zoektocht
Misdaad op de Shetlands
Rennen rond het blote kroost
PZC Donderdag 9 oktober 2008 21
Joost Zwagerman heeft het derde
deel van zijn bloemlezingen van de
Nederlandse literatuur afgeleverd.
Tweehonderd essays, ontroerende
en confronterende zoektochten.
door Sonja de Jong
foto David van Dam/GPD
BOEKEN KORT
IOUKI In het café van de verloren
jeugd is de sublieme nieuwe ro
man van Patrick Modiano. De
Franse auteur bereikt in dit
boek een niveau dat alleen door
jarenlange rijping is te benade
ren. In vijf hoofdstukken, met
elk een andere verteller, schetst
hij het verhaal van de raadsel
achtige Jacqueline Delanque, die
op een avond in de jaren zestig
opduikt in het Parijse café La
Condé. Ze biologeert haar kroeg
genoten; zelf komt ze in het
middelste hoofdstuk aan het
woord. Vanuit al die perspectie
ven komt het beeld van een een
zame dochter van een Moulin
Rouge-danseres naar voren. Mo
diano krijgt het voor elkaar om
de topografie van Parijs een al
even belangrijke rol te laten spe
len. Waarbij figuren als Jacqueli
ne, die in het café Louki wordt
genoemd, in 'neutrale zones' le
ven.
Patrick Modiano - In het café van de verlo
ren jeugd, (vertaling Maarten Elzinga).
Querido, 16,95 euro. 3
Waar eenzaam op een studenten
flatje zitten al niet goed voor
kan zijn! In de periode dat
schrijver Joost Zwagerman,
toen amper 19 jaar oud, in zijn dooie uppie bi
vakkeerde in een goedkoop huurappartement-
jerin Alkmaar en heel veel las, legde hij de basis
voor wat drie vuistdikke boeken zou gaan ople
veren. Deze week, dik vijfentwintig jaar later,
rolde deel 3 De Nederlandse literatuur vanaf
1880 in'200 essays van de persen.
Met dit derde deel rondt Zwagerman (1963, Alk
maar) een vijfjaar durend project af waarin hij
het beste uit de Nederlandstalige literatuur van
de afgelopen 125 jaar bijeenbracht. Deel 1, in
2005 verschenen, bevatte de mooiste verhalen,
deel 2, uit 2006, de mooiste lange verhalen en
deel 3 is geheel gewijd aan het essay. „Ik speel
de meteen in 2005 al met het idee er een trilo
gie van te maken", geeft Zwagerman toe. „Nu,
met deel drie, is het ook echt afgelopen. Er zijn
al mensen geweest die gesuggereerd hebben
dat ik nu ook maar een bloemlezing van de
mooiste columns moet gaan maken, maar dat
laat ik aan iemand anders over."
Tweehonderd essays staan er in het ruim 1.500
pagina's tellende boek. Hoe kies je die, hoe
weet je ze tê vinden, welke criteria leg je aan
bij de selectie? „De basis, niet alleen voor dit
deel, maar ook voor de twee andere, is gelegd
in mijn studententijd. Al mijn vrienden waren
naar de grote stad vertrokken om te gaan stude
ren, ik zat in mijn eentje in een flatje boven
een behoorlijk troosteloos winkelcentrum in
Alkmaar. Ik begon met schrijven, maar vooral
ook met lezen. Ik las in die periode zeker een
boek per dag. Toen ik met bloemlezen begon,
kon ik daar deels op terugvallen. Van sommige
auteurs wist ik meteen blind wat ik per se van
ze wilde opnemen. Zoals Antipathieke roman
personages van W.F. Hermans, dat moest erin.
En van Mulisch had ik ook meteen helder voor
ogen wat ik wilde. Voor andere auteurs ben ik
op zoek gegaan, in mijn eigen boekenkasten, in
archieven, bibliotheken, maar ook via allerlei
internetwinkeltjes."
