de charme van weleer
PZC Zaterdag 11 oktober 2008
21
Het heggengebied met op de achtergrond Nisse.
Nisse, de Zak. Zo bekend, zo
platgewandeid en -gefietst,
dat het bijna van hoogmoed
getuigt om een wandelru
briek aan het heggengebied
te wijden. Iedereen kent hét kleinschalige,
Anton Pieck-achtige landschap. Meidoorns
en wegelingen, sprookjesachtige doorkijk
jes en boven grondmist uitgestrekte verge
zichten, daar kun je niemand meer mee
verrassen.
Toch wagen we het erop. De vereniging
Natuurmonumenten beheert het gebied,
en heeft deze keer twee gidsen op pad ge
stuurd. André Hannewijk (44) is al ruim
vier jaar boswachter. Lindoana Todicescu
(36) is dat ook, maar is pas sinds 1 septem
ber in dienst. We treffen elkaar op het
punt waar de Valdijk overgaat in de Zwaak-
weg, ten zuidwesten van Nisse.
Het is herfst. Op de grond, waar de van de
populieren gevallen blaadjes modderspo-
ren en plassen kleuren. In de lucht, waar
het vasthoudende blad een door de zon ge
filterde variëteit van geel en bruin laat
zien. De bomen zijn al op leeftijd, beaamt
Hannewijk. Eén dezer jaren zullen ze er
aan moeten geloven. Dat zal een klap ge
ven. Maar uitstel wordt langzamerhand ge
vaarlijk, het is niet aan te raden om met
storm op de Valdijk te gaan lopen. Hier en
daar staan populieren zonder kruin.
De gids met de langste staat van dienst ver
telt over het oudland, dat vanaf de dijk ge
zien aan onze voeten ligt. Oud betekent in
dit geval een eeuw of negen, want toen
werden de polders in opdracht van Vlaam
se abdijheren ingedijkt. Kleinschalig, in
partjes gedeeld door meidoornhagen. Er is
nu nog 85 hectare aaneengesloten poel-
grond over. Een snipper, afgezet tegen de
duizenden hectares van voor de ruilverka
veling rond 1970.
Het is moeilijk voor te stellen, hoe het bac-
terievuur tien jaar geleden voor een com
plete kaalslag zorgde. Meer dan 5000 mei
doorns moesten worden gerooid. Rampza
lig, niets meer, niets minder. Tellingen we
zen uit dat het aantal vogels snel terugliep.
Een grootschalige hersteloperatie heeft er
tussen 1999 en 2003 voor gezorgd dat het
heggengebied zijn naam weer eer aan kon
doen. De beplanting werd bovendien geva
rieerder, met veldiep, koebraam, sleedoorn
en liguster.
Het is nu de tijd van de bessen, rode van
de meidoorn, donkerpaarse van de ligus
ter. Een feest voor de braamsluiper, hegge-
mus, spotvogel en andere broedvogels in
het gebied. Je ziet de rijk beladen struiken
als je het wandelpad dwars door het ter
rein volgt. De valweel, aan het begin van
de wandeling, ligt er dromerig bij. Een her
innering aan een dijkdoorbraak ooit, zegt
Hannewijk. Het water is een kolkgat, de
Valdijk maakt er een eerbiedige bocht om
heen.
De poelen in het gebied zijn uiterst karak
teristiek. Gegraven om het vee, dat er nog
volop graast, van zoet water te voorzien.
Om dat te bereiken, moest de spa wel met
verstand worden gehanteerd. Wie te diep
spitte, kwam geheid op veen terecht. En
veen zorgt nu eenmaal voor zoute kwel.
Hannewijk plukt een sprietje van de pit-
rus, een grasachtige soort. Het plantje doet
het goed in het heggengebied, waar slech
te afivatering voor drassige gronden zorgt.
De natuurbeheerders zijn van plan de wa
terafvoer te verbeteren, zodat de pitrus
minder kans krijgt. De gids laat de holle
binnenkant van het stengeltje zien. Vroe
ger werden de sprieten van de pitrus als
lont gebruikt in olielampjes.
We lopen over de Sluishoekwegeling, een
oud koeienwachterspaadje, dicht om
zoomd, overhuifd bijna. Een zanglijster
vliegt op. Overdag foerageert hij, weten de
gidsen, 's nachts trekt hij.
