Te land, te
Merien, kokien, kokaenehat....
Ploeteren op de grens
van land en water
■m
1
V
30 Dinsdag 7 oktober 2008 PZC
Zeehonden op een plaat in de Westerschelde.
Zee-land; land uit water.
Land met overal de spo
ren van de zee die het
land geteisterd en door
kliefd hebben. Brede getijden-
kreken en verraderlijke geulen.
Grondgebied waar zee en land
in elkaar verstrengeld zijn in
een onontwarbare kluwen.
Zee-land. Nergens kun je het be
ter leren kennen en begrijpen
dan op de grens van water en
land. En op die grens leven zee
honden; dieren die dagelijks de
ingrijpende stap van water naar
land en andersom maken. In
het water zijn ze snel en onvoor
stelbaar mooi gestroomlijnd.
Perfect aangepast aan het leven
in zee. En toch zoeken ze steeds
weer een zandbank op. Om er
te rusten, te poetsen, zich voort
te planten...
De zuidoever van de Hooge Pla
ten is zo'n gebied waar vrijwel
dagelijks zeehonden te zien zijn.
Soms slechts een paar, maar
soms zijn het er ook enkele tien
tallen. Een prachtig gezicht en
al helemaal hartverwarmend als
je je realiseert dat in de Wester
schelde tientallen jaren alleen
een enkele zieke of verdwaalde
zeehond te zien was. Verstoring
en waterverontreiniging hadden
de complete Deltapopulatie de
das omgedaan.
Een Zeeuwse ex-bestuurder
wist onlangs te melden, dat hij
ooit opgemerkt had dat de Wes
terschelde natuur voor hem
weer op orde was als er op
nieuw zeehonden zouden zit
ten. De verhulde boodschap
was daarbij misschien dat de na
tuur van de Westerschelde nu
wel weer tegen een stootje kon.
Nou, dat is toch wel wat kort
door de bocht. De zeehonden
in de Westerscheldemonding
brengen nog steeds geen enkel
jong groot. Het is fantastisch dat
ze er weer zijn. Maar als er geen
aanwas is van jonge dieren kun
nen we erop wachten dat rusten
de zeehonden weer tot de vol
tooid verleden tijd behoren.
De derde prijs in de kennis-
quiz is een excursie in het Ver
dronken Land van Saeftinghe
voor twaalf personen. De win
naar krijgt een ontvangst,
met na afloop van de tocht
een streekeigen maaltijd in
Café 't Verdronken Land.
De Zeeuwse kennisquiz van de PZC en na
tuurmuseum Terra Maris bij Domburg loopt
bijna ten einde. Wie mee wil doen aan de
prijsvraag kan de negen vragen van de quiz,
zoals die vorige maand in de PZC werden
gepubliceerd, vinden op de site van de PZC.
Win een vlucht, een duik of een wandeling!
tekst en foto's Chiel Jacobusse
Zo vrij als een vogel in de lucht. Tjonge,
wat is het een aanlokkelijk perspectief
om net als de vogels hoog boven de aarde
te zweven en te zien hoe het landschap is
opgebouwd. Je zit nog boven het Grevelingen, als
je dwars over Schouwen heen het water van de
Oosterschelde al ziet glinsteren. En ineens begrijp
je dan hoe de trekvogels het steeds weer voor el
kaar krijgen om bij hun stops in de juiste biotoop
terecht te komen. Het oriëntatievermogen van de
trekkende vogels is zo goed dat een buizerd na een
halfjaar afwezigheid weer feilloos zijn tak van vo
rig jaar opzoekt om daarop te slapen en dat een
huiszwaluw, na een trektocht naar Zuid-Afrika,
weer exact dezelfde dakvorst van het vorige broed-
seizoen terugvindt.
Daarbij spelen overigens veel meer dan alleen het
gezichtsvermogen en het overzicht over het passe
rende landschap. Gericht onderzoek heeft; aange
toond dat vogels zich voor de lange afstand ook
oriënteren op de stand van de sterren en op de
magnetische velden van de polen. Maar toch is dat
wat vogels zien belangrijk voor de heel exacte
plaatsbepaling. Daarbij wordt iedere kans benut.
Zo kon het gebeuren dat een passerende ijsvogel,
dankzij het superieure overzicht vanuit de lucht
zelfs de speciekuip met een paar visjes in de achter
tuin van de buurvrouw ontdekte. Ieder klein
stroomversnellinkje in een sloot wordt door trek
kende ijsvogels ontdekt en benut om er te vissen.
Zo zijn vogels voortdurend op zoek naar nieuwe
voedselbronnen.
Het superieure overzicht dat vliegende vogels over
het landschap hebben, wordt dus op twee tegen
overgestelde manieren benut. Enerzijds zijn vogels
voortdurend op zoek naar geschikte voedselgebie-
den, naar nieuwe vestigingskansen. Aan de andere
kant vertonen ze een grote mate van trouw aan
een eenmaal gekozen plaats van vestiging, of het
nu om broedbiotoop of om overwinteringsgebied
gaat. Van dat laatste zien we een heel mooi staaltje
bij rotganzen. Tot in de eerste helft van de vorige
eeuw vormde zeegras voor deze kustbewonende
ganzen de voornaamste voedselbron. Al voor de
Tweede Wereldoorlog nam het zeegras zeer sterk
af en schakelden de rotganzen over op andere voed
selbronnen, zoals onder meer graszaad en winter
tarwe. En toch zien we in Zeeland nog steeds dat
rotganzen slechts voorkomen op en rondom de wa
teren waar vroeger zeegras op grote schaal groeide.
