Zaak Lucia de B.
Freek de Wolff toxicoloog
Henk Elffers statisticus
Als de zaak van
Lucia de B.
vandaag tot een
herziening komt,
is Leiden in last.
De betrouwbaar
heid van de
rechtspraak is
weer eens in het
geding. Want leu
nen onze rechters
niet te veel op
deskundigen?
Hoe kundig zijn
ze eigenlijk zelf?
„Deskundigen
moeten leren
leken te informe
ren, in dit geval
de rechters."
10 I Dinsdag 7 oktober 2008 PZC
(On)deskundig
in de rechtszaal
Deze getuige-deskundige komt in
het hoger beroep tegen Lucia de B.
tot de conclusie dat de baby Amber
door digoxine-vërgiftiging om het le
ven is gekomen. Hij doet dat op basis
van het rapport van het NFl (Neder
lands Forensisch Instituut). Digoxine
is een medicijn dat bij normale toe
diening het hart moet stimuleren. Bij
een overdosis trekt het hart samen.
Bij Amber was dat niet het geval,
maar dat feit is niet bekend bij De
Wolff. Uit contra-expertise in Straats
burg blijkt er geen sprake te zijn van
acute digoxine-vergiftiging, maar dit
rapport komt vijf dagen te laat. Het
hof heeft Lucia al veroordeeld. Later
uit ook De Wolff zijn twijfels over de
vergiftiging door digoxine. De Com
missie evaluatie afgesloten strafzaken
komt na onderzoek tot het oordeel
dat in het proces te weinig aandacht
is besteed aan verschillende opvattin
gen van deskundigen.
Wiskundig statisticus en deskundige
bij het proces Henk Elffers verklaarde
dat de kans dat Lucia de B. toevallig
aanwezig was tijdens het overlijden
van de patiënten gelijk staat aan 1 op
342 miljoen. Hij kreeg echter weer
werk van de Leidse hoogleraar statis
tiek Richard Gill, die stelt dat er een
kans bestaat van 1 op 9. Zo zou Elf
fers allerlei dingen ten onrechte met
elkaar hebben vermenigvuldigd. Ook
deed hij alsof elke dag van het jaar
uitwisselbaar is, net als elke verpleeg
ster.
Philip Dawid, hoogleraar statistiek
aan de universiteit van Cambridge,
uitte eveneens'kritiek op het statis
tische onderzoek. Hij vond het
vreemd dat na de komst van Lucia de
B. het aantal sterfgevallen licht daal
de. Als er een seriemoordenaar in
het ziekenhuis werkte, zou je eerder
een toename verwachten, stelde hij.
De zaak Lucia de B.
door Joost Bosman
en Tanja Kits
Reageren?
nieuwsredactie@wegener.nl
www.luciadeb.nl
www.rechtspraak.nl
Emeritus-hoogleraar psychologie Wil
lem Wagenaar veegt de vloer aan met
het veelgehoorde excuus dat de rechter
nu eenmaal niet overal verstand van
kan hebben. „Als de wetenschap mate
riaal in een rechtszaak aanlevert, is de
rechter verplicht dat te begrijpen",
vindt hij. Volgens Wagenaar deskundige op het ge
bied van getuigen, ontstaan problemen doordat veel
bewijsvoering steeds technischer wordt. „Maar snapt
de rechter het niet, dan moet hij of een tussenvonnis
wijzen en de zaak laten uitzoeken of zich verschonen
en de zaak teruggeven."
Ook stelt de hoogleraar in ruste dat rechters nogal
eens één deskundige volgen, terwijl er door meerdere
deskundigen nuances zijn aangebracht in een zaak.
„Ook bij Lucia de B. heeft de rechter niet geprobeerd
de verschillen in opvattingen van verschillende des
kundigen te interpreteren. Hij heeft als het ware het
bewijsmateriaal afhankelijk gemaakt van zijn uitein
delijke oordeel."
Oud-politiecommissaris Jan Blaauw, bekend van on
der meer zijn boek over de Puttense moordzaak,
neemt het op voor de rechters. „Rechters moeten na
tuurlijk kritisch zijn. Maar elke justitiële dwaling be
gint bij de politie en het Openbaar Ministerie." Fou
ten bij de sterke arm worden volgens Blaauw veelal
veroorzaakt door wat hij noemt 'kapitaalvernietiging
bij de recherche'. Deskundigheid gaat verloren, door
dat mensen binnen de recherche te vaak van baan
veranderen, aldus de oud-commissaris.