Eén lastig probleem deed zich wel voor: de af
perking 'vanaf 1880'. „Die had ik gekozen toen
ik aan deel 1, de verhalen, begon, omdat dat
jaar zo ongeveer de demarcatielijn is waar het
'modernisme' in de literatuur begint. Maar als
je het over het essay hebt, dan kom je natuur
lijk meteen uit bij Multatuli. Die man heeft
met zijn reeks Ideeën het genre in het Neder
landstalige gebied op de kaart gezet. Maar zijn
werk dateert van vóór 1880. Ik heb uiteindelijk
toch de drie-eenheid van de boeken zwaarder
laten wegen en hem niet opgenomen. Maar
zijn geest waart hoe dan ook rond in de hele
bundel."
Hooguit één procent van wat hij de afgelopen
jaren gelezen heeft, is ook werkelijk in de bun
del opgenomen. „Maar het lezen en herlezen
was een plezier. Wie niet van lezen houdt,
moet nooit aan zo'n klus beginnen." En dan,
na het lezen, hoe selecteer je dan uit zo'n over
stelpende veelheid? „Ik zocht naar essays die te
kenend zijn voor de betreffende auteur en ik
streefde naar een zo groot mogelijke diversiteit.
Maar bovenal speelde mijn eigen smaak natuur
lijk een rol. Mijn voorliefdes zijn er duidelijk in
terug te vinden. Veel over de zoektocht naar
het religieuze. Maar ook popmuziek, beeldende
kunst. Ik heb geprobeerd om door mijn keuze
duidelijk te maken welke onderwerpen vroeger
belangrijk waren, hoe onze maatschappij zich
in zijn denken ontwikkeld heeft. Ik denk dat
het daardoor, ook als je als lezer niet in een be
paalde auteur geïnteresseerd bent, toch een
heel verhelderend boek is." Dat klinkt alsof dit
derde deel voor Zwagerman ook zijn meest
dierbare is. „Ja, dat is ook wel zo. Het is een
vooroordeel om te denken dat een essay dor en
droog is. Integendeel, het is het meest persoon
lijke genre voor een auteur, een zoektocht, die
ontroerend kan zijn of juist heel confronte
rend. Essays zeggen naar mijn idee heel veel
over een auteur en over ons land."
En nu het af is, valt Zwagerman nu niet in een
heel diep gat? „Mm, het heeft wel iets melan
cholieks. Ik kan nu weer onbevangen lezen,
zonder te denken: oh, dat moet ik vastleggen,
daar kan ik iets mee doen. Ik heb nu weer een
enorme vrijheid. Maar ik mis het blok aan
mijn been wel een beetje."
De Nederlandse en Vlaamse literatuur vanaf 1880 in
200 essays, samengesteld door Joost Zwagerman.
Uitg. Prometheus, 39,95 euro. 1.6oo pagina's.
BESCHERMD Jan Van Loy deed
van zich spreken met zijn vorige
roman, het meerstemmige Alfa
Amerika. Zijn nieuwe roman De
Heining is van bescheidener om
vang, maar al even overtuigend.
Hier voert hij een jong echtpaar
ten tonele dat naar een be
schermd woongebied verhuist.
Maar binnen de omheining zijn_
de gevaren niet weg en ook niet
minder; ze zijn hooguit van an
dere aard. De spanning wordt al
lengs daustrofobischer.
Jan Van Loy - De Heining. Nieuw Amster
dam, 17,50 euro.
Had hij nou maar
niet op de deurbel gereageerd.
Dan was Bruno de Witte niet in
zo'n lastig parket verzeild ge
raakt. Maar hij opende deur wel
en zo bètrad een opdringerige
Hongaarse vrouw zijn huis en
zijn leven. Ze liet zich niet meer
wegsturen ook. Bruno's vrouw
vond het uiteraard maar niks.
Paul Koeck schreef met Voorbij
gangers een korte roman over
hoe Bruno steeds meer grip op
zijn leven verloor.
Paul Koeck - Voorbijgangers. De Bezige Bij,
14,90 euro.
