spectrum 4
In
de
rij voor superbrein
Dagboek van de aarde
<s> Ontworteld bos
PZC
Zaterdag 20 september 2008
door Marc Laan
Huygens is een zeer gewilde supercomputer.
De Zuid-Koreaan Kim Myung-
wan had het nakijken op
het wereldcongres over het
spel Go. De professionele
Go-speler werd ingemaakt
door de nieuwe supercomputer Huygens
van het rekencentrum Sara in de Amster
damse Watergraafsmeer. Voor de winnen
de pot had Huygens maar een kwart van
zijn enorme rekenkracht nodig. Op volle
kracht, rekent de computer met zestig 'ter-
aflops' (berekeningen) per seconde: tien
duizend keer sneller dan een huis-tuin-en-
keuken-pc. Weliswaar kreeg Huygens te
gen de Zuid-Koreaan negen stenen voor
sprong, toch was het de eerste keer dat een
computer van een mens won in het ooster
se bordspel. De zege demonstreert waar
om de Nederlandse Organisatie voor We
tenschappelijk Onderzoek (NWO) 15 mil
joen euro investeerde in de 3.328 rekenpro-
cessors die IBM in Huygens monteerde.
De computer is vooral aangeschaft omdat
hij zeer complexe problemen in één keer
in z'n geheel kan oplossen. Totnogtoe hak
ken onderzoekers gedwongen een ingewik
keld probleem in deelproblemen, die ze
stuk voor stuk aan de computer voeren.
Die spuugt deelantwoorden uit, die de ge
leerden aan elkaar lijmen. Huygens legt de
puzzel in één keer goed, zegt Anwar Ossey-
ran, directeur van Sara. Zo kan hij delen
van een menselijke cel simuleren. Daarin
zijn veel chemische processen gaande,
maar ook biologische en mechanische pro
cessen. De supercomputer brengt dit drie
dimensionaal in beeld.
Onderzoekers slaagden er veertig jaar lang
niet in te analyseren hoe je het eeuwenou
de Go het snelst wint. Het ontwikkelen
van een wiskundige formule die het spel
zo goed beschrijft dat de computer het van
de mens wint, bleek bijna onmogelijk. De
19 keer 19 gekruiste lijnen op het speelveld
vormen 361 kruispunten, het enorme aan
tal mogelijke zetten paste niet in de com
puters. Nog is Huygens eigenlijk te beperkt
een allesverslaand Go-algoritme te ontwik
kelen. De onderzoekers denken dat het tot
2020 duurt voordat er hard- en software
zijn die de computer laten winnen zonder
hem stenen voordeel te gunnen.
Huygens krijgt het de komende drie jaar
druk. Het KNMI wil het rekenmonster ge
bruiken voor klimaatanalyses. Het weerin-
stituut legde over de aardbol een denkbeel
dig rooster. Van elk knooppunt daarin wor
den gegevens ingevoerd van de voorbije
honderd jaar: temperatuur, windsnelheid,
neerslag, vulkanische activiteit en aardbe
vingen. Die feiten gaan naar Huygens, die
al rekenend de veranderingen in het verle
den extrapoleert naar de toekomst. Ossey-
ran: „Hoe meer knooppunten, des te ver
fijnder je klimaat- en weervoorspelling. Al
is het nog niet 100 procent betrouwbaar."
Met computers als Huygens worden situa
ties gesimuleerd, die in de praktijk niet na
te bootsen zijn. Biologen willen Huygens
inzetten voor rekenklussen waarmee zij ei
witten en dna in kaart brengen, autofabri
kanten simuleren botsingen, watergeleer-
den doen een zeespiegelstijging na om te
becijferen hoe hoog de dijken moeten zijn.
Ook medici gebruiken supercomputers,
voor simulatie van de bloedsomloop en de
werking van het hart. Osseyran: „Met de
vergrijzing is rekenwerk over botgroei en
botontkalking door de medische weten
schappen een actueel onderwerp."
Toch zet Huygens zijn tanden vooral in
fundamenteel onderzoek, denkt Osseyran.
„Denk aan astronomie, fysische chemie,
materiaalkunde. Wij zijn ook een van de
rekencentra voor data afkomstig van de
deeltjesversneller van Cern bij Genève.
Daar wordt de ontbrekende schakel in de
natuurkunde gezocht: het Higgs-Deeltje.
Ijskap in dodelijke spiraal
Deze zomer smolt er minder zee-ijs in het
Noordpoolgebied dan de recordhoeveelheid
van vorig jaar. Maar 2008 is een goede twee
de. Volgens Mark Serreze (National Snow
and Ice Data Center, Boulder, Colorado) zit
de ijskap zich in een dodelijke spiraal en is
de Noordpool over twintig jaar mogelijk al
volledig ijsvrij in de zomer. Al sinds de jaren
tachtig wordt de ijskap in de zomer steeds
kleiner, zo blijkt uit satellietbeelden.
In het westen van Nepal zijn in amper tien
minuten bijna drieduizend bomen omgeval
len, meldt eKantipur.com. Omdat er amper
wind stond, vermoedden omwonenden dat
er bovenaardse krachten in het spel waren.
Later maakte de regionale bosbouwdienst
echter bekend dat de bomen waren ontwor
teld door een plotselinge windhoos.
■2) Lichtgevende vissen
Verschillende diepzeevissen blijken een fluo
rescerende rode gloed te verspreiden. On
derzoekers van de Universitat Tubingen in
Duitsland zagen bij toeval vissen rood oplich
ten toen ze een filter gebruikten dat de felle
re groene en blauwe stralen tegenhield, waar
door slechts de rode overbleven. Het team,
onder leiding van de Nederlander Nico
Michiels, ontdekte vervolgens ruim dertig
verschillende rifvissen die licht gaven in aller
lei schakeringen rood, paars, roestbruin en
roze. Vermoedelijk gebruiken de vissen de
roodtinten voor onderlinge communicatie,
bijvoorbeeld om elkaar het hof te maken of
te waarschuwen voor gevaar.
Tropische cyclonen
Door de orkaan Ike werden in zuid-Texas tal
loze huizen werden verwoest, honderddui
zenden mensen blijven nog weken verstoken
van stroom. Er vielen zeker zeventien doden.
In het middenwesten van de VS werden nog
eens dertig mensen het slachtoffer van
Bron: Earth Enviroment Service
staartjes van de storm. In Taiwan vielen ze
ker elf doden door de tyfoon Sinlaku.
4-%
Aardbevingen
De omgeving van Dili, hoofdstad van Oost-Ti-
mor, werd opgeschrikt door een zware aard
schok. Mensen renden de straat op, maar er
vielen geen slachtoffers en was er nauwelijks
schade. Er waren ook aardbevingen in het
noorden van India, het midden van
Nieuw-Zeeland en het westen van Colombia.
De mier van Mars
In het Amazonegebied is een mier gevonden
waaruit vermoedelijk alle andere mieren zijn
ontstaan. Evolutiebioloog Christian Rabeling
(University of Texas) ontdekte het blinde, on
dergronds levende roofinsect en noemde
het Martialis heureka (mier van Mars) vanwe
ge zijn buitenaardse uiterlijk. Uit genetisch
onderzoek bleek dat het een nooit eerder
ontdekte soort en ondersoort is. De mier
heeft zich zo'n 120 miljoen jaar geleden uit
een wesp-achtig insect ontwikkeld.
Geleerden zochten veertig
jaar tevergeefs naar het
geheim van het bordspel Go.
Supercomputer Huygens
kraakte de code en is in veel
wetenschappelijke disciplines
inmiddels een
hulpmiddel.