Hij betwijfelt overigens of er meer gerechterlijke dwa
lingen voorkomen dan vroeger. Blaauw noemt een
moordzaak die zich al in 1923 voordeed. Toen werd
een 45-jarige overwegwachter in Giessen-Nieuwkerk
doodgeslagen op het moment hij 's nachts de sein
lampen doofde. TWee mannen werden in 1925 tot vijf
tien jaar cel veroordeeld. Maar vier jaar later bekende
een door wroeging gekweld echtpaar tegenover jour
nalisten dat hun getuigenis bijna letterlijk door de re
cherche is gedicteerd. Na vijfjaar gevangenisstraf wer
den de veronderstelde moordenaars alsnog vrijgespro
ken. „Er lopen nu wat zaken bij de Commissie evalua
tie afgesloten strafzaken (zie 'Ten onrechte veroor
deeld'). Maar om te zeggen dat er veel juridische dwa
lingen plaatsvinden, vind ik voorbarig. Want wie be
paalt wat veel is?"
Rechters zijn er inmiddels wel van doordrongen dat
ze niet op alle terreinen genoeg deskundigheid in
huis hebben. Na de diverse spraakmakende rechtsza
ken, zijn er extra cursussen ontwikkeld om bepaalde
niet-juridische kennis te vergroten. De algemene ken
nis en vaardigheden van een strafrechter moeten na
melijk beter aansluiten op de ontwikkelingen van
opsporing en vervolging. Strafrechters moeten
bovendien beter in staat zijn om andere deskundighe
den te begrijpen en toe te passen binnen het strafpro
ces. „Rechters moeten behalve meer kennis, ook de
juiste vragen kunnen stellen. Dat is erg belangrijk",
zegt Maarten Brackel, woordvoerder van de Raad
voor de Rechtspraak. „Maar er loopt ook een pro
gramma voor getuige-deskundigen zelf Zij moeten
namelijk wel in staat zijn hun kennis over te breng
aan een leek, in dit geval de rechters."
Strafrechter Erik Koster benadrukt dat in de meeste
zaken geen externe deskundigen nodig zijn. „In de
meeste zaken doen we uitspraak zonder getuige-des
kundige. In de gevallen dat dat wel gebeurt, gaan we
inderdaad af op het oordeel van de deskundige. Niet
blindelings. We blijven kritisch. Maar als een gedrags
deskundige een persoonlijkheidsstoornis bij een ver
dachte constateert, nemen we dat wel over."
„En als we twijfelen over een rapport, kunnen we
daar in de rechtszaal kritische vragen over stellen.
Een slimme vraag is bijvoorbeeld of de opvatting van
de deskundige breed gedragen wordt binnen de we
tenschap, of dat het een persoonlijke opvatting is."
Bij complexe zaken wordt een contra-expertise, ofte
wel een tegenonderzoek, gedaan. Dan kan het voorko
men dat twee deskundigen elkaar tegenspreken.
„Dan is het aan de rechter om tot een oordeel te ko
men, Vergeet niet, rechters hebben ook een intellec
tuele 1
Bij het opleggen van tbs is het binnen de recht
spraak al verplicht dat minimaal twee gedrags
deskundigen hun oordeel geven over de ver
dachte. De kennisbevordering bij rechters is binnen
het strafrecht vooral nodig op forensisch gebied
(dna-wetenschap, sporenonderzoek). Bovendien cir
culeert er een lijst met aansprekende getuige-deskun
digen. Als een gerecht met een bepaald persoon goe
de ervaringen heeft, wordt die kennis gedeeld met de
andere rechtbanken. Daarnaast speelt binnen de
rechtspraak de discussie in hoeverre rechters wel of
niet moeten rouleren. „Nu is het nog gebruikelijk dat
rechters na een aantal jaren van vakgebied verande
ren. Maar de vraag is of je een goede strafrechter met
veel kennis van zaken van zijn plek moet halen", zegt
Brackel. De vraag is of er door gebrekkige kennis van
de rechter ook (steeds) meer onschuldigen worden
veroordeeld? Psycholoog Wagenaar: „Dat kun je zo
niet zeggen. Wel dat verdachten gemakkelijker wor
den veroordeeld zonder dat het bewijsmateriaal
klopt. Ook in de lagere rechtspraak. Dat gebeurt bij
de bosjes."
4 september 2001
Ernstig gehandicapte baby
overlijdt in Haags Juliana
Kinderziekenhuis tijdens
dienst van 44-jarige
verpleegster Lucia de B.
10 september 2001
Lucia op non-actief
gesteld. Later blijkt ze
dienst te hebben gehad
tijdens de dood van vijf
kinderen en een aantal
oudere patiënten.
13 dec. 2001
Justitie laat Lucia
oppakken in het
huis van haar
grootouders.
17-23 sept 2002
OM eist levenslang
tegen Lucia voor
13 moorden en
5 moordpogingen.
24 maart 2003
Rechtbank veroor
deelt Lucia tot
levenslang wegens
4 moorden en
3 moordpogingen
18 juni 2004
Hof veroordeelt
Lucia tot levenslang
plus tbs wegens
7 moorden en
3 moordpogingen.
2001
2002
2003
2004
