Gezondheid
hersenziek?
van voelen
H
SittttTTI
Hersenziekte?
Chemotherapie kan
tumorgroei stimuleren
Meer begrip voor kind
met hartafwijking
'Diabetici het best af
met medicatie en dieet'
Hersentumor resultaat
van twee aandoeningen
Eiwit is onmisbaar bij
vastleggen informatie
PZC Woensdag 17 september 2008 21
Zijn verslaafden slappelingen of lijden ze aan een
chronische hersenziekte? Heeft hun genetische aanleg
schuld of hun omgeving? In het boek Chemie van
verslaving zoeken wetenschappers antwoord.
door Will Gerritsen illustratie Marco Jeurissen
f ik 17 was, is
mijn vader door een
auto-ongeluk om
het leven gekomen.
Hij had gedronken.
Binnen de familie is het eigenlijk
nooit uitgesproken dat hij alcoho
list was. Maar hij dronk dagelijks.
Sinds ik met de therapie bezig
ben, besefik dat het genetisch is.
Ie wordt geboren met je versla
vingsgevoeligheid. Het zit in je sys
teem." Zakenman en ex-alcoholist
Alex in 'Chemie van verslaving'.
Toch, zegt mede-auteur Toine Pie-
ters (onderzoeker VU Medisch
Centrum, tevens bijzonder hoogle
raar in de geschiedenis der farma
cie aan de Rijksuniversiteit Gronin
gen) is alcoholisme geen kwestie
van puur foute genen. „Er is geen
alcoholisme-gen. Het is een mythe
dat als papa drinkt zijn kinderen
ook aan de drank gaan. Wel loop
je meer risico. ]e bent kwetsbaar.
Er is aanleg in de familie, maar het
gaat er ook om of de omgeving tot
middelengebruik stimuleert."
Zo vormen bij alcohol de ouders
het voorbeeld voor een kind ('het
is Kerstmis, een half glaasje wijn
mag'), bij roken je leeftijdgenoten.
Die omgeving kan ook breed wor
den gezien. In het boek wordt als
voorbeeld de heroïnescene in
Heerlen genoemd. Amerikaanse
soldaten, ook verslaafde Vietnam-
veteranen, die op de naburige
NATO-basis Afcent gelegerd wa
ren, brachten eind jaren zestig he
roïne naar die regio. Dat gebeurde
juist toen de kolenmijnen dichtgin
gen. Jonge generaties verloren de
hoop op een toekomst. Ze kwa
men in de Heerlense dancings in
aanraking met de stoere Ameri
kaanse militairen die van de brown
sugar snoepten. Zo breidde het ge
bruik zich snel uit.
Toine Pieters: „Maar vandaag is he
roïne uit de mode. Vroeger was
het middel cool, een deel van de
jongerencultuur. Nu zijn gebrui
kers een uitstervend ras. Het kan
overigens zo maar weer in de mo
de raken, blijkt uit recente gege
vens uit Frankrijk. De jeugd zoekt
voortdurend naar 'nieuwe' roes
middelen. Het blijkt een wezenlij-
Niet alleen hersenkwaal
Of je alcoholist wordt, hangt
mede af van hoe goed je te
gen drank kunt. Dat hangt
weer af van de vraag hoe snel
de lever van de individuele ge
bruiker alcohol kan afbreken.
En dat is vaak weer genetisch
bepaald: bij Aziaten kan deze
afbraak traag verlopen, waar
door ze zich al na een paar
glaasjes doodziek voelen. Zo
word je niet gauw alcoholist.
Middelen en hersenziekte
Veel mensen met schizofrenie
blowen. Als zelfmedicatie, om
psychosen te voorkomen, al
thans voor korte tijd. Anders
om gaat verslaving vaak ge
paard met een psychische aan
doening. Feit: de genen die je
mogelijk aan het roken zetten
of in een depressie brengen,
hangen met elkaar samen, ze
maken je er kwetsbaar voor.
Stelling van de Maastrichtse
hoogleraar Jim van Os: canna
bisgebruik vergroot het risico
op schizofrenie, de kans ver
viervoudigt bij een paar keer
per week blowen.
Voor het vergelijken van verschil
lende bolle of holle vormen kan
het beste dezelfde vinger worden
gebruikt. „Met dezelfde vinger
komt de informatie op dezelfde
plaats in de hersenschors terecht,
waardoor de twee tastervaringen
beter kunnen worden vergeleken."
et maakte niet uit of
voor het voelen de
duim, wijsvinger of mid
delvinger werd gebruikt.