Daardoor is deze soort die in de Oosterschelde alge
meen voorkomt, in de Westerschelde nog steeds
erg schaars.
De eerste prijs in de Zeeuwse kennisquiz biedt
de kans om Zeeland te bekijken vanuit het per
spectief van een overtrekkende vogel. De win
naar verkent vanuit een klein vliegtuigje de pro
vincie en krijgt daarbij onderweg deskundige
toelichting.
Vv
- .I ..vV-
Overvliegende ganzen zijn in dit jaargetijde een vertrouwd
V V.
door Engel Reinhoudt
Vandaag 'restjes', mae krumels bin ok
broad. Een tijdje terug vroeg ik naar de
bekendheid van 'sliep uut, sliep uut, aolle
binders lache j'uutl' Uit de reacties blijkt
dat het vrijwel overal gebruikt werd.
De heer Adriaanse vraagt naar de herkomst en
bekendheid van het woord sjappietouwer. Het
werd in zijn familie gebezigd voor iemand die er
slordig uitzag. Wie weet het?
Hetzelfde geldt voor het woord leuterspêêk. Dat
werd volgens mevrouw Moerland uit Ellewouts-
dijk gebruikt voor rommelig, slordig, liep, krom
enz. Het is mae leuterspêêk, het is maar een oud
boeltje.
Joanne Kodde wil weten wat scftoe/"betekent. Ik
zocht het op en je zou er een halve krantenpagi
na mee kunnen vullen. Schoef heeft meerdere be
tekenissen.
Allereerst is het schuw, schichtig of bang volgens
het Woordenboek van de Zeeuwse dialecten.
Het woord krijgt mooie voorbeeldzinnen mee.
'Nie te dicht bie d'n brune komme jaopje, ie is 'n bit
je schoef. 'Nae 'n avuekaot gae'k nie 'oor, dae bink
sö schoef van az-oesje (als de drommel, doods
bang)'. 'IJ is altijd schouw gewist van de pjaerden'.
De laatste zin verraadt de uitspraak van het
Land van Hulst. Een mooie uitdrukking uit de
zelfde contreien luidt: 'I) is nie schouw as te Pao-
sen'. Dat betekent dat hij niet bang is uitgevallen,
behalve dan met Pasen. Dan moest je gaan biech
ten. Ik herinner me van vroeger dat er meerdere
mensen op dorp bekend stonden als schoef. ']o-
ane is menseschoef die laèt d'r eigen noait zie'.
Schoef ontwikkelde zich ook vanuit schichtig tot
wild, onbesuisd. 'Die guus van Jaap bin zo schoef,
die mö 'k nie in uus or'. Zo kennen we ook schoe-
fel voor een onbehouwen, onbesuisd iemand.
Het woordenboek noemt nog een derde beteke
nis. 'IJ ed'et schouw op zijnen aossem', hij heeft
het benauwd.
Als iemand in Hoek vraagt van wie je er een
bent en je hebt geen zin om antwoord te geven,
dan zeg je: ,,'fc Komn van d'n Oek en m'n moeder
it Lies". Dat schrijft Jan Lauret uit Middelburg en
voegt er een fraai lied over Lies aan toe, als ver
klaring voor deze uitdrukking. Dat bewaren we
voor later.
De heer De Voogd uit Vlissingen stuurde een
fraai gezegde op van iemand die het benauwd
had op 't uusje (wc). Toen hij klaar was, sprak hij
de onvergetelijke woorden: 'Piene ebbe 'k nie, mè
ik kan nie overend komme!' Oorzaak: hij had de
knoop van zijn gulp aan zijn vest vastgemaakt.
Zijn schoonvader citeerde wel eens iemand die
na het eten, met zijn hoed voor zijn ogen, voor
de maaltijd dankte met:
'k lekker gete, de pap was goed
'k zie de Kapelse toren, deu 't olletje van m'n oed.
Ik ken het als volgt:
Daè slaèt 't olfachte, pap al in m'n gedahte.
Slaepmusse in m'n gemoed, 'k zie den Kapelsen to
ren
Deur 't olletje van m'n oed.
Uit de mond van mevrouw Moerland tekende ik
ook het volgende oude versje op, waarvan ik zelf
slechts de eerste regel kende. Zijn er nog meer
coupletten? Wanneer werd het gezegd of gezon
gen?
Merien, kokien, kokaenehat, die bovenop de toren
zat
Merien die wou nie zaaie, d'n aene wou nie kraaie.
Merien die wier zö duvels kwaed, dat 'n d'n aene de
kop afslaet.
Reacties naar cn.zeeuws@zeelandnet.nl of Werri-
laan 21, 4453 CA 's-Heerenhoek.
"T
