Brandende kwesties en
tragischej levens
Van boven kies, van onderen vies
20
Donderdag 9 oktober 2008 PZC
1 ean-Paul Sartre, de Franse filo-
I soof die in de eerste decennia
I na de Tweede Wereldoorlog
I de status van moreel baken
J bezat, benadrukte dat elk indi
vidu ten volle verantwoorde
lijk is voor het eigen doen en la
ten. Ook wanneer je je niet be
wust bent van een bepaalde han
deling of nalatigheid, of gewoon
passief of onoplettend blijft, dan
nog kun je op de gevolgen worden
aangesproken.
Sartres strenge ethiek valt toe te
passen op de roman Het bedrog
van de Zuid-Afrikaanse auteur Da
mon Galgut. Hoofdpersoon Adam
Napier - vanwege bedplassen ooit
omgedoopt tot 'Nappy' ('Luier') -
heeft tijdens zijn kostschooljaren
een zwak in zijn schoenen staande
medeleerling aangeraden onrecht
en beledigingen geduldig te incas
seren. Vroeg of laat zou er immers
een gelegenheid komen om met
gelijke munt terug te betalen.
Wanneer de volwassen Adam de
ze Kenneth Canning weer eens
ontmoet, kan hij zich niets meer
van zijn uitspraak of van Napier
herinneren. Maar als zijn oud-klas-
genoot er op wijst dat het advies
heeft geresulteerd in de wraak op
een tirannieke vader, wiens met
natuurschoon gezegende landerij
en uit pure rancune worden her
schapen in een smakeloos en wa
ter verslindend golfresort, voelt
Adam zich wel degelijk schuldig.
De verantwoordelijkheid drukt
des te zwaarder op zijn gemoed
omdat het megalomane project ge
paard gaat met omkoping, intimi
datie, fraude en tenslotte ook bloe
dig geweld.
Cannings onverwachte terugkeer
heeft plaats op een moment dat
Adams bestaan op dood spoor zit.
Zijn baan is hij kwijt, spaargeld be
zit hij nauwelijks en vrienden om
hem te helpen bij het overleven,
heeft hij al helemaal niet. De enige
die iets voor hem wil doen, is zijn
broer. Die bezit een huisje in de
Karoó, het even uitgestrekte als
dorre gebied in het hart van
Zuid-Afrika. Adam mag daar wel
een tijdje verblijven; daar heeft hij
tenminste de kans om zijn al jaren
lernieuwste geschiedenis van
Zuid-Afrika, een land dat vijftien
jaar op weg is van een door de
blanke minderheid geregeerde poli
tiestaat naar een multiculturele 're
genboognatie', maar dat daarbij
wordt geconfronteerd met allerlei
strubbelingen en kinderziektes.
Corruptie is er één van, het trau
matische en onvoldoende verwerk
te verleden van de rassenscheiding
een ander.
In het uitwerken van de plot
maakt Galgut van zulke branden
de kwesties een behendig gebruik.
Hij laat zien hoe de opkomende
klasse van rijke zwarten, het oude
witte geld, en last but not least al
lerlei maffiose elementen uit bin
nen- en buitenland elkaar bij het
verdelen van de poet de bal toespe
len. Hij vraagt aandacht voor het.
lot van hen die vermorzeld drei
gen te worden tussen de raderen
van de nieuwe sociale dynamiek:
arm geworden blanken, nog altijd
arme en rechteloze zwarten, slacht
offers van werkloosheid en crimi
naliteit. Een wrang geval is dat van
Adams buurman, een voormalig
lid van de geheime dienst die ten
tijde van het apartheidsregiem
heeft gemarteld en gemoord en in
ruil voor zijn getuigenis van rechts
vervolging is gevrijwaard, maar die
niettemin in permanente doods
angst leeft.
De kracht van Het bedrog schuilt
in de koele, afstandelijke en deson
danks toch betrokken houding die
Galgut inneemt en in zijn vermo
gen om een paar treffende aspec
ten uit de actualiteit te lichten en
die om te smeden tot de schakels
van een roman die in het indivi
duele het algemene toont zonder
dat ook maar ergens sprake is van
tendentieuze generaliseringen.
Het zijn kwaliteiten die herinne
ren aan het beste werk van Galg-
uts landgenoot J.M. Coetzee, de
schrijver van de weergaloze roman
In ongenade, waarvan Het bedrog
in vele opzichten mag gelden als
een indrukwekkende reprise.
Damon Galgut - Het bedrog. Vertaald
door Rob van der Veer. Uitgave Queri-
do, 240 pag, 18,95 euro.
sluimerende dichtader opnieuw te
laten stromen. Maar al zijn pro
beersels zullen eindigen op de
brandstapel die is aangelegd van
het uit de tuin verwijderde on
kruid.