Voor het vastpakken van een glas
wordt niet één vinger maar de hele
hand gebruikt. In die situatie blijkt
het niet meer uit te maken of het
glas met de hand alleen maar
wordt vastgepakt of dat deze ook
rond het glas wordt bewogen. Ken
nelijk geeft een gekromde hand al
voldoende informatie aan de herse
nen om de vorm te kunnen beoor
delen.
Met een hand kon ook heel goed
onderscheid worden gemaakt tus
sen een rond glas en een glas dat
iets ovaler van vorm is. Wanneer
van hetzelfde materiaal vierkante
en rechthoekige vormen werden
vastgepakt, bleken proefpersonen
een verschil in vorm moeilijker te
kunnen onderscheiden.
Een vorm kan na het betasten een
na-effect geven, blijkt uit het on
derzoek. Van der Horst liet proef
personen eerst een bol oppervlak
voelen en vervolgens een plat.
Wanneer beide oppervlakken na el
kaar met één en dezelfde vinger
werden aangeraakt zonder dat de
ze werd bewogen, trad een na-ef-
ke behoefte van de mens. Kijk
naar de extreme omzetstijging van
Ritalin, het medicijn dat bij adhd
wordt voorgeschreven. Er zijn aan
wijzingen dat een gedeelte weglekt
naar het recreatieve circuit."
Verslaving, almaar snakken naar
drugs, alcohol of sigaretten, is een
chronisch hersenziekte menen
steeds meer experts. Neurofarma-
coloog Ton Schoffelmeer rekent af
met 'het calvinistisch wereldbeeld'
dat verslaafden fout gedrag aange
leerd hebben. Het is volgens hem
een scheikundige reactie in de her
senen. „De mens is een machine
en zijn gedrag wordt bepaald door
denkvlees. Dat is puur scheikun
dig, puur moleculen. 'Och, och,
wat zijn verslaafden toch allemaal
stoute mensen' is ook zo'n calvinis
tische gedachte. Zo denken weten
schappers niet. Verslaafden zijn
zieke mensen, net als depressieve,
schizofrene mensen en mensen
met hartkwalen ziek zijn", zegt
Schoffelmeer in het boek.
Daarom is het verkeerd gebruikers
een gebrek aan wilskracht aan te
wrijven, is de teneur: „Je kunt te
gen mensen met een psychisch
probleem niet zeggen: 'Stop nu
met depressief zijn"', zegt een psy
chiater in het boek.
Verslaving wordt de laatste jaren
gemedicaliseerd. Farmaceuten zoe
ken naarstig naar geneesmiddelen
om de zucht naar drugs, alcohol
en nicotine te stoppen. Toine Pie
ters maakt een kanttekening bij de
opmars van 'de witte jassen'. In
zijn boek somt hij allerlei verkla
ringen en behandelingen op die
de laatste eeuw(en) op verslaafden
zijn losgelaten, van heropvoedings
kamp tot medicijnen, die echter
nooit het ei van Columbus bleken.
„Een van onze conclusies is: hou
het op pillen én praten! De psy
chiater, gedrags- en psychothera-
Steeds meer experts noemen
verslaving een chronische her
senziekte. Waarom?
1. Je kunt in je hersenen een
aangeboren tekort aan recepto
ren (signaalontvangers) van
het plezierstofje dopamine
hebben. Drugs verhogen de
aanmaak van dopamine.
2. De hersenen ontberen een
goede 'rem' op impulsief ge
drag, waarschijnlijk als gevolg
van een stoornis. Veel adhd-pa-
tiënten, die nogal last hebben
van impulsiviteit, hebben een
drugsprobleem.
3. Genetische aanleg. Zelfs de
leeftijd waarop je begint te ro
ken, is voor een flink deel erfe
lijk bepaald, net zoals het aan
tal sigaretten dat je wegpaft.
Nog een voorbeeld: het lijkt er
op dat kinderen van alcoholis
ten goed tegen drank kunnen,
waardoor ze wel plezier erva
ren, maar geen kater krijgen.
Dat is een risicofactor. Geneti
sche aanleg betekent trou
wens niet dat je automatisch
tot verslaafdheid bent voorbes
temd. Je omgeving en de be
schikbaarheid van drank,
drugs en sigaretten tellen ook
mee.
4. Hersenen veranderen door
drugsgebruik. Hersenfoto's
van tieners die wel en geen al
cohol drinken, laten verschil
len zien.
peut dragen allen bij aan de behan
deling van verslaafden. Vergeet
ook niet de rol van de straathoek
werker bij de preventie en de zelf
hulpgroep bij de nazorg.
