Strijd tussen vrijen en werken
In Westkapelle was het leven nog puur
PZC Dinsdag 7 oktober 2008 29
Boijmans wijdt grote
overzichtsexpositie
aan Charley Toorop.
door Francoise Ledefooer
ROTTERDAM - In de zomer van
1924 had Charley Toorop een affai
re met de dichter Hendrik Mars
man, een van de vele minnaars in
haar leven. Met zelfkennis schreef
ze hem: „Het is altijd weer dat:
strijd tussen vrijen en werken. Sa
men gaat haast niet - bij mij ten
minste." Het werk won het altijd.
Toorop (1891-1955) liet zo'n vier
honderd schilderijen na, bijna vier
keer de omvang van het overzicht
dat Museum Boijmans Van Beu-
ningen nu heeft samengesteld on
der de titel Vooral geen principes!
Het Rotterdamse museum kon
voor de expositie twee topstukken
uit de eigen collectie halen: De
Maaltijd der vrienden (1932-1933)
en Drie generaties (1941-1950). Op
De Maaltijd der vrienden vereeuwig
de Toorop haar kinderen met aan
hang en naaste vrienden Adriaan
Roland Holst, Gerrit Rietveld en
John Radecker. Het sprak vanzelf:
als dochter van Jan Toorop heeft
ook Charley een leven tussen toon
aangevende BN' ers uit de culture
le wereld geleid.
Op Drie generaties verenigde Char
ley zichzelf met zoon Eddy - ook
kunstenaar - en een strenge bron
zen kop van haar vader. Jan Toor
op heeft zijn dochter altijd ge-
Aan de toog (1933), collectie Zeeuws Museum Middelburg.
steund: artistiek, maar ook finan
cieel. Dat was om te beginnen no
dig toen haar huwelijk met Henk
Fernhout in de winter van 1916-
1917 op de klippen liep en ze met
drie jonge kinderen - Eddy, John
en Annetje - op straat stond. Fern-
Boeren (1930), collectie Centraal Museum Utrecht.
hout leed aan paranoïde agressie
en was zo zwaar aan de drank dat
hij in dronkenschap zelfs haar
schilderijen aan flarden sneed.
Naast Marsman had Charley ook
relaties van kortere of langere duur
met de dichter Roland Holst, de
'Ze moest de aandacht
verdelen tussen werk, man,
leerlingen en kinderen'
schilder Pyke Koch en de anarchis
tische intellectueel Arthur Leh-
ning. Over Lehning koesterde Toor
op de illusie dat hij de nieuwe idea
le man was, zegt gastconservator
Marja Bosma. „Hij was bereisd en
internationaal georiënteerd, had
in Berlijn en Wenen gewoond en
veel avant-gardistische kunste
naars en intellectuelen ontmoet.
Onder hen ook Mondriaan en
Menno ter Braak." Lehnings druk
ke bestaan legde al gauw een te
zware claim op Toorops leven. Bos
ma: „Ze moest de aandacht verde
len tussen werk, man, leerlingen
en kinderen en deed dat in die
volgorde. Als Lehning er was, eiste
hij alle aandacht van Toorop op.
Ze ging daarin mee, zo lang het
niet ten koste van haar eigen werk
ging"
Het overzicht in Rotterdam omvat
m schilderijen met een evenwich
tige verdeling tussen alle fasen van
haar oeuvre. Toorop was stilistisch
nooit een voorloper, maar wel al
tijd een talentvolle observator van
nieuwe ontwikkelingen. Zo trek
ken in haar werk invloeden van
het luminisme, symbolisme, de
Bergense School, expressionisme
en Nieuwe Zakelijkheid aan het
oog voorbij.
Toorop benadrukte in 1917 in een
interview hoe belangrijk ze het
vond om 'bezield te zien'. In 1930
schreef ze Paul Citroen over haar
kunstenaarschap: „Vooral geen
principes - werken - en onze eigen
opvattingen verzuiveren." Ontroe
ren doet ze maar één keer: op een
zelfportret met Edgar uit 1921 ver
beeldde ze moeder en zoon als
twee-eenheid. Op de andere zelf
portretten op de expositie - op de
laatste is ze een oude, maar nog
steeds mooie vrouw - is ze alleen.
Walcheren speelde een
belangrijke rol in leven
en werk van Toorop.
door Rolf Bosboom
ROTTERDAM - Zeeland ontbreekt
niet op de Charley Toorop-exposi-
tie in Museum Boijmans Van Beu-
ningen. Al in de eerste zaal springt
een bekende in het oog: Aan de
toog (1933). Zichtbaar zijn de eige
naresse, een dochter of een bedien
de en diverse gasten van hotel De
Valk in Westkapelle. Daar bracht
Toorop vaak de zomermaanden
door. De stijl van het schilderij is
haar invulling van Nieuwe Zake
lijkheid, met gladgeschilderde kop
pen en het volledig ontbreken van
dieptewerking. Het werk was van
af ongeveer 1940 in Amerikaanse
handen. Eind jaren zeventig kocht
het Zeeuws Museum in Middel
burg het aan.
Met haar vader Jan Toorop was
Charley vanaf 1903 in de zomer in
Domburg te vinden. Samen trok
ken ze erop uit om te schetsen, te
aquarelleren of te schilderen. Jan
Toorop leerde zijn dochter vooral
te kijken. Zij debuteerde in 1909
op de lentetentoonstelling van ver
eniging Sint Lucas in het Stedelijk
Museum in Amsterdam, met een
luministisch schilderij dat waar
schijnlijk de kerk van Domburg
voorstelt. Later was haar werk ook
te zien op de vermaarde groepsten
toonstelling in 1912 in Domburg.
