eken
De pornografie
van het gewei
Tijdreiziger in het Wenen van 1897
PZC Donderdag 25 september 2008 21
Mensen proberen de doodse leegte in hun levens zin te
geven door idolen te scheppen. Arnon Grunberg schreef
Onze oom.
door Jaap Goedegebuure
illustratie Martien Bos
Onze oom, de nieuwe
roman van Arnon
Grunberg, begint
met de verwezenlij
king van een langge
koesterde kinderwens. Anthony,
majoor in het leger van een niet
nader genoemd Zuid-Amerikaans
land, is 's nachts een woning bin
nengevallen met de opdracht een
staatsgevaarlijk echtpaar te arreste
ren. Van pure zenuwen heeft de
korporaal die hem assisteert het
stel doodgeschoten. Dan ontdekt
Anthony dat er nog iemand in
huis is: Lina, enig kind. In een im
puls besluit hij haar mee te nemen
en aan zijn vrouw te presenteren
als was het hun eindelijk gearri
veerde liefdesbaby.
Met deze openingsscène wordt
een klok opgewonden die in de
loop van het verhaal de ene na de
andere ontploffing teweegbrengt.
Van begin tot einde staat Onze
oom in het teken van het geweld.
Voor een deel is dat geweld con
ventioneel en voor krantenlezers
herkenbaar nu het zich manifes
teert bij wijze van revolutionaire
terreur dan wel door de staat ge
organiseerde contraterreur.
Voor een ander deel manifesteert
het zich waar je het gewoonlijk
niet verwacht, bijvoorbeeld - om
maar het meest in het oog sprin
gende geval te noemen - in de ei
genmachtige handeling waarmee
een aspirant-pleegvader zich van
andermans kroost meester maakt.
Anthony, een controlfreak zoals ze
in het werk van Grunberg wel va
ker voorkomen, is in het uitleven
van zijn kinderwens even extreem
als in zijn kwaliteit van meedogen
loze, want plichtbewuste militair.
Wie hier tussen privé en openbaar
een tegenstelling creëert, speelt
vals of bedondert zichzelf Adop
tie, met hoeveel ideële sluiers het
ook omwikkeld mag zijn, dient de
zelfzucht en staat haaks op de ge
voelens van hen aan wie niet ge
vraagd wordt of ze eigenlijk wel
nieuwe ouders willen.
Gezien vanuit het door Grunberg
gekozen perspectief zijn uitbui
ting, repressie, oorlog en terreur
eerder elementen van het decor
dan het eigenlijke onderwerp van
zijn roman.
Onze oom gaat over dingen van al
ledag, maar dan monstrueus uit
vergroot. Uitvergrotingen waren al
tijd nog het keurmerk van Grun-
bergs oeuvre. Ik denk aan de ma
nier waarop in Tirza (2006) vader
liefde tot een ziekteverschijnsel
wordt, of aan de politieke carrière
van Xavier Radek, de als ariër ge
boren 'joodse messias' uit de gelijk
namige roman (2004), die eindigt
in de trant van Adolf Hitler: in
een bunker met een geliefde, te
midden van de ruïnes.
Gebeurtenissen en situaties in het
Grunbergiaanse universum zijn
per definitie altijd zo ver over the
top dat ze hilarisch worden.
Onze oom vormt wat dat betreft
geen uitzondering, zoals het ver
volg van majoor Anthony's kid
napping duidelijk maakt. Wan
neer hij als gelukkige vader met
zijn Lina thuiskomt, stelt hij ver
baasd vast dat echtgenote Paloma
allerminst geamuseerd is. Ze gaat
zelfs zo tekeer dat Anthony ge
bruik moet maken van het middel
dat hij altijd inzet als hij de oorlog
op het thuisfront wil winnen. Hij
sluit zijn weerspannige vrouw op
in een kast.
Geen wonder dat ze haar heil
zoekt bij een van zijn superieuren,
een luitenant-generaal die belooft
haar te zullen bevruchten in het
kader van het komende offensief
tegen de linkse opstandelingen.
Het zijn taferelen die je voor je
ziet in hun even
absurde als wrange
dramatiek.
Even absurd en hila
risch is het soort verge
lijkingen waarop Grun
berg patent heeft. Een karak
teristiek voorbeeld is te vin
den in het romangedeelte waar
in de hoofdrol is overgenomen
door een ouder geworden Lina. Ze
is inmiddels aan het werk gezet in
een goudmijn. Haar pleegbroers
plegen haar van tijd aan een keu
ring te onderwerpen: 'ze knijpen
vakkundig, zoals de mannen in de
mijn op de muren kijken om te ho
ren of de boel niet op instorten
staat. Ze knijpen in Lina om te kij
ken of haar borsten niet op instor
ten staan. Elke dag weer constate
ren ze met tevredenheid dat dat
niet het geval is'. Tegen de tijd dat
we bij deze episode zijn beland, is
er veel gebeurd. Majoor Anthony
is in handen van de revolutionai
ren gevallen en door een volkstri
bunaal tot de hongerdood veroor
deeld. Paloma heeft bij een terro
ristische vergeldingsactie het lood
je gelegd. En Lina wordt na deelna
me aan de plaatselijke Miss Mijn-
verkiezing de minnares van de Di
rigent. Deze revolutionaire leider
heeft veel weg van Abimael Gu
zman, de tot levenslang veroordeel
de leider van de Peruviaanse
maoïstische beweging Lichtend
Pad.
