Hoe vooruitstrevend ook, Smit werd als me
deoprichter van Man Vrouw Maatschappij
en ijveraarster voor geleidelijke verbetering
van de kansen voor vrouwen al snel links in
gehaald door radicalere lotgenoten. Dat zij
lid bleef van de PvdA en haar idealen door
praten en overleggen en niet door harde ac
tie wilde verwezenlijken, werd door veeL
van haar 'zusters' niet begrepen. In intellec
tueel opzicht en dankzij haar enorme ener
gie hield zij echter altijd een voorsprong.
Achteraf kun je alleen maar zeggen dat Smit
veel bepalender is geweest voor de rechten
van vrouwen dan al die radicale lotgenoten,
die elkaar het vrouwenhuis uit ruzieden.
Smit combineerde - zij het met enige moei
te - haar werk, moederschap en haar relaties
met mannen en vrouwen met haar tomelo
ze inspanningen voor het feminisme. Tot
aan haar dood aan kanker op 48-jarige leef-
tijd, bleef zij zich inzetten. „Ik wil dat het
voor mijn dochter en kleindochter beter
wordt", zei ze in een van haar laatste inter
views.
Vuijsje geeft naast een helder beeld van de
strijd van Smit ook een bewogen weergave
van alle
ontwikkelingen en verwikkelingen in haar
persoonlijk leven. Dat Smit aan dat laatste
nog toe kwam, is gezien haar talloze werk
zaamheden verbazingwekkend.
Q Marja Vuijsje - Joke Smit. Biografie van een feminis
te. Atlas, 496 pagina's. 24,95 euro
Vrouwen in Nederland
profiteren nog steeds van de
tomeloze inzet en intelligentie
van feministe Joke Smit
(1933-1981Journaliste Marja
Vuijsje schreef haar biografie.
door Mieske van Eek
Achtendertig steden en dor
pen hebben een Joke Smit
straat, -laan of-plein. Leiden
heeft een
Joke Smitmonument en een
onderzoeksinstituut dat haar
naam draagt. Elke twee jaar wordt de Joke
Smitprijs uitgereikt aan een persoon of in
stantie die een bijdrage levert aan de verbe
tering van de positie van de vrouw.
Joke Smit is in de twintigste eeuw ongetwij
feld een van de invloedrijkste vrouwen ge
weest. Dat Marja Vuijsje een kloeke biogra
fie over haar schreef, is dan ook niet meer
dan terecht. Heel veel zaken waar vrouwen
van nu gedachteloos van genieten, is mede
of vooral te danken aan deze dochter van
een christelijke hoofdonderwijzer, die zich
met calvinistische ijver en onverzettelijke
vernieuwingsdrift inzette voor de vijfurige
werkdag,
abortus en gelijkberechtiging van de vrouw.
Het tijdschrift De Gids, sinds 130 jaar bij uit
stek het bolwerk van beschaafde 'letterhe
ren', wijdde in 1967 een nummer aan 'he
dendaags onbehagen'. Naast het onbehagen
van Anton Constandse, Bram de
Swaan en Joop den Uyl moest er, zo bedach
ten de zes heren van de redactie, ook een
stuk van een vrouw in komen. Dat hebben
ze geweten. Omdat Hedy d'Ancona geen
tijd had, schoof ze de opdracht door naar
een tot dan toe tamelijk onbekende lerares
Frans.
Joke Kool-Smit - zoals ze zich toen nog
noemde - leverde een artikel af, dat de bij
dragen van de andere schrijvers volkomen
in de schaduw stelde. Ze schreef er meteen
Joke Smit met haar dochter.
historie mee. Dit stuk geldt als het begin
van de tweede feministische golf in Neder
land. Met Het onbehagen van de vrouw kon
de vrouwenbeweging jaren vooruit. Het
was helder, spits en levendig en hier en daar
humoristisch geschreven. Maar wat vooral
raakte, was het standpunt dat de schrijfster
innam. Zij bracht in het verhaal haar 'pri-
vé-inventaris' in en stelde zich niet alleen
op als intellectuele en kritische beschouwer,
maar ook als lotgenote. Als werkende moe
der ijverde zij vooral voor het recht op werk