Een recente Zeeuwse ontdekking
die in Boijmans wordt getoond, is
ook afkomstig uit de beginperio^
de: Gezicht op de Campveerse toren,
Veere uit 1917.
Vanaf 1924 trok Charley Toorop
opnieuw vaak in de zomer naar
Walcheren, niet meer naar het
mondaine Domburg maar naar
Westkapelle, met zijn boeren en
dijkenbouwers. Die omgeving trok
haar veel meer, omdat het leven er
nog echt en zuiver was en de men
sen er nog met elkaar en met de
aarde waren verbonden.
Ze schilderde er diverse boerenscè-
nes, met als een van de hoogtepun
ten Boerengezin (1927), dat enigs
zins doet denken aan de Aardappel
eters van Van Gogh, maar ook op
vallende overeenkomsten vertoont
met werken van Jan Toorop.
Een van de mooiste werken op de
tentoonstelling in Rotterdam is
Boeren uit 1930, dat Charley Toor-
opl maakte voor de tentoonstel
ling Socialistische Kunst Heden in
het Stedelijk Museum. Het werk
geldt dan ook als een strijdbaar so
cialistisch statement en toont boe
renarbeiders uit Westkapelle, die
in slagorde staan opgesteld, met
zeis en schoffel in de aanslag.
Boijmans heeft in het kader van
de expositie een prijsvraag uitge
schreven om een monument te
realiseren voor Toorop. Dat kan ko
men in Bergen, Domburg of West
kapelle. Die laatste plaats, zo leert
de tentoonstelling opnieuw, ver
dient - in elk geval vanuit Zeeuws
standpunt - zeker de voorkeur.
Expositie: Vooral geen principes!, t/m 18
januari 2009 in Boijmans Van Beunin-
gen, Museumpark 18-20, Rotterdam.
Geopend: di. t/m zo. 11.00-17.00 uur.
Nico Out houd donderdag 9 oktober
(20.00 uur) in boerderijgalerie De Osse-
berg (Singelweg 11, bij Sint Laurens)
een lezing over de tentoonstelling.
Ester Naomi Perquin
wint Van Haarenprijs
ZIERIKZEE - Ester Naomi Perquin,
die in Zierikzee is opgegroeid,
heeft de Eline van Haarenprijs
2008 gewonnen. Deze prijs, die
sinds 1988 vier keer is uitgereikt,
wordt toegekend aan de beste dich
teres onder de 35 jaar. Perquin ont
ving de prijs voor haar vorig jaar
verschenen dichtbundel Servetten
halfstok. De prijs bestaat uit een
kunstwerk van Aris de Bakker en
een bedrag van 1250 euro.
Prijswinnaar Film by
the Sea weer te zien
VLISSINGEN - Na de tiende editie
van het festival, vorige maand, her
vat Film by the Sea vanavond haar
serie filmvoorstellingen 'door het
jaar'. Deze begint met Entre les
murs van regisseur Laurent Cantet,
dit jaar winnaar van de Film 8c Li
teratuur Award van het Vlissingse
filmfestival. De vertoning vindt zo
als gebruikelijk plaats in bioscoop
CineCity in Vlissingen en begint
om 19.30 uur.
Cafeight in kwartfinale
competitie coverbands
HULST - De achtkoppige coverband
Cafeight uit Hulst staat vrijdag in
de kwartfinale van de landelijke
competitie Clash of the Cover
bands. Deze ronde wordt gehou
den in Plan C in Rotterdam.
In een van de andere kwartfinales
trad afgelopen weekeinde de Goe-
se rockcoverband NoPoint aan. De
groep haalde, ondanks waarderen
de woorden van de jury, de halve
finale niet.
Zondagmiddagconcert
in galerie De Osseberg
GRIJPSKERKE - Mezzo-sopraan Ber-
nadette ter Heyne en pianist Rien
Balkenende geven zondag 12 okto
ber om 15.00 uur een concert in
boerderijgalerie De Osseberg bij
Grijpskerke. Op het programma
staan onder meer werken van de
Zeeuwse componist Gerard von
Brucken Fock. In de galerie is tot
en met 25 oktober werk te zien
van Paul Kamper, Marion Kamper
en Christine van der Ree.
Tamara Dees toont
installatie bij Caesuur
MIDDELBURG - De installatie Ware
grootte van Tamara Dees (Terneu-
zen, 1971) is tot en met 1 novem
ber doorlopend te zien in presenta
tieruimte Caesuur, in de Lange
Noordstraat in Middelburg. Dees,
die is gefascineerd door varen en
de zee, verwerkt op verschillende
manieren haar ervaringen tot poë
tische werken die de grenzen van
bestaande media onderzoeken.
Expositie Van Beek en
Biemans in Duingalerie
DOMBURG - De Duingalerie in
Domburg heeft afgelopen weekein
de haar najaarsexpositie geopend.
Tot eind dit jaar zijn schilderijen
van Jos van Beek en glasobjecten
van Frank Biemans te zien.
De galerie aan de Badhuisweg is
dagelijks te bezoeken tussen 12.00
en 21.00 uur, maar vanaf medio no
vember alleen nog in het weekein
de en dan tussen 12.00 en 17.00
uur.