Na de wegeling lopen we over asfalt, net
buiten het gebied. Tussen de heggen en
weilanden is opeens een hectare akker
land uitgespaard. Een proefterreintje, zo
blijkt, waar de natuurbeheerders kruiden-
rijke, niet geschoonde rogge hebben ge
zaaid. Aan de rand hebben ze een strookje
laten staan, daar kunnen zangvogeltjes van
profiteren. Op het veld is dit eerste oogst
jaar zeldzame akkeronkruiden gesigna
leerd. Bolderik en drëps zijn Rode Lijst-
soorten, ze maken de beheerders blij.
Doordeweeks is het aantal wandelaars be
perkt. Ook ruiters zijn schaars. De Valdijk
is afgesloten voor auto's. Dat scheelt na
tuurlijk veel. Hoewel de A58 zelfs in dit
stiltegebied voor een goéd hoorbare achter
grondruis zorgt. Natuurmonumenten pro
beert in de directe omgeving nog gebieden
te verwerven. De Schouwersweel is aange
kocht. Ijs en weder dienende kan de wan
delroute binnenkort worden uitgebreid
met een pad langs de Shouwerweelse Wa
tergang. Dan hoeft er nog minder over as
falt te worden gelopen.
Heggengebied Nisse
Het heggengebied is een beschermd natuur
gebied, dat via paden ontsloten is.
De hollebollige weilanden zijn in de middel
eeuwen ontstaan, toen er veen werd vergra
ven. Dit veen werd gebruik ais brandstof en er
werd zout uit gewonnen. Na het vergraven
werd de grond niet geëgaliseerd.
De meidoornheggen geven een goed beeld
van hoe het middeleeuwse landschap er in
grote delen van Nederland uit heeft gezien.
r- Het gebied rond Nisse is grotendeels ge
spaard gebleven bij de ruilverkavelingen van
af de jaren vijftig van de twintigste eeuw.
De dijken worden begraasd door Suffolkscha-
pen van de net buiten het gebied gelegen
schaapskooi.
Het gebied is in 1994 aangewezen als Waar
devol Cultuur Landschap.
NAMEN
No 87 Kwistenburg
Vroeger, 4 eeuwen terug, was
het Zeeuwse platteland bar
onveilig. D'r zwierf nogal
eens ongeregeld volk langs;
een stelletje gedeserteerde be
rooide soldaten, kleine ben
des van allerlei geboefte en ge
spuis. De eenzaam gelegen
hoeves waren noodzakelijker
wijze op dit soort lieden inge
steld: de erven waren omge
ven door brede sloten, grach
ten soms. De ramen, vooral
de lagere, waren voorzien van
tralies, de deuren waren ste
vig en van grote grendels
voorzien en binnen hingen
wapens voor het grijpen. In
die tijd zal de aanduiding van
'burg' of'burcht' wel ont
staan zijn. We danken er in
Zeeland vele, vele boerderijna
men aan die op burg eindi
gen. Rozenburg, Vrijburg,
Popkensburg, Groenenburg-v
Kerseburg. Je moet nu die
naam 'burg' eigenlijk beschou
wen als synoniem voor hof of
hoeve.
Veel van die
boerderijen/burgen hebber;*"
historische namen: Lamme-
renburg heeft niet met scha
pen, maar met de familie
Lampsins te ma-
ken(V.O.C.-bewindvoerders).
Engelenburg is genoemd naar
het beroemde kasteel van de
Paus in Rome. Kwistenburg
(op de Bevelanden enkele ma
len), heeft te maken met te
hoge - verkwistende - inpol-
deringskosten. Slikkenburg is
öf genoemd naar een buurt
schap (bij Zuidzande), óf als
grap bedoeld, zoals in Walche
ren. Knorrenburg (Walche
ren), is ook als zodanig op te
vatten. Waaienburg en Wul
penburg op Walcheren, Vlie-
tenburg (Noord Beveland)
spreken voor zich.
Tekenburg bij Kapelle ligt bij
de vroeger armelijke buurt
van de Kapelse Moer; teken
en ander ongedierte tierden
er welig. Domburg is een hoe
ve die niet op Walcheren
maar bij Kattendijke ligt. Lug-
tenburg (bij Souburg, Haam
stede en Kamperland) zijn
boerderijen waar stedelijke ei
genaars ooit weer van de fris
se lucht konden gemeten.
Eén van die Luchtenburg be
woners (Haamstede) ging ren
tenieren, en noemde z'n be*
huizing toen Rustenburg....
Gerard Smallegange
