Spel met herinneringen
J
Bernie: Philip Kerrs unieke 'held' De mens, wonder en plaag
ICC 11
1 8 I Zaterdag 23 augustus 2008 PZC
'Ifes# quentie eist veel slachtoffers.
Maar een tolbeambte is er im
muun voor. Hij merkt de gevol
gen aan het afnemen van het
aantal auto's dat passeert. Kort
daarvoor is het schilderij De
Schreeuw van Munch gestolen.
Heeft dit schilderij iets met die
hoge toon te maken? De vraag
komt bij hem op wanneer hij
het doek in een auto aantreft.
Ziehier het bijzonder verhaal
van de korte roman De
Schreeuw van de Franse auteur
Laurent Graff. De uitgever is zo
verguld met dit boek dat journa
listen een exemplaar in cadeau
verpakking kregen.
Laurent Graff - De Schreeuw. Nijgh Sr van
Ditmar, 16,50 euro (geb.)
ZIJDEROUTE We schrijven het
jaar tooo. Een grote Abessijn, ge
naamd Amram, en een magere
Frank, genaamd Zelikan, vor
men een onverwacht duo dat
zich in turbulente tijden langs
de zijderoute beweegt. Deze 'he
ren van de weg' raken betrok
ken bij een machtsstrijd in Cha-
zarië, een joods rijk aan de Kas
pische Zee. Hun avonturen zijn
opgetekend door Michael Cha-
bon, de schrijver van De wonder
lijke avonturen van Kavalier
Clay en De Jiddische politiebond.
Chabon hanteert voor zijn kor
tere avonturenromans dezelfde
pijlsnelle stijl als voor zijn grote
romans. Met illustraties van Ga
ry Gianni.
Michael Chabon - Heren van de weg.
Anthos, 17,95 euro (geb.)
VADERVERHALEN In meesle
pende volzinnen beschrijft de
Italiaanse auteur Ugo Riccarelli
in de roman Een zee van niets
verhalen over een vader die wel
eens de zijne zou kunnen zijn.
Want wat een vader! Zeeman,
knopenlegger, goochelaar, fan
tast. Zo'n man die zich zijn ge
boorte herinnert, net als Sa
muel Beckett en Harry Mulisch.
De in alle opzichten sterke ver
halen ontroeren, maar verdwij
nen soms achter Riccarelli's wer
velende stijl.
Ugo Riccarelli: Een zee van niets. Arbei
derspers, 18,95 euro.
Philip Kerr - Een stille vlam.
Vertaling: Herman van der
Ploeg. 367 pagina's.
De Boekerij, 18,95 euro.
F"
PHILIP
KERR
SEN STILLE VLA»
door Fred Monsma
Het kan niet anders
of zijn fans gingen
in de rouw toen
Philip Kerr in 1993
al na drie boeken afscheid
nam van zijn 'held' Bernie
Gunther. Het was een verade
ming dat Kerr in 2007 de bele
venissen van Gunther hervat
te met het beeldschone De
een van de ander. Nogmaals
een bewijs hoe bijzonder
thrillerauteur Philip Kerr is.
Bernie Gunther is ex-recher
cheur, ex-privédetective,
ex-SS-er. Maar het speuren
kan hij niet laten. In het gezel
schap van nazikopstuk Eich-
mann arriveert hij aan het
begin van Een stille vlam in
Argentinië. Alleen de hoofd
commissaris van politie van
Buenos Aires kent zijn identi
teit. Wanneer er een meisje
wordt vermoord onder om
standigheden die lijken op
een zaak die Gunther in 1932
in Berlijn onderzocht, roept
de chef van de geheime poli
tie, kolonel Montalban, Gunt-
hers hulp in. Afwisselend be
schrijft Kerr dan het onder
zoek in Berlijn met de naspeu
ringen die Gunther in Argen
tinië doet. Meeslepend en
met een opmerkelijke ontkno
ping van de zaak, waarbij
blijkt dat de moordenaar in
derdaad onder de oude kame
raden van Gunther gezocht
dient te worden. Gaaf is het
hoe Kerr erin slaagt velen bij
de zaak betrokken te laten ra
ken, onder andere het echt
paar dat in die dagen het in
Argentinië voor het zeggen
heeft: Juan en Evita Peron.
En dan blijkt alles ook veel in
gewikkelder in elkaar te ste
ken dan Gunther - en met
hem de lezer - ooit gedacht
kan hebben. Kerrs hoofdper
sonage weet maar ternauwer
nood het vege lijf te redden.
José Saramago - Opgestaan
van de grond. Vertaling Har-
rie Lemmens.
Uitgeverij Meulenhoff, 385
pag. 18,95 euro.
door Nico de Boer
osé Saramago (1922) was
al 58 toen hij zich in zijn
roman Opgestaan van de
grond een stijl eigen maak
te, die hij later vervolmaak
te in De stad der blinden. Dat
laatste, apocalyptische boek le
verde de literaire laatbloeier
in 1998 als eerste Portugese
schrijver de Nobelprijs voor
de literatuur op. Het boek
waarin hij zijn stem als schrij
ver vond, is nu vertaald in
het Nederlands. Opgestaan
van de grond vertelt een eeuw
Portugese geschiedenis aan
de hand van vier generaties
van de familie Mau-Tempo,
arme landarbeiders in de zui
delijke provincie Alentejo. In
die periode wordt het volk on
afgebroken geknecht. Of nu
de monarchie heerst of vanaf
1910 de republiek. En daarna,
van 1926 tot de Anjerrevolu
tie in 1974, de dictatuur on
der Salazar. De thematiek is
karakteristiek voor de schrij
ver, linkse moralist en levens
wijze Saramago. In zijn visie
is de mens een wonder en
een plaag, die het martelen
uitvond en die, als hij zich
heer en meester waant, er be
hagen in schept de ander te
onderdrukken. „Soms krijgen
mensen hondentanden."