Ann Cleeves -
Witte nachten,
vertaling Jan Mellema.
A.W. Bruna, 18,95 euro,
280 pagina's.
door Fred Monsma
Hoewel Ann Cleeves al
sinds 1983 thrillers en
detectives schrijft, zul
len weinig liefhebbers van
het genre haar kennen.
Pas in 2007 zag uitgeverij Bru
na er heil in om Raven Black
- hier ietwat voorspelbaar Ra
venzwart getiteld - in verta
ling uit te brengen. Niet zo
gek, het misdaadverhaal was
in Engeland bekroond met de
Duncan Lawrie Dagger
Award.
Nu is er een tweede Cleeves,
Witte nachten. Een psychologi
sche thriller waarin Cleeves
heel langzaam maar uiteinde
lijk puntgaaf uit de doeken
doet hoe het zit met de do
den die er vallen, al zijn geval
len en nog gaan vallen na de
vondst van een man die zich
heeft verhangen in een
schuur. De misdaad op de
Shetlandeilanden, waar ook
deze tweede vertaalde Clee
ves speelt, is kleinschalig.
Cleeves' hoofdrolspeler, in
specteur (immy Perez, is diep
geworteld in de gemeenschap
en krijgt dan ook prompt
hulp vanuit Inverness om de
geheimzinige moord - want
dat blijkt het te zijn, geen zelf
moord of ongeluk - op te los
sen. Fraai is de wijze waarop
Ann Cleeves de vele persona
ges introduceert en laat zien
hoe alles in elkaar grijpt. De
moordzaak blijkt een ver
band te hebben met onver
klaarbare gebeurtenissen uit
het verleden.
Witte nachten van Ann
Cleeves is een mooi voor
beeld van een psychologisch
getint misdaadverhaal, dat
subtiel verteld wordt, waar
het allemaal heel traag lijkt te
verlopen - gelukkig maar - en
het bloed niet van de pagina's
spat. Maar des te onthutsen-
der is de ontknoping.
Maya Rasker -
De vleugels van Ikara.
Prometheus, 17,95 euro
256 pagina's.
door Mieske van Eek
<r
r
-i—11
en haas die zich be
laagd weet, doet po-
l gingen te ontkomen
aan de dreiging door te gaan
rennen. Niet door weg te ren
nen, maar door rondjes te
gaan rennen rondom het le
ger waarin het blote kroost
ligt. Hoe dom kun je zijn",
schrijft Maya Rasker in De
vleugels van Ikara. In dit boek
worden heel wat rondjes afge
legd in de jacht op liefde en
geluk. Bernard is architect,
Martha vertaalster. Ze zijn
twintig jaar getrouwd, hou
den van elkaar, maar er is tus
sen hen ook afstand. Martha
worstelt met de vertaling van
een ogenschijnlijk eenvoudig
gedicht, Lovesong van Ted
Hughes. He loved her and she
loved him./ His kisses sucked
out her whole past and future
or tried to - Zij meent dat het
meest eenvoudige onvertaal
baar blijkt en zoekt naar
woorden 'waarin de waar-
heid overeind blijft zonder
het onderliggende bedrog te
verhullen'. Tien jaar geleden
vestigden ze zich met hun
dochter Kathy in Amerika. Ka-
thy lijdt aan anorexia. De ziek
te wordt echter maar even ge
noemd als het gaat om een
boek over vasten en honger-
zucht. Anorexia wordt daar
verklaard als middel voor
vrouwen om zich te bevrij
den van verwachtingen. El
ders legt Rasker uit: wat is toe
gestaan aan Ikarus, wordt
niet gedoogd van Ikara. Waar
Ikarus wegkomt als tragische
hemelbestormer, zou Ikara
het stempel hysterica krijgen.
Als Bernard en Martha den
ken dat hun dochter niet te
redden is, trekken ze elk hun
eigen conclusie. De vleugels
van Ikara is een rijke en schrij
nende roman over liefde en
eenzaamheid.
