lichaamsritmes
oog gevoeligheid
biologische klok
Colofon De Wonen en Tuinen verschijnt begin oktober als bijlage bij Wegener NieuwsMedia: Brabants Dagblad, BN/De Stem, De Gelderlander, de Stentor, De Twentsche Courant Tubantia, Eindhovens Dagblad, Provinciale Zeeuwse
Courant. Oplage: 870.000 exemplaren. Post kan naar: Specials, centrale redactie, Postbus 36, 6500 DA Nijmegen. Bladmanager Antoinette van Dijk Productie en eindredactie Moniek Hüsken Vormgeving Henk te Boekhorst Beeldredactie Ronald
Visser Medewerkers Hans Jacobs, Folly van Dijk, Marco Krijnsen, Eva Wassenburg, Jolenta Weijers, Mariëtte van Wissen Druk Wegener Nieuwsdruk Gelderland Contact Wegener NieuwsMedia BV, Marketing Communicatie, Postbus 26,
7300 BH Apeldoorn, www.wegenernieuwsmedia.nl
WONENSrTUINEN 2 OKTOBER 2008
BIOLOGISCH VISUEEL
De nieuwe booster ter voorkoming
van een dip en voor een goede
stemming heet licht. Koel,
blauw-wit licht als je actief wilt zijn,
warm rood-wit licht als je wilt ont-
spannen.„Schat, zet je de lichtther-
mostaat even op blauw?"
door Moniek Hiisken
Als prof ir. Wout van
Bommel, Philips Ligh
ting oud president van
de Internationale Licht
Society CIE en voorzitter van de
Stichting Onderzoek Licht en Ge
zondheid (SOLG) iemand zou
moeten voordragen voor de Nobel
prijs, zou hij het wel weten: dat
zou de Amerikaanse medicus Da
vid Berson worden.
Dat zo'n 'jonge vent' zo'n revolu
tionaire ontdekking doet, vindt hij
geweldig. „Met zijn ontdekking in
2002 vielen voor mij alle puzzels
tukjes in elkaar. We wisten al lan
ge tijd dat licht invloed heeft op
onze gemoedstoestand, maar we
wisten nooit precies hoe. Dankzij
Berson, weten we nu ook echt hoe
het werkt."
David Berson toonde aan dat er
een verband bestaat tussen licht
en ons gevoel van welbehagen en
dat je dat gevoel kunt beïnvloeden
met licht. De Amerikaan ontdekte
dat in ons oog niet alleen staafjes
en kegeltjes zitten die er voor zor
gen dat we vormen en kleuren
kunnen zien, maar nog een derde
soort lichtgevoelige cellen die licht
en donker meten, de zogenaamde
retinale ganglioncellen. Zij staan in
verbinding met de biologische
klok in onze hersenen, die verant
woordelijk is voor allerlei cyclische
processen in ons lichaam waaron
der ons slaap-waakritme.
Onze biologische klok regelt via
onze pijnappelklier onder andere
de aanmaak en afbraak van de hor
monen Cortisol (stresshormoon)
en melatonine (slaaphormoon). Is
er veel van het één in je bloed,
dan weinig van het ander. De ver
houding tussen deze twee loopt
via een bepaald ritme (zie plaatje
i).'s Ochtends hoort er veel Corti
sol in je bloed te zitten, 's nachts
weinig. Is dit ritme verstoord dan
voelen wij ons niet fit. Onze con
centratie, alertheid en goede stem
ming vermindert.
„Licht is zo belangrijk, omdat het
het sturingsmechanisme is van dit
ritme", zegt Van Bommel. „Om
goed te functioneren, heeft de bio
logische klok voldoende licht no
dig op het juiste moment. En dat
is in onze geïndustrialiseerde om
geving niet altijd het geval. Tot
zo'n 200 jaar geleden, kregen we al
lemaal voldoende daglicht, want
toen leefden we voornamelijk bui
ten. In de moderne tijd kan het
zijn dat je niet voldoende licht
krijgt omdat je bijvoorbeeld de he
le dag binnen zit, in een slecht ver
licht kantoor. Als dat een dag ge
beurt, heb je hier geen last van, ge
beurt het structureel dan wel.
Maar er treedt ook een verstoring
van dat ritme op als je in een vlieg
tuig stapt en naar de andere kant
van de wereld vliegt. Dan heb je
een jetlag. De hormoonhuishou
TT
JL8_
ding raakt ook verstoord als je in
de ploegendienst werkt.
Collega's van Berson ontdekte nog
iets belangrijks: de lichtgevoelige
cellen blijken extreem gevoelig te
zijn voor koel, blauw licht. Door
gebruik te maken van koel, blauw
(kunst)licht is onze biologische
klok weer gelijk te zetten als ie uit
zijn ritme is. Dit moet wel gedo
seerd gebeuren met de juiste hoe
veelheid, duur en golflengte.
Volgens Wout van Bommel, staat
de wereld mede dankzij de Ameri
kaan aan de vooravond van een re
volutie op lichtgebied.
Onze lichtinstallaties gaan verande
ren, is zijn overtuiging. Hij denkt
dat wij in de nabije toekomst ge
bruik maken van dynamische licht-
systemen die ons slaap-waakritme
kunnen ondersteunen en corrige
ren. „Je ziet het nu al gebeuren in
bejaardenhuizen en op kantoren.
„Maar in de toekomst zullen deze
systemen ook doordringen in on
ze privésituatie. „Daar zijn het nu
nog losse units, maar in de toe
komst zullen er geïntegreerde sys
temen komen die gemakkelijk kun
nen worden ingebouwd en gemak
kelijk zijn te bedienen. De nieuwe
efficiënte LED lichtbronnen zullen
hierbij een belangrijke rol spelen"
Naast een verwarmingsthermo
staat, hebben we straks waarschijn
lijk ook een lichtthermostaat in
huis.
Prof.ir. Wout van Bommel wist al dat licht belangrijk is voor onze
stemming. De ontdekking van Berson maakte duidelijk waarom.
foto Vincent v/d Hoogen
Supra
Chiasmatic
Nuclei
De verhouding cortisol/melatonine verandert gedurende een etmaal voortdu
rend. Een afwijkende blootstelling aan licht en donker kan dit ritme in de war
sturen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een jetlag of bij ploegendienst of als je
in de winter in het donker naar een niet optimaal verlicht kantoor of fabriek
bent gegaan, grafiek: Wout van Bommel
Naast lichtgevoelige cellen die we nodig hebben om te zien (staafjes voor de
grove vormen en kegeltjes voor de fijne vormen en kleuren) zitten er ook
niet-visuele fotoreceptorcellen in het netvlies van het oog. Deze in 2002 door
David Berson ontdekte cellen geven signalen door aan de biologische klok in
de hersenen en spelen een rol bij functies als slaap, stemming en alertheid.
Hun lichtgevoeligheid wijkt af van die van de staafjes en de kegeltjes (zie stip
pellijn). Ze zijn extreem gevoelig voor blauw licht (dikke lijn) waardoor boven
staande functies zijn te beïnvloeden.
grafiek: Wout van Bommel
De niet visuele cellen staan via zenuw
verbindingen in verband met onze bio
logische klok. De biologische klok is
een klein 'erwtje' in het midden van
onze hersenen die op zijn beurt weer
is verbonden met de pijnappelklier
die zorgt voor de aanmaak en afbraak
van de hormonen Cortisol (waakhor-
moon) en melatonine (slaaphor
moon).
illustratie: Eus van Someren