Zelfs nu Grunberg zich oriënteert
op een bestaande werkelijkheid,
Arnon Grunberg
gaat het hem niet om een min of
meer realistische weergave van de
politieke en sociale omstandighe
den in Latijns-Amerika. Juist de
tweede helft van de roman, gesi
tueerd in een onherbergzaam berg
landschap, krijgt al meer en meer
het karakter van een gelijkenis.
Onze oom draait uiteindelijk om
de verwoede pogingen waarmee
mensen de doodse leegte in hun
levens zin proberen te geven door
idolen te scheppen. In alle geval
len worden die hier aangeduid als
'onze oom', onverschillig of dat
personage nu de alomtegenwoordi
ge staat belichaamt, een kaal en de
solaat landschap, een met bijge-
ant,r»n\|>er.a>ii>.
loof omgeven beeld aan wie angsti
ge mijnwerkers sigaretten en cog
nac offeren, of de vergoddelijkte
Grote Leider die allengs minder in
zichzelf gelooft.
In de laatste driehonderd bladzij
den zien we Arnon Grunberg
groeien in een rol waarvoor hij
zich in zijn hoedanigheid van oor
logscorrespondent aan het Af
ghaanse front al heeft warmgelo
pen: die van cultuurcriticus. Even
nihilistisch en illusieloos als in zijn
vroegere werk, maar toch een cul
tuurcriticus.
Q Arnon Grunberg - Onze oom. Uitgeve
rij Lebowski, 633 pag., 19,90 euro.
door Mieske van Eek
Een van de mooiste uitvin
dingen van het menselijk
brein is de tijdmachine.
We vinden zo'n apparaat
onder meer in romans (H.G.
Wells, Thea Beekman), strip
albums (Suske en Wiske) en tallo
ze films. Een tijdmachine brengt
mensen terug in de tijd, iets dat,
helaas of gelukkig, alleen in onze
fantasie mogelijk is.
Het reizen door de tijd is niet al
leen een bron van avontuur en ver
maak, maar spoort ook aan tot na
denken en filosoferen. Want stel
dat tijdreizen tot onze mogelijkhe
den behoort, kan een tijdreiziger
dan ook invloed uitoefenen op de
geschiedenis en daarmee op zijn ei
gen leven? Op dit gegeven heeft
Selden Edwards een knappe ro
man gebouwd, die zijn hoofdper
soon Wheeler Burden vanuit de ja
ren tachtig min of meer parachu
teert in het Wenen van 1897. Het
is de bloeitijd van de cultuur in
Wenen, waar in de koffiehuizen
intellectuelen en kunstenaars be
vlogen debatteren over politiek,
kunst en leven. Het is ook aan de
vooravond van de onvermijdelijke
neergang van de Oostenrijkse
hoofdstad die na de Eerste Wereld
oorlog nooit meer zijn oude luis
ter zal hervinden.
Fin de siècle is alleen om de prachti
ge stofomslag al begeerlijk. De ro
man is het debuut van de Ameri
kaanse schrijver Selden Edwards
die er meer dan dertig jaar aan
heeft gewerkt. Edwards heeft zijn
tijd goed gekozen, want het We
nen van net voor de eeuwwisse
ling vormt een scharnierpunt in
de geschiedenis, waar figuren als
Sigmund Freud en Gustav Mahler
de eerste schreden zetten op het
pad naar eeuwige roem. Wenen is
daarnaast de stad waar de haat te
gen joden langzaam maar onstuit
baar groeide.
Wheeler Burden - in zijn eigen
tijd befaamd honkbalspeler en
rockster - weet niet hoe hij in het
Wenen van 1897 is terechtgeko
men, wel is hij door zijn studietijd
goed bekend met de stad, omdat
zijn meest geliefde leermeester er
vandaan kwam.
Als hij in contact komt met Sig
mund Freud, weet hij bijvoor
beeld meer over diens theorieën
dan de grondlegger van de psycho
analyse zelf. Burden maakt verder
kennis met een aantal vooraan
staande denkers en kunstenaars
en werpt op afstand een blik op
de 8-jarige Adolf Hitier. Maar hij
ontmoet ook mensen die in zijn le
ven in de twintigste eeuw belang
rijk voor hem waren. Zo dringt
zich steeds weer de vraag op of je
als tijdreiziger invloed mag uitoefe
nen op anderen, op het gevaar af
dat je daarmee je eigen bestaan on
dergraaft.
Daarnaast is Fin de siècle een schit
terende roman over opgroeien tot
volwassenheid, over het Wenen
van eind negentiende eeuw, honk
bal, muziek en over maatschappe
lijke verantwoordelijkheid. Ook al
is het gegeven totaal onbestaan
baar en stapelen de toevallige ont
moetingen zich er op, Selden
slaagt erin van het begin tot het
eind te boeien.
Selden Edwards - Fin de siècle. Verta
ling Adriaan Krabbendam. Signatuur,
441 pagina's, 22,95 euro,
