Een koel
in memoriam
'Z
Linley Havers sprankelen weer De wereld van de oudere man
1 8 Donderdag 23 oktober 2008 PZC
BOEKEN KORT
Anna Enquist doet in Contrapunt een
nieuwe poging het verdriet om haar
omgekomen dochter te verwerken. Ze
doet dat aan de hand van de
Coldbergvariaties van Bach, een
muzikaal keurslijf dat ongewenste
sentimentaliteit weert.
door Jaap Goedegebuure
De gestage opmars van het autobiogra
fische proza heeft in enkele gevallen
geleid tot een literair subgenre waar
in dierbare overledenen worden her
dacht. Denk aan A.F.Th, van der Heijden (Asbe-
stemmmg), Connie Palmen (I.M.) en Kristien
Hemmerechts Taal zonder mij).
In 2004 publiceerde Anna Enquist de dichtbun
del De tussentijd. Wat er aan poëzie in te vin
den was, deed even rauw als ruw aan. Rauw
vanwege de niet te bevatten dood van dochter
Margit (omgekomen bij een verkeersongeval),
ruw omdat er, om begrijpelijke redenen, nau
welijks gepoogd was het verdriet te sublimeren
in vormen die het beheersbaar kunnen maken.
Nu we vier jaar verder zijn, komt Enquist met
de roman Contrapunt waarin ze nogmaals de
confrontatie aangaat met het verlies. Ditmaal
langs een omweg die haar in staat stelt om het
- letterlijk! - te kunnen bevatten. Aan de ene
kant zijn er de herinneringen aan de kindertijd
en adolescentie van de dochter, anderzijds wor
den we betrokken bij het instuderen van de
Goldbergvariaties, een beroemd pianowerk van
Johann Sebastian Bach.
De moeite die Enquists alter ego doet om
Bachs opus in de vingers te krijgen, bepaalt
niet alleen de opzet van de roman, maar staat
ook symbool voor haar treurarbeid. Wat daar-
*bij helpt, is de herkenning van Bach als een
partner in het verdriet: kort voordat hij dit
32-delige werk schreef, overleed zijn zoon Bern-
hard.
Opvallend is de nietsontziende eerlijkheid
waarmee Enquist spreekt over haar gevoelens,
zowel jegens Bach als jegens het gestorven
kind. Het tweeslachtige mengsel van irritatie
en bewondering voor de componist, heeft een
parallel in het proces van aantrekken en afsto
ten dat tussen moeder en dochter plaatsvindt.
De muzikale oriëntatie is karakteristiek voor
Anna Enquist, die naast haar schrijverschap al
tijd nog werkzaam was als psychotherapeut,
maar die ook een conservatoriumdiploma op
zak heeft. Dat je klanken nooit rechtstreeks
kunt vertalen in proza of poëzie, beseft En-
De inverna waait, zo
als elke zomerdag, rustig over het
Lago Maggiore. Niets aan de hand,
maar ook voor het Lago geldt: stil
le wateren, diepe gronden. De ro
man De bisschopskamer van Piero
Chiara (1913-1986) heeft het be
drieglijk kabbelende tempo waar
suspense onder zit. Een jonge zei
ler legt aan in een haventje, maakt
ter plekke kennis met de dokter,
diens vrouw en haar schoonzus
Matilde. Het is 1946; Matilde is oor
logsweduwe. Het gaat fout wan
neer zowel de dokter als de zeiler
poogt haar te verleiden. Chiara be
kijkt het gebeuren en beschrijft
het met milde ironie.
Piero Chiara - De bisschopskamer.
Serena Libri, 19,95 euro.
WYOMING Ze schrijft romans,
zoals Scheepsberichten en Accor
deonmisdaden. Maar Pulitzer-Pri-
zewinnaar Annie Proulx (1935) is
ook verhalenschrijfster. De lange
succesfilm Brokeback Mountain
was gebaseerd op haar indringen
de korte verhaal Twee cowboys. De
verhalen van Proulx in Goed zoals
het is, zijn gesitueerd in de staat
Wyoming, in het noordwesten
van de VS. In het ruige landschap
aldaar, waar de mens weinig voor
stelt, waar de mens zijn plek moet
kennen. Negen nieuwe verhalen
in deze derde Wyoming-bundel.
Annie Proulx - Goed zoals het is.
De Geus, 19,90 euro (geb.)
Elena Ferrante is een
mysterie. Naar verluidt is ze een
Italiaanse schrijfster. Ze werd 'om
streeks' 1965 in Napels geboren.
Lange tijd heeft ze in een niet na
der omschreven buitenland ge
woond. Dat zijn de biografische ge
gevens waar we het als lezer mee
moeten doen. In De verborgen
dochter, de derde roman van Fer
rante in vertaling, bekijkt een ge
scheiden vrouw hoe een moeder
met haar dochtertje speelt op het
strand. Idyllisch, maar de vrouw
kan niet tegen het geluk van de an
der. Ze steelt in een onbewaakt
moment de pop van het meisje.
Met noodlottig gevolg.
Elena Ferrante - De verborgen
dochter.
Wereldbibliotheek, 16,50 euro.
Anna Enquist.
quist overigens maar al te goed. Misschien, zo
houdt ze ons voor, is dat wel zo prettig: je kunt
je van het deprimerende keurslijf van de woor
den bevrijden en in klanklijnen en accoorden
gaan denken.