Het is in deze met veel (soms te
veel) gevoel voor symboliek be
schreven omgeving dat de twee
schoolmaats elkaar tegen het lijf lo
pen. Canning verkeert niet alleen
in het bezit van een kolossaal ver
mogen aan onroerend goed, maar
heeft, ongetwijfeld gesteund door
zijn vette bankrekening, ook de
beeldschone Baby aan de haak we
ten te slaan. Dat het een voormali
ge callgirl is, verneemt Adam pas
nadat hij Cannings voornaamste
vriend en vertrouweling is gewor
den. Het duurt niet lang of hij be
schaamt het vertrouwen door met
Damon Galgut.
illustratie Martien Bos
haar, nota bene onder de ogen van
de sullige echtgenoot, een affaire
te beginnen. Ook die kent geen
goede afloop, gegeven het feit dat
Baby ook zo haar redenen heeft
zich op het leven te wreken en
daarbij heel wat minder scrupu
leus opereert dan de door haar ver
achte Canning.
Dit weinig opwekkende verhaal is
ten nauwste verweven met de al
anhia/\\t>er.C0/K
De tragiek van Zuid-Afrika,
verweven met het met
doornen bezaaide levenspad
van twee voormalige
kostschooljongens. Het
bedrog van Damon Galgut is
indrukwekkend.
door Jaap Goedegebuure
Charlotte Roche -
Vochtige streken.
Vertaling Marcel Misset.
Uitgeverij De Bezige Bij,
224 blz, 17,90 euro.
door Nico de Boer
In Duitsland raken ze niet
uitgepraat over Charlotte
Roche (1978) en haar bestsel
ler Feuchtgebiete, nu ver
taald als Vochtige streken. Is het
een pornografisch geschrift of
een feministisch manifest? Een
literair vod of een geslaagde pro
vocatie? De Duitse schrijfster
van Engelse afkomst trekt intus
sen wereldwijd de aandacht.
Hoofdpersoon van Vochtige stre
ken is de 18-jarige Helen Memel,
die in het ziekenhuis is opgeno
men om haar aambeien opera
tief te laten verwijderen. Ze pro
beert haar verblijf te rekken om
haar gescheiden ouders aan haar
ziekenhuisbed tot elkaar te
brengen.
Helen is geobsedeerd door (ana
le) seks, maar meer nog door de
verlokkingen van het eigen, on
gewassen lijf en lichaamsgeuren
en -sappen onder het motto
'Van boven kies, van onderen
vies'. Of in een variatie daarop:
'Van boven tranen, van onderen
bloed'. Ze heeft lak aan hygiëne
en het cosmetische keurslijf dat
veel vrouwen zich door mode
en media laten opdringen.
Voor de een zal Helen een vrij
moedige, geëmancipeerde jonge
vrouw zijn, voor de ander een
vies meisje met een overspan
nen fantasie: „Waarom zou ik
mijn eigen bloed en etter vies
moeten vinden? Bij ontstekin
gen ben ik anders ook niet zo
kinderachtig. Als ik een puist uit
druk en de etter aan mijn vin
gers plakt, eet ik die met plezier
op." En dan is dit nog een van
de onschuldigste voorbeelden.
Als Roche met haar pleidooi te
gen 'die achterlijke hygiënisten'
een taboe doorbreekt dat ertoe
kan leiden dat vrouwen minder
verkrampt met hun eigen
lichaam omgaan, is dat mooi
meegenomen. Maar daarmee is
Vochtige streken nog geen femi
nistisch geschrift.
De eigengereide Helen is ex
treem in haar voorkeuren, die
niet zozeer choqueren als wel
buitenissig zijn. De schrijfster
vergroot haar tics en perversitei
ten uit door de nadruk te leggen
op de onsmakelijke kanten er
van. De term pornografie valt
dan al snel, maar het doel van
porno is seksuele prikkeling en
daar kun je Roche niet direct
van betichten. Haar fixatie op fe-
caliën en uitweidingen over het
scheren van intieme delen verei
sen eerder een sterke maag.
Een provocatie? Het staat buiten
kijf dat de schrijfster met plezier
overdrijft. Het kan allemaal niet
gek genoeg. Haar proza is soms
naïef, soms ronduit vervelend.
Roche vervalt nogal eens in her
halingen, maar ze kan ook gees
tig en spits zijn.
En dat ze kan schrijven, bewijst
ze in de lange, bloederige scène
waarin Helen zich opzettelijk
verwondt en een spoedoperatie
vereist is. Nu en dan treft een
zin: „Ze praat heel langzaam en
het lijkt of ze aan ieder woord
een kleine echo knoopt." De
schrijfster weet de aandacht vast
te houden, niet dankzij de onver
hulde seks en soms snaakse be
schrijvingen van perversiteiten,
maar vanwege haar even labiele
als gehaaide personage, wiens in
timiderende schaamteloosheid
uiteindelijk vooral een schreeuw
om aandacht is.
Vochtige
streken