De schrijver voert zichzelf
graag op als alwetende vertel
ler, schurkend tegen de volk
se, orale vertelcultuur. Hij
houdt de regie strak in han
den, ook als hij op de overvol
le bladzijden uitweidt, bespie
gelt en vooruitblikt. In Opge
staan van de grond is Sarama
go nog met die stijl aan het
experimenteren. De storende
elementen vallen in het niet
bij de wél overtuigende passa
ges. Indrukwekkend is de ma
nier waarop Saramago zich
aan het slot verplaatst in de
stervende Joao Mau-Tempo.
De Duitse schrijver W.G. Sebald was
een rusteloze zoeker. Hij schreef over
de oorlogen waarover zijn ouders
zwegen. Duizelingen maakt zijn werk in
Nederlandse vertaling compleet.
door Mieske van Eek
In zijn debuutroman Duizelingen door
kruist W. G. Sebald Europa, op zoek naar
een ongrijpbaar verleden. Zijn omzwer
vingen en herinneringen bewegen zich
vooral rond het kwaad dat zich voltrok
voor en tijdens de TWeede Wereldoorlog. On
langs verscheen deze debuutroman uit 1990 in
een nieuwe Nederlandse vertaling van Ria van
Hengel. Nu liggen alle grote werken van Sebald
in het Nederlands bij de boekhandel.
Zelf een vrijwillige banneling en geen Jood, ver
eenzelvigde Sebald (1944-2001) zich met Joden
en halfjoden die in de oorlog werden losgesla
gen van hun ankers. Aan de basis van die soli
dariteit met ontheemden en zwervers lag zijn
afkomst. Hij was de zoon van een Duitse mili
tair die zich tijdens de oorlog niet had afge
keerd van de nazi's. W.G. Sebald nam het op
zich te schrijven over datgene waarover de ge
neratie van zijn ouders zweeg.
W.G. Sebald werd geboren in het bergdorpje
Wertach in de zuidwestelijke hoek van Beieren
en grotendeels opgevoed door zijn grootvader.
Zijn vader keerde pas terug uit Franse krijgsge
vangenschap toen Winfried Georg 3 jaar was.
Nooit sprak hij met een woord over de oorlog
en wat hem toen overkomen was.
De zoon moest weinig hebben van de vader en
had een afkeer van de twee namen die hij van
zijn ouders had gekregen, vooral van
het Germaanse Winfried. Later
noemde hij zich Max. Hij nam nog W.G
meer afstand van zijn vader toen hij jr. j/>£
zich in 1970 vestigde in het Engelse ifeGG
Norwich, waar hij hoogleraar in de
Europese letterkunde werd.
Voor Sebald vertegenwoordigde zijn
familie van moederskant een geschie
denis van 'pacifisten' en emigranten,
waarmee hij zich verwant voelde. De
familie van vaderskant was voor hem
een geslacht van militairen. Die tegen
stelling tussen militairen - daders -
en ontheemde zwervers vormde de
basis van zijn schrijverschap. Zo is de
verzonnen oudoom in het verhaal
W. G. Sebald maakte op zijn eigen manier de geschiedenis voelbaar.
'Ambros Adelwarth' in De emigrés gebaseerd op
een zwager van een tante.
Alles in de boeken van Sebald is doortrokken
van ontheemdheid en verval. Ook de tijd biedt
geen houvast. In het verhaal Max Ferber in De
emigrés schrijft Sebald: „Zuiver in tijd uitge
drukt, merkte Ferber over mijn levensloop op,
was ik nu dus al net zo ver van Duitsland ver
wijderd als hij in het jaar 1966
jH was geweest, maar de tijd, zo
SEBALD® vervolgde hij, is een onbetrouw-
EMIGRLS bare maatstaf; ja, eigenlijk niets
anders dan het razen van de
ziel. Er bestaat geen verleden en
geen toekomst." De schijn van
werkelijkheid in de beschrijvin-
lk gen van allerlei ontheemden en
zijn eigen omzwervingen kan
de lezer gemakkelijk op het ver
keerde been zetten. Sebald
speelt een spel met herinneren
en vergeten, tegen de achter
grond van de geschiedenis. De
indruk dat hij de werkelijkheid
weergeeft, wordt versterkt door
de foto's en andere afbeeldingen in zijn boe
ken. Door deze heel eigen vorm van literatuur
maakt Sebald de geschiedenis voelbaar, zonder
dat je als lezer precies hoeft te weten wat waar
is en wat verzonnen.
Uitgeverij De Bezige Bij heeft voor de gelegen
heid een handzaam gratis gidsje gemaakt, dat
een goede inleiding vormt op het merkwaar
dige werk van deze grote schrijver. Sebald werd
pas midden jaren negentig als schrijver succes
vol met de boeken De emigrés (1992) en De rin
gen van Saturnus (1995). Drie maanden na ver
schijning van Austerlitz (2001) verloor hij het le
ven bij een auto-ongeluk. Postuum verscheen
De natuurlijke historie van de verwoesting
(2004), dat gaat over de geallieerde bombarde
menten op Duitse steden aan het einde van de
oorlog. Een omstreden boek in Duitsland, om
dat hij de houding van de Duitse intellectuelen
hekelde.
W.G. Sebald - Duizelingen. Vertaling Ria van Hengel.
Uitgeverij De Bezige Bij. 208 pag. 18,90 euro.
Q W.G. Sebald - De emigrés. Vertaling Ria van Hengel.
Uitgeverij De Bezige Bij. 244 pag. 18,90 euro.