Zijn de streng gecomponeerde Goldbergvaria
ties dan geen keurslijf, zo is de vraag. Het is
heel goed mogelijk in Contrapunt een volmon
dig 'ja' op die vraag te beluisteren. Maar En
quist is ook stellig in haar overtuiging dat
Bachs strenge discipline een probaat middel is
om ongewenste sentimentaliteit (en, vanuit li
terair perspectief gezien, ook de kitsch) buiten
de deur te houden.
illustratie Martien Bos
De ijzeren zelftucht die Enquist zich oplegt,
gaat in dit geval zo ver dat ze haar spiegelbeeld
van grote afstand beziet. Ze ziet er consequent
vanaf het een naam te geven en spreekt conse
quent van 'de vrouw' of'de moeder'. Het resul
taat is een zeer gedistantieerd, om niet te zeg
gen koel, in memoriam.
Het koelst zijn nog wel de passages die zijn ge
wijd aan het fatale ongeval waarvan Margit het
slachtoffer werd. Ze bevatten niet meer dan
wat trefwoorden. Maar juist die snijden het
diepst.
Anna Enquist: Contrapunt. De Arbeiderspers, 205
pag. 19,95 euro.
Elizabeth George -
In wankel evenwicht.
- Vertaling: Gert-Jan Kramer
Marga Blankestijn.
A. W. Bruna, 578pag.,
22,95 euro.
door Fred Monsma
e zag eruit als een
kruising tussen een
zwerver en een
vluchteling uit een oorlogsge
bied, uitgedost in afdanker
tjes van het Leger des Heils.'
Even verderop beschrijft Eliza
beth George brigadier Barba
ra Havers als een speurneus
van New Scotland Yard, ge
kleed als 'overlevende van de
orkaan Katrina'. Zo, daar
staat Havers, de volkse assis
tente van George's hoofdper
soon Lord Thomas Linley, in
George's nieuwste politiero
man In wankel evenwicht.
Elizabeth George bewijst met
dit Linley 8c Havers-avontuur
op de weg terug te zijn. De vo
rige twee politieromans met
dit opmerkelijke duo - een
vrouw uit het volk naast een
man uit de adelstand - stel
den teleur. Linley heeft na de
dood van zijn echtgenote He
len een punt gezet achter zijn
speurwerk voor Scotland
Yard. Toch lijft de plaatselijke
politie in Cornwall hem in bij
een moordonderzoek. Hoe
wel hij aan de politievrouw
ter plaatse meldt dat hij niet
meer in functie is, dwingt de
ze hem zo ongeveer haar bij
te staan bij het oplossen van
de geheimzinnige dood - on
geluk, zelfmoord of moord? -
van een klimmer/surfer. Tij
dens het onderzoek, waar Lin
ley tegen zijn wil toch door
geïntrigeerd raakt, wordt dui
delijk hoe de zaak vertakkin
gen heeft in het verleden van
enkele betrokkenen.
Het heeft er veel van weg dat
de reeks van deze Amerikaan
se schrijfster, die zich zo goed
inleeft in die merkwaardige
Britten, nog even verder kan.
Immers, Linley lijkt er zo
waar weer zin te hebben zijn
loopbaan bij New Scotland
Yard voort te zetten.
Wilhelm Genazino -
Liefdeskolder.
Vertaling Gerrit Bussink.
Atlas, 220 pag., 18,90 euro.
door Kirsten van Santen
Zelfhulpboeken lijken
er vaak vooral voor
vrouwen te zijn. Voor
de tot nog toe vergeten doel
groep van de oudere man is
er nu ook iets op de markt:
Liefdeskolder van de 66-jarige
Duitse auteur Wilhelm Gena
zino. Hij ontsluit in zijn ro
man de wereld van de ouder
wordende man en alle bijbe
horende problemen. God
dank doet Genazino, die in
2004 de prestigieuze Ge-
org-Büchner prijs won en
van wie Liefdeskolder gek ge
noeg het eerste in het Neder
lands vertaalde boek is, dat
op een satirische, soms haast
raadselachtige manier.
In Liefdeskolder worstelt de
hoofdpersoon, een freelance
'apocalypticus' op leeftijd,
met zijn leven in Frankfurt
en met zijn tanende krach
ten. Tot voor kort liep alles
op rolletjes. Zijn lezingen
over het Laatste Oordeel wer
den goed bezocht. En er was
niet het geringste wolkje aan
de lucht in zijn jarenlange lief
desrelatie met zowel Judith
als Sandra, twee leuke, maar
heel verschillende vrouwen,
die van eikaars bestaan niets
weten. Nu de hoofdpersoon
ouder wordt, is hij bang dat
zijn 'overspel' aan het licht
komt. Er is immers een dag
in aantocht waarop de dames
elkaar aan zijn ziek- of mis
schien zelfs doodsbed zullen
treffen. Er moet dus gekozen
worden, zo besluit de ik-fi-
guur. Maar dat lukt niet.
Liefdeskolder is geen gemakke
lijke kost, vooral omdat Gena
zino zich verre houdt van op
rechte ontroering. Hij blijft ge
distantieerd, op zijn hoede
Voor het sentiment. Maar mis
schien is dat normaal voor
een ouder wordende intellec
tueel.