„We moeten dus niet achter de eer
ste beste wetenschappelijke goeroe
aanrennen die dé oplossing lijkt te
hebben. Verslaving is een complex
verschijnsel. Laten we ons gezond
verstand gebruiken en kijken wat
zich in de weerbarstige praktijk be
wijst."
Chemie van verslaving - Anja Krabben,
Toine Pieters, Stephen Snelders. Pre
lum Uitgevers, 24,50 euro.
Een glas is rond, dat zie en voel je.
fect op: bol was weliswaar bol,
maar plat werd hol. Of hol was
hol, maar plat werd bol.
Raakte men het bolle oppervlak
met de ene vinger aan en het plat
te met een andere dan trad amper
een na-effect op. „Kennelijk blijft
de tastervaring beperkt tot alleen
het hersengebied van die ene vin
ger."
Bewoog men echter met een vin
ger over beide oppervlakken dan
werd het na-effect veel uitgebrei
der ervaren. Het platte oppervlak
werd niet alleen door dezelfde vin
ger maar ook door andere vingers,
en zelfs door vingers van de ande
re hand gevoeld als hol.
„Kennelijk wordt de tastervaring
van een bewegende vinger op een
hoger niveau in de hersenen ver
werkt, zodat deze ook de tastwaar-
neming van andere vingers beïn
vloedt" Het is alom bekend dat on
ze ogen kunnen worden bedrogen.
Onze tastzin dus ook.
Sommige vormen van chemothe
rapie bevorderen juist de groei van
de tumor. Dat komt, schrijft Y.
Shaked in het vakblad Cancer Cell,
doordat deze middelen al binnen
een paar uur in het lichaam de aan
maak stimuleren van cellen die in
de tumor nieuwe bloedvaten gaan
maken om zo de schade van de
chemotherapie snel te herstellen.
Tegelijk met de chemotherapie toe
dienen van een middel dat de wer
king van deze cellen blokkeert, ver
groot de effectiviteit van de chemo
therapie, concludeert Shaked uit
proeven bij muizen.
Jump, het jeugdfonds van de Ne
derlandse Hartstichting, heeft een
online game ontwikkeld voor kin
deren met een aangeboren hartaf
wijking. Door het samen spelen
van de game (op www.heart-
jump.nl/jumpgame) moet bij
vriendjes en vriendinnetjes meer
begrip ontstaan voor de beperkin
gen die het kind met een aangebo
ren hartafwijking ondervindt. In
het spel proberen hartpatiëntje
Daan en zijn vriendin Saar samen
een gevaarlijk virus te bestrijden
dat in een ziekenhuis is ontsnapt.
Mensen met diabetes type 2 moe
ten al vanaf het moment van de
diagnose medicijnen krijgen. Met
een combinatie van medicijnen en
een aangepast dieet om het
bloedsuikergehalte te verbeteren,
vermindert op de lange termijn
(20 jaar) de kans op complicaties
als een hartinfarct méér dan met
alleen een dieet. Dit concludeert
R. Holman (Churchill Hospital,
Oxford) in het medisch tijdschrift
New England Journal of Medicine
op grond van gegevens van ruim
5.000 patiënten.
De meest voorkomende vorm van
kanker in de hersenen, glioblasto
ma, bestaat waarschijnlijk uit twee
ziektes. Is de aandoening het ge
volg van een verandering in het
gen IDHi, dan treedt de ziekte al
op relatief jonge leeftijd op maar
verloopt de ziekte langzamer dan
wanneer de ziekte niet het gevolg
is van een verandering in dit gen.
Dit concludeert W. Parsons (Johns
Hopkins Kimmel Cancer Center,
Baltimore) in het blad Science op
grond van genetisch onderzoek bij
patiënten met hersentumoren.
Bij het voor lange tijd vastleggen
van nieuwe informatie in de herse
nen is de aanmaak van het eiwit
PSD-95 onmisbaar. Dit wordt aan
gemaakt tijdens nieuwe ervarin
gen. Ontbreekt het eiwit, dan
wordt de ervaring niet vastgelegd,
concludeert A. Elkobi (universiteit
Haifa) in het vakblad Nature Neu-
roscience op grond van proeven
met muizen. Kennis over de wer
king van het geheugen kan moge
lijk bijdragen tot behandelingen
van aandoeningen die het geheu
gen aantasten, zoals dementie.
